Nadifa Mohamed dhe Aleksandar Hemon janë dy autorë me të kaluar të zhvendosurish. Mohamed, noveliste somalezo-britanike, u lind në Hargerisa (tani pjesë e Republikës së Somalilandës) dhe si fëmijë u zhvendos në Angli, duke vendosur të qëndronte përherë pas shpërthimit të luftës në Somali.

Ajo është autore e “Black Mamba Boy” dhe “The Orchard of Los Souls”. Hemon u largua nga Bosnja më 1992, para se të plaste lufta, duke u vendosur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku jeton prej atëherë. Veprat e tij janë “Nowhere Man”, “Projekti Lazarus” (botuar në shqip nga Botimet KOHA, v.j.), dhe “My Parents: An Introduction/This Does Not Belong to You”.

Më poshtë ju sjellim pjesën e dytë të bashkëbisedimit të gjatë të dy shkrimtarëve, botuar në uebfaqen “lithub.com”.

Mohamed: Sa të vetëdijshëm ishit për luftën, e kam fjalën gjatë kohës sa ishit atje?

Hemon: Po shiko, është diçka e çuditshme. Unë punoja si gazetar dhe krejt çfarë bënim ishte të mbulonim luftën, megjithëse unë isha redaktor kulture. Shumë prej miqve të mi – që edhe sot e kësaj dite janë miq të mi – ishin gazetarë terreni dhe dilnin e raportonin çështjet politike, përfshirë edhe luftën.

Shoku im i dhomës, shok i ngushtë, shkoi të raportonte për luftën në Kroaci kur plasi, dhe si rezultat i punës ishte arrestuar për sa s’u vra. Më kujtohet revista ku punoja që aktivizoi Shoqatën e Gazetarëve në Bosnjë dhe dërgoi fakse për ta shpëtuar. Kur u kthye pas disa ditësh, kishte mavijosje në krejt trupin prej rrahjeve.

Pasqyra më e përgjithshme ishte e tmerrshme. Sa më shumë gjëra që po emetoheshin, ishte më e lehtë të shihje çfarë po ndodhte. Njëherësh, është e çuditshme – ngjashëm me përvojën tonë aktuale në Shtetet e Bashkuara tani – se njerëzit nuk do të besojnë se çfarë po ndodh.

Çfarë kam nxjerrë si leksion është se duhet të imagjinosh se diçka është reale që të jetë reale, dhe kjo mund të thuhet edhe për gjëra që janë duke u zhvilluar, sepse njerëzit mendojnë se “kjo nuk mund të ndodhë”, “kjo nuk është reale”, dhe prandaj ata nuk mund ta shohin se çfarë po ndodh para syve të tyre. Mendoj se kjo vjen pjesërisht edhe si pasojë e mekanizmit të vetëmbrojtjes; ne dëshirojmë të marrim me mend vdekjen tonë përditë në jetë, sepse po ta mendonim, do të luanim mendsh.

Vazhdoja të mendoja se “kjo nuk mund të ndodhë, sepse çfarë do të bëhej po qe se do të ndodhte?”. Është e vështirë të imagjinosh një realitet tjetër prej atij brenda të cilit po jetoni, dhe është e vështirë ta imagjinosh një realitet që është krejtësisht i dezintegruar prej tuajit.

Mohamed: Personalisht, e kam shumë të lehtë t’i marr me mend këto situata. Mendoj se gjithnjë kam jetuar me njëfarë shkalle të lartë gatishmërie. Gjithnjë kam besuar se jeta ime është e paçmuar, ekzistenca ime është e paçmuar, dhe diçka që e kam prej nënës, e cila nuk donte të largohej nga Somalia, lufta ose çfarëdo, nuk e kishte dert këtë punë.

Aty ishin rrënjët e saj dhe ajo nuk dëshironte të shkulej prej tyre, kështu që kur erdhi në Mbretërinë e Bashkuar i dukej sikur jeta do t’i bëhej pikë e pesë. Edhe unë e kisha atë ndjenjë të fuqishme të mishëruar, dhe me gjendjen e tanishme në Shtetet e Bashkuara, mendoj se më prek mua thellësisht – e di se si është dhe e di se sa shumë më kërcënon, dhe kjo është një prej arsyeve se pse qe dy vjet nuk kam dashur të kthehem në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Më kanë hyrë ethet në palcë.

Hemon: Të kuptoj shumë mirë. Mendoj se njerëzit negociojnë realitetin e tyre varësisht se si janë dhe ku janë, dhe se sa i janë ekspozuar dhe ku mund t’i çojë jeta në aspektin gjeografik ose shoqëror. Mua shpesh më kujtohet se si i telefonoja prindërit e mi në Sarajevë disa javë para se të përfundonte rrethimi.

Gjatë kohës sa isha në telefon me nënën, dëgjoja krismat dhe nëna ime do të thoshte: “Mirë, sot po gjuajnë më pak se dje!”. Ajo priste se gjërat do t’i ktheheshin normalitetit, se do të kishte përmirësim të gjendjes, por kjo, afërmendsh se nuk ndodhte.

Gjëja që më frikëson më së shumti në Shtetet e Bashkuara të Amerikës është kjo etje e madhe e përjetshme për përmirësim – se disi, Trumpi dhe trumpizmi do të korrektohen prej një hetimi, ose një shkarkimi, ose çfarëdo qoftë, njëfarë korrektimi, dhe se gjithçka do të kthehet pak a shumë qysh ka qenë. Është fantazi e shkuar fantazisë.