Vrasja e civilëve në Bucha pranë kryeqytetit Kiev ka ndezur akuzat për krime lufte – me disa zëra që argumentojnë se Moska ka shkuar edhe më tej.
“Ky është gjenocid i vërtetë, ajo që keni parë këtu”, tha presidenti ukrainas, Volodymyr Zelensky nga Bucha, raporton bbc.
Kryeministri i Polonisë, Mateusz Morawiecki pranon se vrasjet në Bucha dhe qytete të tjera pranë kryeqytetit “duhet të quhen akte gjenocidi dhe të trajtohen si të tilla”.
Edhe kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, Boris Johnson tha se sulmet ndaj civilëve në Bucha “nuk duken shumë larg gjenocidit”.
Por SHBA-ja dhe aleanca ushtarake e NATO-s nuk e kanë përdorur këtë fjalë për të përshkruar atë që po ndodh në në.
Pra, a ka ndonjë rast që forcat ruse mund të akuzohen për kryerjen e asaj që quhet “krimi i të gjitha krimeve – gjenocid”?
Çfarë është gjenocidi?
Gjenocidi shihet gjerësisht si krimi më i rëndë kundër njerëzimit.
Përkufizohet si një shfarosje masive e një grupi të caktuar njerëzish – për shembull, vrasja e gjashtë milionë hebrenjve në Holokaustin e Luftës së Dytë Botërore.
Konventa e OKB-së për gjenocidin e përkufizon gjenocidin si kryerjen e ndonjë prej veprimeve të mëposhtme “me synimin për të shkatërruar, tërësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar”.
Vrasja e anëtarëve të grupit;
Shkaktimi i lëndimeve të rënda trupore ose mendore për anëtarët e grupit;
Shkaktimi i qëllimshëm i grupit të kushteve jetësore të llogaritura për të sjellë shkatërrimin fizik tërësisht ose pjesërisht;
Vendosja e masave për parandalimin e lindjeve brenda grupit;
Transferimi me forcë i fëmijëve të grupit në një grup tjetër.
A ka kryer gjenocid Rusia në Ukrainë?
Nuk ka konsensus për këtë.
Eugene Finkel, një profesor i asociuar i çështjeve ndërkombëtare në Universitetin Johns Hopkins, beson se gjenocidi është duke u zhvilluar në Ukrainë. Ai thotë se ka prova të vrasjeve, të kryera në Bucha dhe vende të tjera, të njerëzve bazuar në identitetin e tyre ukrainas.
“Nuk është vetëm vrasja e njerëzve, por synimi i një grupi të identitetit kombëtar”, thotë ai.
Ai tregon një artikull të titulluar, “Çfarë duhet të bëjë Rusia me Ukrainën?” publikuar këtë javë nga media shtetërore ruse.
Artikulli argumenton se Ukraina “është e pamundur si shtet kombëtar” dhe madje edhe emri i saj “me sa duket nuk mund të mbahet”; elita nacionaliste ukrainase “duhet të likuidohet, riedukimi i saj është i pamundur”, argumenton shkrimtari Timofei Sergeytsev.
Ai mbështet teorinë në pretendimin e pabazë se Ukraina është një shtet nazist, duke argumentuar se një pjesë e konsiderueshme e popullsisë është gjithashtu fajtore sepse ata janë “nazistë pasivë”, dhe për rrjedhojë bashkëpunëtorë.
Pas një fitoreje ruse, këta njerëz do të kërkonin riedukim që do të zgjaste të paktën një brez dhe kjo “do të nënkuptonte në mënyrë të pashmangshme de-ukrainizimin”.
“Për mua, ndryshimi i tonit në javët e fundit në Rusi, dhe veçanërisht në mesin e elitave, ishte pika kthese që ne e quajmë pragu i qëllimit, jo thjesht për të shkatërruar shtetin… por për të shkatërruar një identitet”, thotë profesori Finkel.
“Qëllimi i luftës është de-ukrainizimi… ata nuk po fokusohen te shteti, por te ukrainasit”, shtoi ai.
Gregory Stanton, presidenti themelues dhe kryetar i Genocide Watch, thotë se ka prova “se ushtria ruse në fakt synon të shkatërrojë pjesërisht grupin kombëtar ukrainas”.
“Kjo është arsyeja pse ata po synojnë civilët. Ata nuk po synojnë vetëm luftëtarët dhe ushtarakët”, pohoi ai.
Stanton thotë se pretendimet e Putinit në fillim të pushtimit, se lufta tetëvjeçare në lindje të Ukrainës dukej si gjenocid, ishin ato që disa studiues e quajnë “pasqyrim”.
“Shpesh autori i gjenocidit do të akuzojë palën tjetër – viktimat në shënjestër – se synojnë të kryejnë gjenocid para se autori ta bëjë këtë. Kështu ndodhi në këtë rast”, tha ai.
Dëshmitë nuk janë ende mjaft të forta
Por ekspertë të tjerë në fushën e gjenocidit thonë se është shumë herët për të përcaktuar mizoritë ruse në atë kategori.
Sipas Jonathan Leader Maynard, lektor i politikës ndërkombëtare në King’s College në Londër, provat janë ende shumë të paqarta nën formulimin e rreptë të Konventës së Gjenocidit.
Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se nuk po ndodh gjenocidi – ai thotë se është “shumë e qartë” që mizoritë po ndodhin – vetëm se bari duhet ende të pastrohet.
“Është e mundur që ato mizori mund të jenë gjenocidale ose mund të përshkallëzohen në të ardhmen në gjenocid, por provat nuk janë ende mjaft të forta”, thotë ai, transmeton Telegrafi.
Megjithatë, ai vë në dukje retorikën “thellësisht shqetësuese” të presidentit rus që mohon ekzistencën historike të Ukrainës si një komb i pavarur. Ai ilustron një “mënyrë gjenocidale të të menduarit”, thotë ai, ku Vladimir Putin beson se Ukraina “nuk është reale, kështu që ata nuk kanë të drejtë të ekzistojnë”.
Rreziku i gjenocidit po rritet, thotë ai, “por ne nuk mund të supozojmë automatikisht se një retorikë e tillë do të çojë në veprime të kryera në terren”.
Për Philippe Sandsin, duket se ka prova të krimeve të luftës duke pasur parasysh shënjestrimin e civilëve dhe rrethimi i qytetit port të Mariupol duket të jetë një krim kundër njerëzimit.
Megjithatë, Sands, i cili është drejtor i Qendrës për Gjykatat dhe Tribunalet Ndërkombëtare në University College London, thotë se për të provuar gjenocidin sipas ligjit ndërkombëtar, një prokuror duhet të krijojë një qëllim për të shkatërruar një grup, tërësisht ose pjesërisht. Dhe gjykatat ndërkombëtare kanë vendosur një prag shumë të lartë për ta provuar këtë.
Qëllimi mund të konstatohet me prova të drejtpërdrejta ku autorët thonë se po vrasin njerëz për të shkatërruar grupin. Por Sands beson se kjo nuk ka gjasa të ekzistojë në rastin e Ukrainës.
Qëllimi mund të nxirret gjithashtu nga një model sjelljeje, “por kjo është një thirrje e vështirë”, shton ai. Nuk dihet ende mjaftueshëm për qëllimet e atyre rusëve që dyshohet se kanë kryer mizori.
“Të shkosh në një fshat dhe të ekzekutosh një pjesë të konsiderueshme të meshkujve të rritur nga një grup kombëtar ose fetar mbi një bazë në dukje sistematike – nëse kjo është ajo që ndodhi në Bucha – mund të jetë një tregues i një qëllimi gjenocidal”, thotë ai.
“Por në këtë fazë ne kemi prova të pamjaftueshme për të ditur se çfarë ka ndodhur saktësisht dhe pse. Mendoj se është e drejtë të jemi jashtëzakonisht vigjilentë ndaj shenjave të qëllimit gjenocidal, pasi lufta lëviz në lindje të Ukrainës dhe bëhet gjithnjë e më brutale”, tha Sands.
Alex Hinton, drejtor i Qendrës për Studimin e Gjenocidit dhe të Drejtave të Njeriut në Universitetin Rutgers, thotë se krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit sigurisht që duken se po ndodhin në Ukrainë përmes bombardimeve dhe shënjestrimin e civilëve.
Presidenti Putin po shfaq retorikë gjenocidale, thotë Hinton, por kjo do të duhet të lidhet qartë me mizoritë në terren për të provuar qëllimin gjenocidal.
“Unë nuk do të thosha se ky është gjenocid siç ka thënë presidenti ukrainas, Zelensky, por do të thosha se sinjalet paralajmëruese janë atje. Kërcënimi i rrezikut është shumë i lartë”, thotë ai.
Nëse Rusia po kryen apo jo gjenocid nuk duhet të turbullojë atë që Alex Hinton e sheh si mizori të qarta që po kryhen nga forcat ruse në Ukrainë.
“Ne e dimë se krimet mizore po ndodhin dhe kjo detyron veprimin. Nuk duhet të jetë një rast kur ne mendojmë se duhet të jetë gjenocid për të bërë më shumë”, përfundoi ai.
