Maroku po ndërton aktualisht atë që do të jetë stadiumi më i madh i futbollit në botë, në përgatitje për bashkë-organizimin e Kupës së Botës 2030.
Por për demonstruesit që kanë dalë në rrugë çdo natë në të gjithë vendin që nga e shtuna e kaluar, ky objekt me kapacitet prej 115,000 vendesh dhe e gjithë infrastruktura tjetër e futbollit në zhvillim, që thuhet se kushton 5 miliardë dollarë (3.7 miliardë paund), janë një fyerje – një shembull i një qeverie që i ka gabuar prioritetet e saj.
“Po protestoj sepse dua që vendi im të jetë më i mirë. Nuk dua të largohem nga Maroku dhe nuk dua ta urrej vendin tim që zgjodhi të qëndrojë”, thotë Hajar Belhassan, një menaxhere komunikimi 25-vjeçare nga Settat, 80 km në jug të Kazablankës.
Një grup i quajtur Gen Z 212 – numri është një referencë për kodin ndërkombëtar të vendit – ka koordinuar demonstrimet përmes platformës së lojërave dhe transmetimit Discord, si dhe TikTok dhe Instagram.
Me sa duket, të frymëzuar nga protestat e fundit të Gjeneratës Z në Nepal, marokenët e rinj duan që autoritetet të veprojnë me të njëjtën urgjencë dhe pasion kur bëhet fjalë për adresimin e këtyre çështjeve, njësoj si me organizimin e një prej ngjarjeve kryesore sportive në botë.
Duke filluar më 27 shtator me protesta në 10 qytete, turmat janë shtuar gjatë gjithë javës, duke brohoritur slogane të tilla si: “Jo Kupë Bote, shëndeti është i pari” dhe “Duam spitale, jo stadiume futbolli”.
Policia është përgjigjur me arrestime masive në dukje arbitrare dhe në disa vende gjërat janë bërë të dhunshme, duke çuar në vdekjen e tre protestuesve.
Kryeministri Aziz Akhannouch tha të enjten se ishte i hapur për dialog, por lëvizja pa udhëheqës është zotuar të vazhdojë derisa të ketë ndryshime konkrete.
Një listë e kërkesave të tyre është shpërndarë në mediat sociale. Ato përfshijnë:
- Arsim falas dhe cilësor për të gjithë
- Kujdes shëndetësor publik i arritshëm për të gjithë
- Strehim i denjë dhe i përballueshëm
- Transport publik më i mirë
- Ulni çmimet dhe subvenciononi mallrat bazë
- Përmirësimi i pagave dhe pensioneve
- Ofroni mundësi punësimi për të rinjtë dhe ulni papunësinë
- Përdorni anglishten si gjuhë të dytë në vend të frëngjishtes (pas arabishtes)
Zemërimi kishte ardhur duke u rritur, por ajo që e nxiti lëvizjen ishte vdekja gjatë disa ditëve në mesin e shtatorit e tetë grave në repartin e maternitetit të një spitali në qytetin jugor të Agadirit. Pati disa raportime se vdekjet mund të ishin parandaluar nëse do të kishte pasur kujdes më të mirë, pajisje të duhura dhe staf të mjaftueshëm mjekësor.
Në vitin 2023, u vlerësua se kishte 7.8 mjekë për 10,000 marokenë, shumë më poshtë rekomandimit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë prej 23 mjekësh për 10,000.
Pasi lexoi për protestat në mediat sociale dhe e frymëzuar nga një mikeshë, znj. Belhassan vendosi t’u bashkohej të hënën.
Një ditë më parë, ajo shoqe i kishte dërguar asaj video nga një demonstratë në Kazablanka, në të cilën ajo po merrte pjesë, dhe znj. Belhassan po i ngarkonte menjëherë ato në llogaritë e saj në mediat sociale.
Pastaj, shoqja e saj telefonoi për të thënë se vëllai i saj ishte arrestuar. Ai nuk u lirua deri në orët e para të mëngjesit të nesërm. Kjo, thotë znj. Belhassan, është ajo që e shtyu të dilte në rrugë.
“Ne po bëjmë kërkesa të arsyeshme dhe bazike. Shëndeti dhe arsimi janë domosdoshmëri që duhet të prioritizohen tashmë”, i thotë ajo BBC-së me një zë të zjarrtë.
“Më thyhet zemra kur shoh njerëz të rinj, të arsimuar dhe paqësorë që përballen me arrestime arbitrare.”
Kur znj. Belhassan doli, ajo vuri re se policia po përpiqej të ndalonte grumbullimin e njerëzve dhe po kryente arrestime.
Ajo thotë se kishte frikë të bënte kontakt me sy me oficerët në rast se tërhiqte vëmendjen e tyre.
«Kisha frikë për sigurinë time, por prapë dola», thotë ajo.
Të mërkurën, zëdhënësi i ministrisë së brendshme, Rachid El Khalfi, tha se 409 persona ishin ndaluar deri në atë pikë.
Ai njoftoi gjithashtu në një njoftim për shtyp se 260 oficerë policie dhe 20 protestues ishin plagosur dhe 40 automjete policie dhe 20 makina private u dogjën në përleshjet e dhunshme.
Hakimi njëzet e tre vjeçar (nuk është emri i tij i vërtetë) ishte një nga të arrestuarit.
Ai thotë se doli në rrugët e Kazablankës për të protestuar në mënyrë paqësore, por përfundoi në një qeli policie me rreth 40 persona.
«Kjo qeveri e ka abuzuar shumë pushtetin e saj», thotë Hakimi. «Babai im pësoi një goditje në tru pak kohë më parë. Nëse nuk do të kishim disa kursime për ta trajtuar në një spital privat, ai do të kishte vdekur. Çfarë fitoj unë nga një vend që nuk po ofron kujdes shëndetësor për prindërit e mi të moshuar dhe as nuk më edukon mua?»
Ai e përshkruan sistemin arsimor të financuar nga shteti si “shumë prapa” asaj që është në dispozicion në sektorin privat.
“Ne meritojmë një jetë dinjitoze”, thotë Hakim. “Ne duam të organizojmë Kupën e Botës FIFA, por duam ta bëjmë këtë me kokën lart, jo duke u fshehur pas një fasade.”
Reagimi i policisë është kritikuar ashpër nga disa organizata marokene të të drejtave të njeriut, protestues dhe opozita.
Protestat e Gen Z 212 nuk janë hera e parë që të rinjtë marokenë kanë dalë në rrugë.
Shumë komentues në internet kanë bërë paralele me trazirat e dhunshme të vendit të vitit 1981, ku ata që vdiqën u bënë të njohur si Martirët e Bukës ndërsa protestonin kundër çmimeve në rritje të ushqimeve bazë. Një komision i vitit 2004 i emëruar nga mbreti për të hetuar shkeljet e të drejtave të njeriut në të kaluarën në vend verifikoi 114 vdekje, por nuk zbuloi se si saktësisht vdiqën ato. Më pas u dhanë dëmshpërblime viktimave të shkeljeve të të drejtave të njeriut dhe familjeve të të ndjerëve.
Vendi ka parë lëvizje të tjera të udhëhequra nga të rinjtë, veçanërisht në vitet 2011 dhe 2016.
Ngjarjet e vitit 2011 ishin pjesë e Pranverës Arabe më të gjerë dhe çuan në reformën e kushtetutës përmes një referendumi kombëtar të thirrur nga Mbreti Mohamed VI.
Për herë të parë në historinë marokene, monarku forcoi rolin e qeverisë duke ia ceduar pushtetin ekzekutiv kryeministrit dhe parlamentit. Mbreti mbetet kreu legjitim i shtetit, çështjeve ushtarake dhe fetare, duke mbajtur pushtetin për të emëruar dhe shkarkuar ministrat nëse është e nevojshme.
Ajo që e bën Gjeneratën Z 212 të ndryshme është se ata që demonstrojnë thonë se nuk janë të lidhur me një parti politike dhe nuk duket se kanë një strukturë formale.
“Ne nuk jemi një lëvizje politike. Ne nuk kemi udhëheqëse”, thotë znj. Belhassan.
“Ndoshta kjo është arsyeja pse policia arrestonte njerëz dhe pse qeveria heshtte – sepse, në sytë e tyre, ne nuk ndoqëm rrugën tradicionale të organizatave dhe partive politike.”
Por ka njëfarë shqetësimi në lidhje me dhunën.
Natën e 1 tetorit, tre protestues vdiqën në qytetin Lqliaa pasi njerëzit u përpoqën të sulmonin një stacion policie. Autoritetet lokale thanë se forcat e sigurisë hapën zjarr pasi protestuesit u përpoqën të ndiznin zjarr dhe të vidhnin armë nga stacioni, dhe më pas publikuan pamje mbështetëse të kamerave të sigurisë për të hedhur poshtë rrëfimet e rreme që po dilnin në internet.
Protestuesit kanë dënuar trazirat dhe plaçkitjet që kanë ndodhur në zona të caktuara dhe kanë organizuar grupe pastrimi. Ata gjithashtu kanë bërë thirrje të përsëritura për paqe dhe dialog, por duket se nuk janë të bindur nga gatishmëria e dukshme e kryeministrit për të folur.
Të premten, filluan të dilnin thirrje që mbreti të shpërndante qeverinë. Ky mund të jetë një hap i tepruar, por protestuesit nuk duket se janë në humor për t’u tërhequr.
Duke parë përpara drejt vitit 2030, protestuesja znj. Belhassan thotë se “sigurisht” marokenët janë “të entuziazmuar për të pritur Kupën e Botës”.
“Ne e duam futbollin, është në gjakun tonë. Por na mungojnë themelet. Sigurisht, le të ndërtojmë stadiume, por le të ndërtojmë edhe sistemet tona të arsimit dhe shëndetësisë. Le të kujdesemi për njerëzit tanë.”
