Bota
BBC Science: Përjetimi i qenve dhe si e shpjegon shkenca lidhjen tonë të veçantë me ta?!
Studiuesit po zbulojnë gjithnjë e më shumë mekanizmat me anë të të cilave ne i kuptojmë qentë dhe se si ata na kuptojnë ne, në veçanti kur jemi të shqetësuar, dhe e bëjnë këtë duke u përfshirë me praninë dhe sjelljen e tyre të papërshkrueshme, e cila provon se ata jo vetëm e kuptojnë gjendjen e rënduar në të cilën ndodhemi, por edhe përpiqen që të mos na lënë vetëm në këtë moment të vështirë.
Unë jam si dikush që ka fatin të ketë një qen të mrekullueshëm, Bodhi, në jetën e tij, shkruan Dr Radha Modgil për BBC Science Focus Magazine. Unë mund të garantoj absolutisht për përfitimet e pamatshme që qentë mund të bëjnë për mirëqenien tonë. E pagëzova qenin tim, sipas pemës Bodhi, e cila, nga tradita budiste, ishte fiku i shenjtë ku Buda u ul kur ai arriti Iluminizmin. E bëra këtë me shpresën, se ai do të më sillte më shumë në momentin aktual dhe do të më jepte ekuilibrin që kërkoja në jetë. Dhe mund të them me siguri dhe mirënjohje se ai ka bërë pikërisht këtë dhe madje shumë, shumë më shumë se aq, vijon ai.
Nuk ka dyshim që shumë pronarë të tjerë të qenve, do të ndajnë përjetime të ngjashme, por pa e ditur tamam se cili është sekreti i kësaj marrëdhënie. Ndërkohë pak prej tyre janë në dijeni se ekziston një grup i konsiderueshëm punësh shkencore që e argumentojë këtë lidhje shpesh gati të pashpjegueshme.
Është e dokumentuar mirë se qentë kanë një shqisë të mahnitshme të nuhatjes, por një studim i fundit i kryer në Universitetin e Queen’s Belfast, zbuloi se ata në të vërtetë mund të ndjejnë kur jemi të stresuar duke zbuluar ndryshime kimike në frymëmarrjen dhe djersën tonë. Dhe e arrijnë këtë me një saktësi të jashtëzakonshme, aq sa nuk ka mundur asnjë aparaturë kërkimore-shkencore madje.
Studiuesit rekrutuan disa persona për një eksperiment. U morën aty mostra të djersës ose frymëmarrjes nga pjesëmarrësit para dhe pasi t’i bënin ata të plotësonin një problem matematikor. Ata gjithashtu regjistruan rrahjet e zemrës dhe presionin e gjakut të pjesëmarrësve dhe i kërkuan të raportonin vetë nivelet e stresit para dhe pas.
Mostrat para dhe pas të pjesëmarrësve veçanërisht të stresua, më pas iu prezantuan qenve, të cilët ishin trajnuar më parë, të shpërblyer me ëmbëlsira pasi përputheshin saktë erërat.
Mesatarisht, qentë mund të zgjidhnin kampionin e stresit 93,75 për qind të rasteve, me interpretuesin më të mirë që e bënte atë të drejtë në 96,88 për qind të rasteve.
Të gjithë e dimë nga përvoja se qentë tanë duket se janë në gjendje të dallojnë kur jemi të stresuar, por si e arrijnë ata këtë saktësi të jashtëzakonshme? Studiuesit mendojnë se mund të jetë ndryshimi i nuhatjes që lidhet me përbërjet organike të paqëndrueshme, ose VOC*, që prodhojmë kur jemi të stresuar. (*Përbërjet organike të avullueshme (VOCs), emetohen si gaze nga disa lëndë të ngurta ose lëngje. VOC-të përfshijnë një sërë kimikatesh, disa prej të cilave mund të kenë efekte të dëmshme shëndetësore afatshkurtra dhe afatgjata. Përqendrimet e shumë VOC janë vazhdimisht më të larta në ambiente të mbyllura (deri në dhjetë herë më të larta) sesa jashtë.)
Qindra VOCs emetohen nga trupi ynë dhe mund të pasqyrojnë gjendjen metabolike në të cilën ndodhemi në atë kohë. Era e trupit është rezultat i një kombinimi të këtyre dhe burimet tipike përfshijnë frymën tonë, djersën, lëkurën, urinën dhe feçet.
Kur përjetojmë stres, sistemi ynë nervor autonom nxit hipotalamusin tonë për të dërguar sinjale hormonale në gjëndrën e hipofizës dhe gjëndrat mbiveshkore. Lëshimi i hormoneve të stresit si kortizoli dhe adrenalina shkakton një rritje të rrahjeve të zemrës, rritje të djersës, ulje të rrjedhjes së pështymës dhe rritje të furnizimit me gjak.
Kjo kaskadë e hormoneve është e lidhur me stresin dhe ndryshimet në gjendjen tonë metabolike, kanë një ndikim negativ në frymëmarrjen dhe djersën tonë dhe në përbërësit e VOC në këto. Ndoshta kjo është arsyeja pse qentë tanë duket se janë në gjendje të vërejnë dhe ofrojnë mbështetje kur ne po përjetojmë sfida të shëndetit mendor; si sulme paniku, çrregullime të stresit post-traumatik dhe ankth, saktësohet në shkrimin e BBC Science Focus, Magazine
Por çfarë po ndodh në trupin dhe trurin tonë që e bën lidhjen tonë me qentë tona shtëpiake kaq të veçantë?
Një teori thotë se efekti qetësues dhe terapeutik që qentë tanë të përkëdhelur kanë tek ne është për shkak të njohjes sociale – mekanizmi, me të cilin ne identifikojmë dikë si të rëndësishëm dhe domethënës për ne. Kjo është baza e aftësisë sonë për të krijuar lidhje dhe marrëdhënie domethënëse shoqërore – një komponent themelor i ruajtjes së shëndetit të mirë mendor.
Ne kemi evoluar për t’u shërbyer, mbrojtur dhe kujdesur për ata, me të cilët kemi krijuar lidhje shoqërore. Ne i njohim qentë tanë të përkëdhelur si ‘tanët’ dhe një individ tjetër, me të cilin kemi krijuar një lidhje shoqërore. Kjo mund të shkaktojë një rrjet të ngjashëm të lidhjes së trurit me atë të nënës. Ky mekanizëm mund të gjejë bazën e tij në oksitocinë – një hormon që ka një rol kyç në lidhjen e nënës, laktacionin dhe është një lajmëtar kimik i përfshirë në njohjen dhe besimin.
Një studim i kryer në Spitalin e Përgjithshëm të Massachusetts përfshiu gra që shikonin fotografitë e fëmijës së tyre dhe qenit të tyre të përkëdhelur dhe duke përdorur MRI funksionale treguan përgjigje të ngjashme në zonën e trurit që lidheshin me shpërblimin, emocionet dhe lidhjen. Ata zbuluan se fotografitë e qenve të tyre shkaktuan reagime të ngjashme të trurit në trurin e nënave me fotografitë e fëmijëve të tyre. Zonat e trurit të njohura si të rëndësishme për funksione të tilla si emocioni, shpërblimi, përkatësia, përpunimi vizual dhe ndërveprimi social, treguan të gjitha aktivitet të shtuar kur pjesëmarrësit shihnin ose fëmijën e tyre ose qenin e tyre. Duket se ne me të vërtetë i duam qentë tanë ashtu si duam fëmijët tanë.
Natyrisht, ka disa gjëra në lidhje me marrëdhëniet tona me shokët tanë të qenit që ne nuk do të jemi në gjendje t’i masim kurrë objektivisht ose shkencërisht.
Dy persona kanë humbur jetën në Suedi si pasojë e një stuhie të fuqishme dimërore që ka përfshirë vendet nordike, duke shkaktuar ndërprerje të udhëtimeve dhe probleme të mëdha me furnizimin me energji elektrike.
Instituti Suedez i Meteorologjisë dhe Hidrologjisë ka lëshuar alarme për erëra shumë të forta në pjesën veriore të vendit, teksa u godit nga stuhia Johannes.
Sipas mediave të huaja, një person rreth të 50-ave humbi jetën pasi u godit nga një pemë në resortin e skive Kungsberget, në jug të Suedisë. Ndërkohë, kompania rajonale e energjisë Hemab bëri të ditur se një nga punonjësit e saj ka ndërruar jetë pas një aksidenti të ndodhur “në terren”.
Si pasojë e stuhisë, dhjetëra mijëra banesa në Suedi, Norvegji dhe Finlandë kanë mbetur pa energji elektrike. Vetëm në Suedi, mbi 40 mijë banesa u prekën nga ndërprerjet e energjisë, ndërsa shumë shërbime hekurudhore u anuluan.
Po ashtu, janë anuluar disa fluturime, shërbime hekurudhore dhe linja tragetesh në pjesë të ndryshme të vendeve nordike. Rrugët dhe transporti hekurudhor vijojnë të jenë të ndërprera për shkak të kushteve të rënda atmosferike.
Gjatë luftës me Ukrainën, numri i miliarderëve në Rusi ka arritur një nivel rekord.
Por në 25 vjetët që Vladimir Putini ka qenë në pushtet, të pasurit dhe të fuqishmit e Rusisë – të njohur si oligarkë, kanë humbur pothuajse të gjithë ndikimin e tyre politik.
Ky është një lajm i mirë për presidentin rus. Sanksionet perëndimore nuk kanë arritur t’i shndërrojnë super të pasurit në kundërshtarë të tij, dhe politikat e tij të karrotës dhe shkopit (një strategji motivuese që përdor si shpërblime (karrotën) për sjelljen e dëshiruar ashtu edhe ndëshkime (shkopin) për sjelljen e padëshiruar, me qëllim që të detyrojë bindjen ose veprimin përmes përforcimit pozitiv dhe pasojave negative), i kanë shndërruar ata në mbështetës të heshtur.
Ish-miliarderi bankar, Oleg Tinkov e di saktësisht se si funksionojnë shkopinjtë.
Një ditë pasi ai e kritikoi luftën si “të çmendur” në një postim në Instagram, drejtuesit e tij u kontaktuan nga Kremlini. Atyre iu tha se Banka e tij Tinkoff, e dyta më e madhe në Rusi në atë kohë, do të shtetëzohej nëse nuk do të ndërpriteshin të gjitha lidhjet me themeluesin e saj.
“Nuk mund ta diskutoja çmimin”, i ka thënë Tinkov “Neë York Times”.
“Ishte si një peng – merr atë që të ofrohet. Nuk mund ta negocioja”, ka shtuar ai.
Brenda një jave, një kompani e lidhur me Vladimir Potanin, aktualisht biznesmeni i pestë më i pasur i Rusisë, i cili furnizon nikel për motorët e avionëve luftarakë, njoftoi se po blinte bankën. Ajo u shit vetëm për 3% të vlerës së saj të vërtetë, thotë Tinkov.
Në fund, Tinkov humbi pothuajse 9 miliardë dollarë nga pasuria që kishte dikur dhe u largua nga Rusia.
Kjo është shumë larg nga mënyra se si ishin gjërat para se Putini të bëhej president.
Në vitet pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, disa rusë u pasuruan jashtëzakonisht shumë duke marrë në pronësi ndërmarrje masive që më parë ishin në pronësi të shtetit dhe duke shfrytëzuar mundësitë e kapitalizmit të sapolindur të vendit të tyre.
Pasuria e tyre e sapo fituar u solli atyre ndikim dhe pushtet gjatë një periudhe trazirash politike dhe ata u bënë të njohur si oligarkë.
Oligarku më i fuqishëm i Rusisë, Boris Berezovski, pretendoi se kishte orkestruar ngjitjen e Putinit në presidencë në vitin 2000, dhe vite më vonë ai kërkoi falje për këtë.
“Nuk e pashë tiranin dhe uzurpatorin e ardhshëm lakmitar tek ai, njeriun që do të shkelte lirinë dhe do të ndalonte zhvillimin e Rusisë”, ka shkruar ai në vitin 2012.
Berezovski mund ta ketë ekzagjeruar rolin e tij, por oligarkët e Rusisë ishin sigurisht të aftë të drejtonin fijet në nivelet më të larta të pushtetit.
Pak më shumë se një vit pas kërkimfaljes së tij, Berezovski u gjet i vdekur në rrethana misterioze në mërgim në Mbretërinë e Bashkuar. Në atë kohë, edhe oligarkia ruse ishte plotësisht e vdekur. Pra, kur
Putini mblodhi më të pasurit e Rusisë në Kremlin, disa orë pasi urdhëroi pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës më 24 shkurt 2022, ata nuk kishin çfarë të bënin për të kundërshtuar, edhe pse e dinin se fati i tyre do të pësonte një goditje të madhe.
“Shpresoj që në këto kushte të reja, ne do të punojmë së bashku po aq mirë dhe jo më pak në mënyrë efektive”, u kishte thënë ai atyre.
Një gazetar i pranishëm në takim i ka përshkruar miliarderët e mbledhur si “të zbehtë dhe të privuar nga gjumi”.
Periudha para pushtimit ishte shumë e keqe për miliarderët e Rusisë, dhe po kështu ishin edhe pasojat e saj të menjëhershme.
Sipas revistës Forbes, deri në prill 2022, numri i tyre ra nga 117 në 83 për shkak të luftës, sanksioneve dhe rubles së dobësuar. Së bashku, ata humbën 263 miliardë dollarë, ose mesatarisht 27% të pasurisë së tyre secili.
Por vitet që pasuan treguan se përfitime të mëdha do të korreshin nga të qenit pjesë e ekonomisë së luftës së Putinit.
Shpenzimet e majme për luftën nxitën rritje ekonomike prej më shumë se 4% brenda viteve 2023 dhe 2024 në Rusi.
Në vitin 2024, më shumë se gjysma e miliarderëve të Rusisë ose luajtën ndonjë rol në furnizimin e ushtrisë ose përfituan nga pushtimi, thotë Giacomo Tognini, nga ekipi i Pasurisë i Forbes.
“Kjo nuk përfshin as ata që nuk janë të përfshirë drejtpërdrejt, por që kanë nevojë për një lloj marrëdhënieje me Kremlinin. Dhe mendoj se është e drejtë të thuhet se kushdo që drejton një biznes në Rusi duhet të ketë një marrëdhënie me qeverinë”, i ka thënë ai BBC-së.
Ky vit pati numrin më të lartë ndonjëherë të miliarderëve në Rusi – 140 në listën e Forbes. Pasuria e tyre kolektive (580 miliardë dollarë) ishte vetëm 3 miliardë dollarë më pak se niveli më i lartë i regjistruar në vitin para pushtimit.
Ndërsa u mundësonte besnikëve të përfitonin, Putini vazhdimisht i ka ndëshkuar ata që kanë refuzuar të zbatojnë rregullin.
Rusët e kujtojnë shumë mirë se çfarë i ndodhi manjatit të naftës Mikhail Khodorkovsky. Dikur njeriu më i pasur i Rusisë, ai kaloi 10 vjet në burg pasi themeloi një organizatë pro-demokraci në vitin 2001.
Që nga pushtimi, pothuajse të gjithë mega-të pasurit e Rusisë kanë heshtur, dhe ata pak që e kanë kundërshtuar publikisht atë, janë detyruar të braktisin vendin e tyre dhe pjesën më të madhe të pasurisë së tyre.
Të pasurit e Rusisë janë qartësisht çelësi i përpjekjeve të luftës së Putinit, dhe shumë prej tyre, përfshirë 37 biznesmenët e thirrur në Kremlin më 24 shkurt 2022, janë shënjestruar nga sanksionet perëndimore.
Por nëse Perëndimi synonte t’i bënte ata më të varfër dhe t’i kthente kundër Kremlinit, ai ka dështuar, duke pasur parasysh pasurinë e vazhdueshme dhe mungesën e mospajtimit midis miliarderëve rusë.
Nëse ndonjëri prej tyre kishte menduar të largohej drejt Perëndimit me miliardat e tij, sanksionet e bënë këtë të pamundur.
“Perëndimi bëri gjithçka të mundur për të siguruar që miliarderët rusë të mblidheshin rreth flamurit”, thotë Alexander Kolyandr, nga Qendra për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA).
“Nuk kishte absolutisht asnjë plan, asnjë ide, asnjë rrugë të qartë që donjëri prej tyre të largohej nga anija. Asetet u sanksionuan, llogaritë u ngrinë, prona u sekuestrua. E gjithë kjo e ndihmoi në mënyrë efektive Putinin të mobilizonte miliarderët, asetet dhe paratë e tyre, dhe t’i përdorte ato për të mbështetur ekonominë ruse të luftës”, i ka thënë ai BBC-së.
Eksodi i kompanive të huaja pas pushtimit të Ukrainës krijoi një boshllëk që u mbush shpejt nga biznesmenë miqësorë me Kremlinin, të cilëve iu lejua të blinin asete shumë fitimprurëse me çmim të lirë.
Kjo krijoi një “ushtri të re besnikësh me ndikim dhe aktivë”, argumenton Alexandra Prokopenko Nga Qendra “Carnegie Rusia Eurasia”.
Vetëm në vitin 2024, 11 miliarderë të rinj dolën në Rusi në këtë mënyrë, sipas Giacomo Tognini.
Udhëheqësi i Rusisë ka mbajtur një kontroll të fortë mbi lëvizësit kryesorë të vendit, pavarësisht luftës dhe sanksioneve perëndimore, dhe në disa aspekte për shkak të tyre./ BBC
Përfaqësuesve të mediave iu lejua për pak çaste hyrja në sallën e ngrënies në rezidencën Mar-a-Lago, ku po zhvillohej takimi mes ish-presidentit amerikan Donald Trump dhe presidentit të Ukrainës, Volodymyr Zelensky.
Donald Trump iu drejtua drejtpërdrejt gazetarëve dhe i pyeti nëse donin diçka për të ngrënë, duke thyer ritualin e takimit institucional. Kur gazetarët u përgjigjën pozitivisht, presidenti urdhëroi shefin e kuzhinës t’u shërbente ushqim, duke komentuar me shaka se gjesti bujar nuk do të garantonte “histori interesante”.
Korrespondenti i DW News në Shtetet e Bashkuara, Misha Komadovsky, shkroi në rrjetin social X se, ndonëse kamerat nuk ishin në menu, ushqimi i përgatitur për takimin përfshinte salsiçe të mbështjella me petë, biftek, patate të skuqura, karkaleca me kokos, biskota dhe ujë.
Takimi mes Trump dhe Zelenskyt ka tërhequr vëmendje të madhe ndërkombëtare, ndërsa momenti i shkurtër me mediat ka ofruar edhe një episod të pazakontë që u përhap shpejt në rrjetet sociale.
Stuhia Johannes godet Suedinë, dy persona humbën jetën
BIRN: Balluku dhe Veliaj para drejtësisë, rekord i ri në luftën kundër korrupsionit në 2025
Si i ka mbajtur Putini miliarderët e Rusisë në anën e tij, gjatë luftës
Trump gazetareve: Dëshironi diçka për të ngrënë? (video)
Fqinji me Shqipërinë sapo shkroi historinë
Europa mbushet me lodra kineze
Shqipëria “kampione” e rritjes së çmimeve
Dinamo fiton Superkupën e Shqipërisë
Shpërthim i fuqishëm në Shkodër, vdes 55-vjeçari
Vuçiç njofton shpalljen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare në Serbi, vitin e ardhshëm
Në Serbi, 33 mijë më shumë të vdekur se të lindur
Mafia shqiptare është aleate e karteleve rivale më të mëdha në Meksikë
AKSHI, transformim historik dixhital, apo kopshti privat i kryeministrit?
Muçobega dhe Basha betonizojnë gjirin e Llamanit
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Titujt e gazetave në UK
-
Albania19 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK18 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania3 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports18 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK3 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania19 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania1 day ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
UK1 day agoPrinci William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim