Për mbështetësit e javës katër-ditore të punës, nuk ka pothuajse asnjë problem të jetës moderne që kjo ide nuk mund ta zgjidhë, apo të paktën ta lehtësojë. Lodhjen nga puna? Po. Pabarazinë gjinore? Po. Papunësinë? Po. Emisionet e karbonit? Po. Nga ana tjetër, kundërshtarët shohin vetëm probleme: ulje të produktivitetit ekonomik, dobësim të konkurrencës së bizneseve, presion mbi shërbimet publike, dhe një etikë më të dobët pune.
Por, në vend që të debatojmë mbi këto parashikime ose të analizojmë në detaje rezultatet e testeve në biznese të veçanta, pse të mos hedhim sytë drejt një vendi që e ka ndjekur këtë rrugë prej kohësh, pa u vënë re shumë nga pjesa tjetër e botës?
Holanda ka përqindjen më të lartë të punës part-time nga vendet e OECD (Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik). Sipas Eurostatit, orët mesatare javore të punës për personat 20–64 vjeç janë vetëm 32.1, më të shkurtrat në BE. Po ashtu është bërë gjithnjë e më e zakonshme që punonjësit me kohë të plotë t’i përmbledhin orët në katër ditë, në vend që t’i shpërndajnë në pesë ditë pune, sipas ekonomistit Bert Colijn nga banka “ING”. “Java me katër ditë pune është bërë shumë, shumë e zakonshme,” tha ai. “Unë punoj pesë ditë, dhe ndonjëherë më kritikojnë për këtë!”
Gjithçka filloi me gratë. Deri në vitet 1980–2000, Holanda kishte një model tradicional ku burri siguronte të ardhurat. Kur gratë filluan të përfshiheshin në tregun e punës me role part-time, u krijua modeli “një e gjysmë” i fitimit të të ardhurave. Sistemi tatimor dhe përfitimet e shtetit e mbështetën këtë model.
Me kalimin e kohës, edhe meshkujt, veçanërisht ata me fëmijë të vegjël, kanë filluar të punojnë më pak. Përvoja e Holandës sugjeron se parashikimet për dëme ekonomike janë të ekzagjeruara. Pavarësisht orëve më të pakta të punës, Holanda është ndër ekonomitë më të pasura në BE sipas PBB-së për frymë. Kjo sepse më pak orë pune kombinohen me produktivitete të larta për orë dhe nivel të lartë punësimi: 82% e popullsisë në moshë pune ishte e punësuar në fund të vitit 2024, krahasuar me 75% në Mbretërinë e Bashkuar, 72% në SHBA dhe 69% në Francë.
Gratë, në veçanti, kanë norma të larta punësimi në Holandë, sidomos në krahasim me SHBA-të, ku orët e punës janë më të gjata. Gjithashtu, njerëzit në Holandë dalin në pension më vonë, që do të thotë se puna shpërndahet më gjerësisht në kohë dhe në shoqëri.
Por barazia gjinore ende nuk është arritur. Edhe pse fëmijët kanë tashmë një “ditë me babain”, gratë ende punojnë më shumë me orar të shkurtuar. Dhe edhe pse puna part-time nuk do të thotë domosdoshmërisht punë me pagesë të ulët, ajo sërish ndikon negativisht në karrierën e grave. Një raport i OECD-së në vitin 2019 tregoi se Holanda kishte performancë të dobët në disa drejtime të barazisë gjinore: vetëm 27% e menaxherëve ishin gra, një nga përqindjet më të ulëta në OECD.
Ekonomia po ashtu përballet me mungesa të fuqisë punëtore, sidomos në sektorë si arsimi, gjë që krijon një rreth vicioz, mungesa e stafit i bën oraret shkollore më të paqëndrueshme, duke e bërë më të vështirë për prindërit të punojnë me kohë të plotë.
Por nuk ka zgjidhje të thjeshta për edukimin dhe kujdesin. Nëse të gjithë do të punonin pesë ditë në javë, do të nevojiteshin shumë më tepër punonjës për kujdesin ndaj fëmijëve dhe të moshuarve, sepse më pak familjarë do të kishin kohë të kujdeseshin për të afërmit e tyre.
Colijn thotë se në teori, Holanda po e kufizon veten duke punuar më pak orë. Por shton: “Gjithashtu nuk do të propozoja një shoqëri distopike ku të gjithë punojnë më shumë se sa në Korenë e Jugut, vetëm për të rritur PBB-në.”
Përvoja holandeze tregon se një javë me katër ditë pune nuk është parajsë, por as një rrugë e sigurt drejt shkatërrimit ekonomik. Mësimi i vërtetë është se puna mund të organizohet dhe shpërndahet në shumë mënyra të ndryshme, gjithçka varet nga kompromiset që je i gatshëm (e gatshme) të pranosh, si brenda ekonomisë, ashtu edhe përtej saj.
Dhe përtej aspektit ekonomik, ka një argument që shpesh anashkalohet për javën katërditore: fëmijët në Holandë renditen si më të lumturit në botën e pasur./tvklan.al
Marrë nga “Financial Times”
