Gazeta prestigjioze amerikane, The New York Times, në një shkrim të djeshëm ka paralajmaruar që lufta nukleare duke përdorur koka më të vogla bërthamore mund të bëhet realitet i mundshëm. Ajo çfarë ishte tabu, thotë kjo gazetë, tash nuk është më. Rusia mund të përdorë armë të vogla nukleare, që do ta detyrojnë Amerikën të përgjigjet.
Sot, si Rusia ashtu edhe Shtetet e Bashkuara, kanë armë bërthamore që janë shumë më pak shkatërruese. Fuqia e tyre është shumë më e vogël sesa forca që kishte bomba e Hiroshimës, prandaj përdorimi i tyre është më pak i frikshëm dhe më i mundshëm.
Këto armë nukleare praktike kanë filluar të prodhohen në kulmin e Luftës së Ftohtë.
Shqetësimi për përdorimin e këtyre bombave të vogla nukleare është rritur pasi Vladimir V. Putin, në luftën e Ukrainës, ka paralajmëruar për fuqinë e tij bërthamore, ka vënë forcat e tij atomike në gatishmëri dhe ka detyruar ushtrinë e tij të kryejë sulme të rrezikshme mbi termocentralet bërthamore. Frika është se nëse zoti Putin ndihet i bllokuar në konflikt me Ukrainën, ai mund të zgjedhë të shpërthejë një nga armët e tij më të vogla bërthamore, duke thyer tabunë e vendosur 76 vjet më parë pas Hiroshimës dhe Nagasakit.
Analistët vënë në dukje se trupat ruse kanë praktikuar prej kohësh kalimin nga lufta konvencionale në atë bërthamore, veçanërisht si një mënyrë për të fituar epërsi kur humbjet në fushëbeteja janë të mëdha. Dhe ushtria, shtojnë ata, që zotëron arsenalin më të madh bërthamor në botë, ka eksploruar një sërë opsionesh përshkallëzuese nga të cilat mund të zgjedhë zoti Putin.
“Shanset janë të ulëta, por në rritje”, tha Ulrich Kühn, një ekspert bërthamor në Universitetin e Hamburgut dhe Carnegie Endowment for International Peace. “Lufta nuk po shkon mirë për rusët”, vuri në dukje ai, “dhe presioni nga Perëndimi po rritet”.
Z. Putin mund të qëllojë me armë në një zonë të pabanuar, e jo aty ku ka trupa, tha zoti Kühn.
Në një studim të vitit 2018, ai parashtroi një skenar krize në të cilin Moska shpërtheu një bombë mbi një pjesë të largët të Detit të Veriut si një mënyrë për të sinjalizuar sulme më vdekjeprurëse që do të vinin.
“Duket e tmerrshme të flasësh për këto gjëra”, tha Dr. Kuhn në një intervistë. “Por ne duhet të kemi parasysh se kjo po duket si një mundësi.”
Uashingtoni, në ditët në vijim, po pret nga Putin më shumë “lëvizje atomike”.
Moska ka të ngjarë të “mbështetet gjithnjë e më shumë në arsenalin e saj bërthamor, për të sinjalizuar Perëndimin dhe për të treguar fuqinë” pasi lufta dhe pasojat e saj e dobësojnë Rusinë, i tha Komitetit të Shërbimeve të Armatosura të Dhomës së Përfaqësuesve, gjeneral-lejtnant Scott D. Berrier, drejtor i Agjencisë së Inteligjencës së Mbrojtjes, të enjten.
Presidenti Biden do të udhëtojë në një samit të NATO-s në Bruksel këtë javë për të diskutuar pushtimin rus të Ukrainës. Agjenda pritet të përfshijë mënyrën se si aleanca do të përgjigjet nëse Rusia përdor armë kimike, biologjike, kibernetike ose bërthamore.
James R. Clapper Jr., një gjeneral në pension i Forcave Ajrore, i cili shërbeu si drejtor i inteligjencës kombëtare të Presidentit Barack Obama, tha se Moska e kishte ulur nivelin e saj për përdorim atomik pas Luftës së Ftohtë, kur ushtria ruse u fut në kaos. Sot, shtoi ai, Rusia i konsideron armët bërthamore si utilitare dhe jo të paimagjinueshme.
“Atyre nuk u interesuan,” tha zoti Clapper për mënyrën se si trupat ruse e sulmuan vendin e reaktorit bërthamor Zaporizhzhia – më i madhi jo vetëm në Ukrainë, por në Evropë. “Ata qëlluan mbi të. Ky është tregues i qëndrimit rus të laissez-faire. Ata nuk bëjnë dallimet që ne bëjmë për armët bërthamore.”
Z. Putin njoftoi muajin e kaluar se po i vendoste forcat bërthamore ruse në “gatishmëri të posaçme luftarake”.
Është e paqartë se si Rusia ushtron kontroll mbi arsenalin e saj të armëve më pak shkatërruese. Por disa politikanë dhe ekspertë amerikanë kanë denoncuar armët më të vogla nga të dyja palët si kërcënuese për të përmbysur ekuilibrin global të terrorit bërthamor.
“Putini po përdor arsenalin bërthamor për të arritur qëllimet e tij në Ukrainë”, tha Nina Tannenwald, një shkencëtare politike në Universitetin Brown, e cila kohët e fundit ka profilizuar armatimet më pak të fuqishme. “Armët e tij bërthamore e pengojnë Perëndimin të ndërhyjë.”
Një garë globale për armët më të vogla po intensifikohet. Megjithëse armë të tilla janë më pak shkatërruese sipas standardeve të Luftës së Ftohtë, vlerësimet moderne tregojnë se ekuivalenti i gjysmës së një bombe Hiroshima, nëse shpërthehen në Manhattan, do të vriste ose plagoste gjysmë milioni njerëz.
Çështja kundër këtyre armëve është se ato minojnë tabunë bërthamore dhe i bëjnë krizat edhe më të rrezikshme. Natyra e tyre më pak shkatërruese, thonë kritikët, mund të ushqejë iluzionin e kontrollit atomik, kur në fakt përdorimi i tyre mund të shpërthejë papritur në një luftë të plotë bërthamore. Një simulim i ideuar nga ekspertë në Universitetin Princeton fillon kur Moska godet e para me një të shtënë paralajmëruese bërthamore; NATO përgjigjet me një goditje të vogël dhe pason një luftë me më shumë se 90 milionë viktima, brenda disa orëve.
Asnjë traktat për kontrollin e armëve nuk rregullon kokat më të vogla, të njohura ndonjëherë si armë bërthamore taktike ose jostrategjike, kështu që superfuqitë bërthamore prodhojnë sa të duan. Rusia i ka ndoshta 2000, sipas Hans M. Kristensen, drejtor i Projektit të Informacionit Bërthamor në Federatën e Shkencëtarëve Amerikanë, një grup privat në Uashington. Dhe Shtetet e Bashkuara kanë afërsisht 100 në Evropë.
Doktrina e luftës atomike e Rusisë u bë e njohur si “përshkallëzoni për të de-përshkallëzuar” – që do të thotë se trupat do të gjuanin një armë bërthamore për ta trullosur një agresor. Moska e ka praktikuar vazhdimisht këtë taktikë në ushtrimet në terren. Në vitin 1999, për shembull, një stërvitje e madhe simuloi një sulm të NATO-s në Kaliningrad, enklavën ruse në Detin Baltik. Në stërvitje forcat ruse po humbisnin derisa Moska qëlloi me armë bërthamore ndaj Polonisë dhe Shteteve të Bashkuara.
Dr. Kuhn i Universitetit të Hamburgut tha se stërvitjet mbrojtëse të viteve 1990 janë kthyer në stërvitje sulmuese në vitet 2000, pasi ushtria ruse rifitoi një pjesë të fuqisë së saj të mëparshme.
Në të njëjtën kohë me strategjinë e saj të re sulmuese, Rusia filloi një modernizim të forcave të saj bërthamore, duke përfshirë armët e saj më pak shkatërruese.
Një pjesë qendrore e arsenalit të ri është Iskander-M, i vendosur për herë të parë në 2005. Lëshuesi i lëvizshëm mund të lëshojë dy raketa që udhëtojnë afërsisht 500 km. Raketat mund të mbajnë koka luftarake konvencionale si dhe ato bërthamore. Shifrat ruse tregojnë se shpërthimi më i vogël bërthamor nga ato raketa është afërsisht një e treta e asaj të bombës së Hiroshimës.
Para se ushtria ruse të pushtonte Ukrainën, imazhet satelitore treguan se Moska kishte vendosur bateritë e raketave Iskander në Bjellorusi dhe në lindje të saj, në territorin rus. Nuk ka të dhëna publike nëse Rusia ka armatosur ndonjë nga Iskanderët me koka bërthamore.
Nikolai Sokov, një ish-diplomat rus që negocioi traktatet e kontrollit të armëve në kohët sovjetike, tha se kokat bërthamore mund të vendosen edhe në sistemin e vetëfluturimit. Armët me fluturim të ulët, të lëshuara nga aeroplanët, anijet ose toka, i përshtatën terrenit lokal për t’iu shmangur zbulimit nga radarët e armikut.
Nga brenda territorit rus, tha ai, “ata mund të arrijnë në të gjithë Evropën”, duke përfshirë Britaninë.
Me kalimin e viteve, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj të NATO-s janë përpjekur të rivalizojnë arsenalin e Rusisë për armë më të vogla bërthamore. Kjo filloi disa dekada më parë kur Shtetet e Bashkuara filluan të dërgonin bomba për avionë luftarakë në bazat ushtarake në Belgjikë, Gjermani, Itali, Turqi dhe Holandë. Dr. Kuhn vuri në dukje se aleanca, ndryshe nga Rusia, nuk kryen stërvitje në terren duke praktikuar një kalim nga lufta konvencionale në atë bërthamore.
Në vitin 2010, zoti Obama, i cili një kohë të gjatë kishte avokuar për një “botë pa bërthamore”, vendosi të rinovonte dhe përmirësonte armët e NATO-s, duke i kthyer ato në bomba inteligjente me pendë të manovrueshme që e bënin shënjestrimin e tyre shumë të saktë. Kjo, nga ana tjetër, u dha planifikuesve të luftës lirinë për të ulur forcën e shpërthyese të armëve deri në 2 për qind të asaj të bombës së Hiroshimës.
Aftësia e reduktuar e shpërthimit, e theu tabunë bërthamore nga “e pamundshme” në “më të mendueshme”, paralajmëroi në atë kohë gjenerali James E. Cartwright, një nënkryetar i Shefave të Shtabit të Përbashkët nën zotin Obama.
Ai megjithatë e mbështeti programin sepse shkalla e lartë e saktësisë uli rrezikun e dëmtimit kolateral dhe viktimave civile. Por kjo bombë nuk pritet të vendoset në Evropë deri vitin e ardhshëm, tha z. Kristensen.
Forcimi rus dhe reagimet e ngadalta amerikane e shtynë administratën Trump të propozojë një kokë të re raketore në 2018. Forca e saj shkatërruese shihej afërsisht sa gjysma e asaj të bombës së Hiroshimës, sipas z. Kristensen. Ajo do të vendosej në flotën e vendit prej 14 nëndetësesh me raketa balistike.
Ndërsa disa ekspertë paralajmëruan se bomba e njohur si W76 Model 2 mund ta bënte më joshëse për një president që të urdhëronte një sulm bërthamor. Administrata Trump argumentoi se arma do të ulte rrezikun e luftës duke siguruar që Rusia të përballet me kërcënimin të kundërsulmeve proporcionale. Ai u vendos në fund të vitit 2019.
“Ka të bëjë gjithçka me psikologjinë – psikologji vdekjeprurëse”, tha Franklin C. Miller, një ekspert bërthamor i cili mbështeti kokën e re të luftës dhe, përpara se të largohej nga postet publike në 2005, mbajti poste në Pentagon dhe Shtëpinë e Bardhë për tri dekada. “Nëse kundërshtari juaj mendon se ka avantazh në fushën e betejës, ju përpiqeni ta bindni atë se ai e ka gabim.
“Kur ishte kandidat për presidencën, Joseph R. Biden Jr. e quajti kokën më pak të fuqishme një “ide të keqe” që do t’i bënte presidentët “më të prirur” për ta përdorur atë. Por z. Kristensen tha se administrata e Biden nuk ka gjasa të heqë kokën e re nga nëndetëset e vendit. Është e paqartë se si zoti Biden do t’i përgjigjej përdorimit të një arme bërthamore nga zoti Putin. Planet e luftës bërthamore janë një nga sekretet më të thella të Uashingtonit. Ekspertët thonë se planet e luftës në përgjithësi fillojnë prej të shtënave paralajmëruese, në sulme të vetme për të eskaluar në luftë totale.
Edhe zoti Clapper, ish-drejtori i inteligjencës kombëtare, tha se nuk ishte i sigurt se si do ta këshillonte zotin Biden nëse zoti Putin lëshonte armët e tij bërthamore. “Kur duhet të ndalesh, nëse z. Putin sulmon?” tha ai, duke treguar se si duhet të përgjigjet Amerika. “Nuk mund të vazhdosh ta kthesh faqen tjetër. Në një moment duhet të besh diçka.”
Një përgjigje e SHBA-së ndaj një shpërthimi të vogël rus, thonë ekspertët, mund të jetë gjuajtja e një prej kokave të reja të lëshuara nga nëndetëset në zonat e egra të Siberisë ose në një bazë ushtarake brenda Rusisë. Zoti Miller, ish-zyrtar i qeverisë bërthamore dhe një ish-kryetar i komitetit të politikës bërthamore të NATO-s, tha se një shpërthim i tillë do të ishte një mënyrë për t’i sinjalizuar Moskës se “kjo është serioze, se gjërat po dalin jashtë kontrollit”.
Strategët ushtarakë thonë se një kundërpërgjigje e ashpër do t’ia kthente Rusisë përgjegjësinë për përshkallëzimin e mëtejshëm, duke e bërë Moskën të ndiejë peshën e saj ogurzezë dhe ta mbajë situatën që të mos dalë jashtë kontrollit.
Në një skenar më të errët, zoti Putin mund të përdorë armët atomike nëse lufta në Ukrainë do të përhapet në shtetet fqinje të NATO-s. Të gjithë anëtarët e NATO-s, përfshirë Shtetet e Bashkuara, janë të detyruar të mbrojnë njëri-tjetrin – potencialisht me gërvishtje kokash bërthamore. Dr. Tannenwald, shkencëtari politik në Universitetin Brown, pyeti veten nëse mbrojtjet e vjetra të parandalimit bërthamor, të rrënjosura tani në linjat kundërshtare të armëve më pak shkatërruese, do të arrinin të ruanin paqen. “Sigurisht që nuk ndihet kështu në një krizë”, tha ajo.
