Më 1 prill 1919 New York Herald gazeta amerikane, më e madhe e asaj kohe dhe më e lexueshmja, në seksionin e saj “letrat e lexuesve” do të postonte një telegram të atdhetarit korçar Kol Tromara shkruar nga Bostoni, dhe, që i drejtohej Mehmet Konicës në Paris gjatë zhvillimeve të Konferencës së Paqes në emër komunitetit shqiptaro-amerikan, ku i shkruante:
Fakte historike nga kurbetqarët shqiptaro – amerikanë
Në vitin 1910 shqiptarët që kishin emigruar në Shtetet e Bashkuara ishin diku tek 2235 persona.Por, shoqëria Vatra në regjistrimin e sajë më vonë, që kishte ajo në vitin 1919, shkruhej se rreth 70.000 shqiptarë kishin hyrë në Amerikë.
Sipas, letrës të cilën e botoi të plotë gazeta amerikane New York Herald, aty theksohej se një numër i madh prej tyre, kishin hyrë me pasaportë të shteteve si Greqia, dhe Turqia, mirëpo që të gjithë flisnin gjuhën e nënës, gjuhën shqipe, por ishin regjistruar si grek apo turq, për çështjen e udhëtimit, pasi nisja me vaporë në atë kohë bëhej vetëm nga Greqia, dhe Turqia për shqiptarët.
Si shtetas turq për periudhën 1912-1919 kishin ardhur në Amerikë, 5188 shqiptarë, kryesisht ishin nga veriu i Shqipërisë
Në letrën e tij Tromara, sqaron se gjithashtu prej masakrave greke në jug të vendit, ato vitet 12-14-18, kishte një numër të madh shqiptarësh, që po iknin për t’i shpëtuar dhunës së shteti të atëhershëm grek, kundër shqiptarëve.
“Ishte koha kur në Paris zhvillonte punimet Konferenca e Paqes dhe shqiptarët e Amerikës bënë përpjekje titanike, për mbrojtjen e interesave kombëtare ,si dhe ruajtjen e territoreve shqiptarë,
….Ku në rrezik ishin prefekturat e jugut të Shqipërisë, për t’u gllabëruar nga shteti fqinjë grek, si Korça, dhe Kolonja, që ishin në luftë për jetë a vdekje! se kujt do t’i takonin shqiptarëve a grekëve !
Federata Pan- Shqiptare Vatra, në të gjitha memorandumet e saj të cilat kanë ardhur në vëmendjen tonë, do të shkruante Tromara, thotë se numri i shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara është nga 60.000 deri në 70.000.
Costa Çekrezi, redaktor i librit “Shqipëria”, thotë se numri i shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara është 40.000.
Çekrezi, është oficer ekzekutiv i Vatrës, Federatës shqiptare në Amerikë.
Shifrat e dhëna nga Vatra, si dhe nga z Çerkezi, janë së bashku, në bazë të deklaratave mbi informacioner zyrtare:
SHBA në 1910, në deklarimin e numrit të të huajve në vend thotë se kanë qenë vetëm 2235 shqiptarë. Se regjistrimi është marrë mbi bazën e gjuhës amtare. Ajo është se praktikisht të gjithë pothuajse vijnë prej Epirit të Veriut, dhe përdorin gjuhën e tyre lokale shqipe si gjuhë amtare. Është, pra, jo unike që shumë Epiriots greke janë të përfshira në numrin 2,235, raportohet të përbëjnë shtetësinë shqiptare në Shteteve të Bashkuara në vitin 1910.
Prej 1910, Zyra e Emigracionit ka të dhëna të nacionalitetit shqiptar që ka hyrë në Shtetet e Bashkuara.
Federata Vatra Shqiptare, në memorandumin e tij në shqyrtim, shpjegon mungesën e shtetësisë shqiptare në të dhënat e Byrosë së Emigracionit në këtë mënyrë;
“Numri më i madh i emigrantëve shqiptarë erdhi në Shtetet e Bashkuara që nga pushtimi i Shqipërisë së Jugut, duke përfshirë Epirin e Veriut, nga trupat greke, në vitin 1912, dhe sidomos pas vitit fatal të vitit 1914, kur të arratisurit dhe refugjatët arritën në Amerikë.”
“Për më tepër, raporti i Zyrës së Emigracionit se në të dhënat e saj nuk ka kombësi shqiptare, shpjegohet lehtë me faktin se autoritetet e emigracionit të listuara, subjektet osmane të Shqipërisë, thonë se Shtetet e Bashkuara kurrë nuk ka pasur një rast të njohjes së pavarësisë së menjëhershme të Shtetit Shqiptar, në ato vite”
Me fjalë të tjera, Federata Vatra shqiptare në Amerikë, pranon se deri në vitin 1910 nuk ka pasur 2235 shqiptar në Shtetet e Bashkuara; por 68.000 Shqiptarë, shkruhej në regjistrin e Vatrës, tashmë këtu kanë hyrë në vend që nga viti 1912; dhe se ata janë “të listuara si subjekte osmane, ose greke, por që flisnin vetëm Shqip”.
Ne kemi aplikuar në Byronë e Imigracionit në Uashington, shkruhej në letrën e Tromarës, drejtuar Mehmet Konicës, dhe se: “Autoritetet amerikane ishin shumë të sjellshëm të na japin me tabelën mbi rrjedhën, e shkaktuar nga Emigracionit nga Turqia dhe Greqia (Turqia evropiane dhe aziatike), nga 1912 në 1919.
Nga Beqir SINA – New York
