35 vite pas krizës së Ambasadave, ku më se 5 mijë shqiptarë hynë në selitë diplomatike për t’i ikur komunizmit, Ambasada Gjermane në Tiranë e kujtoi ngjarjen duke bashkuar në një sallë, oficerin e sigurisë që realizoi fotot emblematike, një refugjat që hyri në kërkim të lirisë dhe një historian që u ndal në kontekstin historik dhe ndikimit që pati kriza e ambasadave për vendin dhe fundin e regjimit.
Lothar Parzeller, Gjon Radovani dhe Afrim Krasniqi sjellin 3 këndvështrime që na japin një ide më të plotë për korrikun e 90-ës në Tiranë, tensionin, frikën dhe guximin e shqiptarëve dhe kostot që morën përsipër diplomatët gjermanë.
FATMIRA NIKOLLI: Mirësevini në Shqipëri përsëri. Si i kujtoni, ato që ndodhën në këtë ambasadë, në vitin 1990?
LOTHAR PARZELLER: Praktikisht, historia për mua nisi në datën 1 korrik të vitit 1990. Atë ditë në ambientet e ambasadës, hynë 4 djem, njërin prej të cilëve e kishin qëlluar në këmbë. Në datën 2 korrik, kur hyri ai kamioni, ne të gjithë ishim tashmë shumë të kujdesshëm se mos ndodhte diçka. Më pas, praktikisht, avash- avash këtu hynë më shumë se 3 mijë veta dhe ne kemi punuar nga ora 6 e mëngjesit e deri në 2 të natës me turne. Ishim vetëm duke ndihmuar njerëzit. Ishim shumë të kujdesshëm sepse ishte edhe Sigurimi këtu brenda. Dhe për ne si policë, puna jonë ishte të mbanim të sigurtë njerëzit që ishin këtu brenda në ambasadë.
FATMIRA NIKOLLI: Si jeni ndjerë? Ishit i ri, ambasada ishte tërësisht e re, dhe ishe në mes të një krize?
LOTHAR PARZELLER: Nuk është se jam ndjerë në një mënyrë të caktuar le të themi. Nuk kishte kohë për të ndjerë. Kishe punë për të bërë, më shumë se 13 apo 14 orë në ditë me njerëzit, me ushqimin, me sigurinë, me gjërat që ndodhnin. Kur kishe një orë për veten, shkoje në një nga zyrat, ke fjetur, ose je larë. Nuk kishe kohë për të ndjerë. Më parë, para se të ndodhte ajo që ndodhi, para se të hynin njerëzit, unë isha si një lloj turisti këtu. Jetoja në Hotel Tirana, dhe kaloje me biçikletë nëpër Tiranë, shkoja nga liqeni, shkoja për të luajtur futboll me miqtë. Ishte ndryshe pra dhe ishte bukur, sepse ishte një vend i ri, për të cilin nuk dija gjë dhe njerëzit ishin shumë të sjellshëm. Pas krizës, nuk kishte kohë për asgjë përveç punës.
FATMIRA NIKOLLI: Dhe si ishte 2 korriku, çfarë mban mend nga ajo ditë, fëmijë, gra, burra?
LOTHAR PARZELLER: Më 2 korrik ne ishim këtu në ambasadë, në oborr. Kishim bërë një zonë për të pjekur në zgarë. Kishim tashmë 4 veta në ambasadë, që i kishim vënë në një hapësirë të rezidencës. Ne po bënim zgarën dhe po shihnim një ndeshje kur hyri kamioni me 20 a 25 persona, nuk e kujtoj. Shumë prej tyre kishin plagë në kokë, ose në këmbë. Kishte dhe fëmijë dhe kishte edhe një dele me ta. Më pas ne i pyetëm se pse kishin sjellë edhe delen, e na thanë se ishte prej qumështit, sepse me ta kishte edhe fëmijë. Dhe këta ishin në fakt personat e parë që hynë. I vumë të gjithë në vend të sigurtë në rezidencë, dhe jemi marrë me ta. Ishte akoma, çdo gjë e qetë. Pasi u hap kjo çarje në mur, hynë shumë njerëz në pak dite dhe praktikisht, jeta këtu është shumë ndryshe. .
FATMIRA NIKOLLI: Ju kishit me vete një aparat fotografik.
FATMIRA NIKOLLI: Si vendose ta përdorësh?
LOTHAR PARZELLER: Unë aparatin fotografik e kisha blerë me pagën time të parë si polic. kam qenë gjithnjë i apasionuar pas aparatit fotografik. Dhe kur ke një aparat do dhe duhet ta përdorësh, edhe nëse njerëzve ndonjëherë nuk ju pëlqen. E kam përdorur këtu, në çdo moment kur isha i lirë. Dhe e kam përdorur shumë pak, më duhet ta them. Sepse atë kohë, fotografitë bëheshin me film. Kishe 36 shkrepje. Pra mund të bëje 36 foto, të ndërroje filmin, më pas duhet ta çoje në një dyqan që të laje fotografitë. Ishte shumë e vështirë. Por, sot jam shumë i lumtur që kam bërë ndonjë fotografi. Megjithatë, jo të gjitha fotot që ju shihni mbi ambasadën janë të miat. Ka pasurt dhe djem të tjerë që kanë bërë foto. Kjo është shumë e rëndësishme.
FATMIRA NIKOLLI: Si kanë qenë ato ditë me më shumë se 3 mijë njerëz këtu? Ka pasur ditë që mungonte ushqimi, mund të kishte një krizë humanitare. Si e menaxhuar këtë situatë që ishte… e re… ndryshe?
LOTHAR PARZELLER: Ishte mjaftueshëm e vështirë, por kishim ende mjaft para në duar. Pasi Sigurimi na mbylli ujin, ne kemi përdorur këto para që kishim në duar për të blerë ujin me një kamion. Ne në mëngjes kemi dalë me një autobus të vogël, kemi shkuar në një dyqan dhe i kemi thënë: ne do të blejmë çdo gjë që ke ne dyqan. Atëherë na i dhanë, mbase sot nuk të japin gjithë artikujt që kanë në dyqan. Ne praktikisht blemë gjithë bukën që kishte dyqani, gjithë djathin që kishte, të gjitha frutat që gjetëm. Këtu 200 metra nga ambasada, ishte një furrë buke, dhe ne blemë çdo gjë që kishte furra. E futëm gjithë bukën në makinë dhe e sollëm këtu. Pastaj këtu në ambasade bëmë një lloj zone, ku e shpërndanim atyre ushqimin. Ata kalonin me radhë, dhe ju jepej, pak bukë, pak djathë, pak fruta. 8 orë në ditë, për 3 mijë veta. Për fëmijët kishim bërë diçka tjetër. Ata ishin brenda rezidencës, ishin të sigurtë, kishte edhe pak qumësht dhe gjëra të tjera. Kishte brenda edhe shumë nëna që kujdeseshin edhe për ushqimin.
FATMIRA NIKOLLI: Në Ministrinë e jashtme të kohës në Gjermani, u krijua një shtab për të menaxhuar këtë emergjencë.
LOTHAR PARZELLER: Po, një shtab që merrej me krizën. Ata punonin me Kombet e Bashkuara dhe me qeverinë shqiptare, me Ministrinë e Jashtme të Shqipërisë. Atë periudhë në Tiranë nuk ishte ambasadori, ishte vetëm referenti i tij, doktor Daum, dhe shtabi i emergjencës, na dërgoi këto doktor Rapken, për të rregulluar ose për tu marrë me krizën.
FATMIRA NIKOLLI: Gjatë kësaj kohe, ju thatë se nuk mundeshit as të flinit, për shkak të kohës. Si ishte dita juaj në këtë kohë anormale?
LOTHAR PARZELLER: në këtë periudhë nuk ishte asgjë normale. Në hyrje të ambasadës, zakonisht ka gjithnjë një polic për të kontrolluar. Pastaj ka të tjerë që punojnë me turne, por atëherë turnet ishin ndryshe. Kur dilnim jashtë, dilnim nga dy apo tre, ndërsa pjesën tjetër, ecnim nëpër zonën e ambasadës, ose patrullonim, sepse ndonjëherë, refugjatët, gjenin, ndonjë agjent të Sigurimit këtu brenda, dhe duhej të shpëtonim atë agjent, ta nxirrnim jashtë, sepse ishte shumë e rëndësishme që askush të mos plagosej. Sepse nëse njerëzit, gjenin një agjent të Sigurimit, donin ta vrisnin. Dhe ishim ne, diku aty afër që ndërhynim, për ti nxjerrë këta agjentë të Sigurimit jashtë.
FATMIRA NIKOLLI: Keni mundur ta lini ambasadën përgjatë atyre ditëve, të dilnit jashtë?
LOTHAR PARZELLER: Jo, jo. Gjatë asaj jave nuk mund të dilnim. Unë e kisha dhomën në hotel Tirana, nuk kam shkuar atje. Unë jetoja këtu në fakt. Kisha gjërat e mia atje, por nuk mund të dilja jashtë. Ne shkonim në zyra dhe flinim aty, 2 orë në një krevat aty. Nuk mund të bëhej gjë tjetër. Askush, askush, as policët, as diplomatët, i gjithë stafi, ishte këtu brenda.
FATMIRA NIKOLLI: Në fotografi kam parë që makinat e Sigurimit ishin jashtë, e ndjenit që ju ndjekin?
LOTHAR PARZELLER: Sigurisht. E dinim. Dhe i kemi parë. Ishin në rrugën këtu përpara. Nga pas, kishte ushtarë, ushtarë të thjeshtë, që edhe qëllonin. Por, këtu përpara ishte Sigurimi me makina, dhe kishte një lloj tjetër agjentësh.
FATMIRA NIKOLLI: dhe kishte agjentë që hynë brenda?
LOTHAR PARZELLER: Nga këtu kanë hyrë si gjithë të tjerët, me njerëzit. Ti nuk e shihje dot që ai apo ai tjetri janë agjentë. .
FATMIRA NIKOLLI: Nuk e dinit kush ishte agjent që ishte brenda?
LOTHAR PARZELLER: Askush nuk e dinte. Në një farë pike ti shihje turmën që shkonte e gjitha së bashku, dhe rrihnin dikë. Atëherë ne shkonim me vrap aty për të shpëtuar atë që kishte hyrë. Njerëzit na thoshin se ky është agjent, është nga Sigurimi. Dhe e nxirrnim jashtë.
FATMIRA NIKOLLI: Gjatë ditëve që shqiptarët hynë në ambasadën gjermane, cili ka qenë momenti më prekës për ju? Më i trishtë, më i vështirë, më i lodhshëm?
LOTHAR PARZELLER: Për ne, nuk e di. Për mua, ishte historia me atë djalin që vdiq. Ai hyri nga muri i ambasadës, dhe ishte i plagosur. Kishte dëmtuar mushkërinë. Ishim dy policë që e çuam në spital. Qëndruam aty ndërsa ai operohej. Folëm me kirurgun dhe ai na la pak derën hapur ta shihnim se kishim frikë. Dhe kur erdhi Sigurimi, 2- 3 herë, duhet të them se edhe ne kishim frikë se nuk kishim asgjë me vete për tu mbrojtur. E vetmja gjë që kishim ishte pasaporta jone diplomatike, për të thënë që ai është nën vëzhgimin tonë. Ne kishim një lloj komunikimi me ambasadën me uoiki-toki. Në një pikë ambasada u lidh me ne dhe na tha se nëse ne nuk do të ktheheshim në ambasadë, ata do të na deklaronin persona non grata dhe do të na qëllonin. Na thanë që duhej të ktheheshim. Ky ishte një moment që….pas disa ditësh mësuam se ai djali vdiq dhe na erdhi shumë keq për të. Edhe kemi qarë… më kujtohet. Uve, kështu quhej polici tjetër, ai dhe unë ishim shumë të prekur nga kjo ngjarje madje mendonim si ai djali që vdiq, kishte një vëlla këtu brenda me shqiptarët që hynë. Në fund, pas 20 vitesh zbuluam se nuk kishte një vëlla këtu brenda, por mbase një shok a një kushëri.
FATMIRA NIKOLLI: Ju ishit shumë i ri. Sot a mendoni se mund të kishit bërë diçka ndryshe në atë kohë?
LOTHAR PARZELLER: Thoni si polic? Jo, nuk kishte kohë për të bërë diçka ndryshe. Sepse, ty të hedhin në një krizë, një …. një tërmet, më kuptoni. Ke mijëra njerëz që kanë nevojë për ndihmën tënde. E vetmja gjë qe t’i bën, është të ndihmosh. Nuk mund të mendosh, nuk bën politikë. Kuptoni, ne nuk bëmë politikë. Kemi qenë shumë afër njerëzve dhe nuk kam menduat kurrë të bëj diçka ndryshe. Mbase, nëse do të kisha mundur, të kisha një armë në atë kohë, do të kisha qëndruar në spital për të ndihmuar atë djalin. Këtë them tani, se di. Skam menduar gjë tjetër.
FATMIRA NIKOLLI: Çfarë flisnit me këta njerëzit që ishin këtu? Ju kërkonin ndonjë gjë?
LOTHAR PARZELLER: Pak sepse unë nuk flisja italisht, as shqip. Ata flisnin italisht, anglishten nuk e fliste askush,
FATMIRA NIKOLLI: Po gjermanishten?
LOTHAR PARZELLER: Gjermanishten kishte 2-3 veta që e flisnin. Dhe ishin ata që na ndihmonin ndonjëherë kur duhej të komunikonim me njerëzit, por duhet të dini që ata na shihnin gjithë kohës. Këtu ishin më shumë se 2 mijë njerëz që jetonin ose rrinin shumë- shumë ngushtë. Nëse unë dilja të shkoja në një ana, ata ndaheshin në dy anë për të më liruar rrugën, sepse e dinin që unë isha aty vetëm për të ndihmuar.
FATMIRA NIKOLLI: Çfarë domethënie ka për ju kjo situatë, në jetën tuaj?
LOTHAR PARZELLER: Ajo që ndodhi në atë kohë?
FATMIRA NIKOLLI: Po dhe që të është dashur ta përjetosh në një farë kuptimi.
LOTHAR PARZELLER: Shikoni, pas asaj që ndodhi ne u evakuuam dhe ika në Gjermani dhe nuk kam folur më për këtë ngjarje. Kam bërë jetën e policit. 25 vite pas asaj ngjarje, para 10 vitesh, kam ardhur këtu në Ambasadë, por jo për këtë arsye, jo për çështjen e krizës por për çështje kompjuterash e serverash, për çështje teknike. Atëherë, ambasador ishte Hoffman, dhe ai nisi të merrej me përkujtimin e krizës së ambasadave. Ai më ftoi për darkë, sepse njiheshim nga Ministria e Jashtme dhe gjatë darkës ai po më tregonte se po merrej me ngjarjen. Ai megjithatë, nuk e dinte që unë kisha qenë polic këtu gjatë krizës. Më tha që donte të bënte një tip feste, 25 vite nga ajo ngjarje dhe me fliste për këtë sikur unë nuk dija asgjë. Kishte shkuar në Ministrinë e jashtme në Gjermani, në arkiv për të kërkuar fotografi por kishte vetëm 4 foto. Më tha se nuk gjente asgjë për atë kohë. Dhe i thashë, nëse të duhen foto, kam unë 50- ose 100 fotografi, në një film të gjatë. Ai më pa pak çuditshëm sepse mendonte, ky zotëri që merret me kompjuterat, si mund ti ketë ato foto. Më pas ia shpjegova. Nga ai moment, nisa edhe unë të rimendoja ato kohë, ato ngjarje. I dhashë atij foto, dhe filmin, dhe më pas erdha këtu për një aktivitet që u mbajt, për 25 vjetorin e hyrjes në ambasada. Ishte atëherë që nisa të mendoja për gjërat sërish, më parë jo.
FATMIRA NIKOLLI: Faleminderit
BalkanWeb
