Bota
Parashikimet për një rend të ri botëror. Efekti flutur i koronavirusit
Bota së shpejti mund të arrijë “pikun e virusit”. Por rimëkëmbja e vërtetë do të kërkojë – dhe efektet do të jenë sizmike.
Në teorinë e kaosit, efekti flutur përshkruan një ndryshim të vogël që mund të ketë pasoja masive, të paparashikueshme. Një insekt përplas krahët dhe, disa javë më vonë, shkakton një tornado.
Koronavirusi është më shumë si një tërmet, është një shkundje që do ta ribëjë botën.
Nëse jemi me fat, bota do të kalojë “pikun e virusit ” brenda gjashtë muajve të ardhshëm. Por ekonomive dhe institucioneve sociale, në skenarin më të mirë do t’u duhen vite për t’u rimëkëmbur. Në të vërtetë, në vend që të flasim edhe për “rimëkëmbjen”, që nënkupton kthimin në mënyrën sesi gjëratishin, do të ishte mishin e mençur që të projektonim se çfarë drejtimi të ri do të marrë qytetishinrimi. 3-5 vitet e ardhshme do të kuptojmë se COVID-19 ishte vetëm shkrepishintima para stuhisë.
Emergjencë e gjatë
Skenari më i prekshëm i rrezikut, që duhet marrë parasysh, është se llojet e shumta ekzistuese të COVID-19 që kanë prekur botën mbarë, po vazhdojnë të shkatërrojnë shoqëritë dhe kërkimi për një vaksinë duket se do të zgjasë përtej parashikimit aktual 12-18 muaj. Numri i vdekjeve totale do të kalojë nga nën 100,000 aktualisht, në afro një milion ose më shumë. Për momentin, të gjitha vendet janë izoluar.
Për më tepër, papunësia po arrin nivelet e epokës së Depresionit të Madh, dhe paketat aktuale të ndihmave nuk arrijnë të plotësojnë nevojat për vitet që vijnë.
“Skenari i Suezit”
Rënia e plotë e shtetit nuk është një skenar i pakuptueshëm për shtetet, nga Ekuadori në Iran. Vitet e fundit të hiperinflacionit dhe urisë së Venezuelës do të përkeqësohen nga ndihmat e pakta dhe çmimet e naftës në rënie. Shkalla e lartë e infeksionit të viruseve në Iran është ndërlikuar nga mbytja prej sanksioneve amerikane.
Do të ishte tepër e thjeshtë të sugjeronim që Kina do të plotësojë boshllëkun. Duke pasur parasysh vështirësitë e veta, borxhin e lartë dhe defiçitet, Pekini nuk mund të ndihmojë shtetet që i ka pasur gjithmonë klientë të vet, si Irani dhe Pakistani.
Një krizë tjetër migrimi
Situata ekonomike globale na tregon se njerëzit do të vazhdojnë të ikin nga shtetet që do dështojnë. Turqia e ka bërë të qartë se nuk dëshiron të strehojë katër milion refugjatë sirianë në përjetësi dhe as të tolerojë një shpërthim masiv të virusit. Kështu që duhet të presim që kriza e migrantëve të përshkallëzohet përsëri.
Nacionalizmi në ngritje
Sidoqoftë, përpara se shumë vende të mendojnë për shpërnguljen, ata me siguri do të bëjnë një rishikim serioz të furnizimeve ushqimore dhe mjekësore dhe ndoshta do të angazhohen në llojin e krijimit të stoqeve, ose “nacionalizmit ushqimor”. Një dekadë më parë, paqëndrueshmëria e çmimeve bujqësore e përkeqësuar nga ndalimi i eksporteve të grurit nga Rusia desh shtyu Egjiptin dhe Tunizinë drejt humnerës. Nuk duhet të çuditemi që kjo histori të përsëritet në shumë vende.
Teknologjia përballë kosotve
Çfarë investimesh mund të bëjmë sot për të zbutur ndikimin e pandemisë së koronavirusit dhe për të çuar të ardhmen në një drejtim më të qëndrueshëm dhe të sigurtë?
Investimet më të mëdha në bioteknologji dhe kujdesin shëndetësor janë vendet e duhura për t’ia filluar, por jo në formën e tyre aktuale. Kujdesi shëndetësor po përcaktohet si një e mirë sociale në të gjithë botën (siç ndodh në Evropë), por kostoja e tij po vihet nën vëzhgim të kujdesshëm. Ofrimi me kosto efektive mund të arrihet vetëm përmes një modeli që përqëndrohet tek telemjekësia.
Kërcënim ndaj qytetërimit
Koronavirusi ka vendosur në një provë më të madhe udhëheqjen sesa 11 shtatori dhe krizat financiare të marra së bashku.
Për të ecur përpara, udhëheqësit e botës do të duhet të pranojnë një agjenci shumë më të madhe, në përcaktimin e përparësive afatgjata.
Sa më tej të shikojmë në të ardhmen, aq më shumë mund të imagjinojmë sesi shoqëria globale mund të ribëhet, nga pandemia e koronavirusit. Vdekja e Zezë e shekullit XIV shkaktoi miliona vdekje në të gjithë Eurazinë, copëtoi perandorinë më të madhe territoriale të njohur ndonjëherë (Mongolët), imponoi rritjen e konsiderueshme të pagave në Evropë dhe promovoi eksplorime më të gjera detare, që çuan në kolonializmin evropian. Fillesën e këtyre fenomeneve mund ta gjurmojmë tek murtaja, edhe pse u shtrinë ndër shekuj.
Pasojat e pandemisë së sotme do të shfaqen shumë më shpejt, dhe me përfitimin e largpamësisë, ne mund të përpiqemi t’i lehtësojmë ato, t’i kapitalizojmë dhe të ndërtojmë një sistem global më elastik. / FC – Bota.al
Autoritetet shëndetësore në Shtetet e Bashkuara kanë lëshuar një paralajmërim urgjent pasi mijëra pasagjerë mund të jenë ekspozuar ndaj fruthit, sëmundjes më ngjitëse në botë, në aeroportin ndërkombëtar Neëark Liberty në New Jersey.
Sipas Departamentit të Shëndetësisë të New Jersey-t (NJDOH), një person i infektuar, jo rezident i këtij shteti, ka udhëtuar nëpër terminalet B dhe C më 19 dhjetor, mes orës 07:00 dhe 19:00, gjatë kulmit të udhëtimeve festive.
Zyrtarët paralajmërojnë se vendndodhja e saktë e personit nuk dihet, ndërsa po kryhet gjurmimi i kontakteve. Personat e ekspozuar mund të shfaqin simptoma deri më 2 janar 2026. Fruthi shfaqet me temperaturë të lartë, kollë, rrjedhje hundësh, sy të skuqur dhe skuqje të lëkurës, ndërsa mund të shkaktojë ndërlikime të rënda, si pneumonia dhe encefaliti.
Sipas CDC-së, në SHBA janë regjistruar mbi 2000 raste fruthi gjatë vitit 2025 dhe tre viktima, duke e bërë këtë shpërthimin më të madh që nga viti 1992.
Ekspertët fajësojnë rënien e normave të vaksinimit, duke theksuar se vaksina MMR mbetet mjeti më efektiv për parandalimin e sëmundjes. Autoritetet u bëjnë thirrje qytetarëve të vaksinohen dhe të kontaktojnë mjekun para çdo vizite shëndetësore në rast dyshimi për ekspozim.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka prezantuar një plan me 20 pika për t’i dhënë fund luftës me Rusinë, të cilin e ka cilësuar si “përpjekjen më të mirë” për arritjen e paqes. Drafti, i diskutuar së fundmi me përfaqësues të SHBA-ve dhe i paraqitur edhe ish-presidentit amerikan Donald Trump, konsiderohet rreth 90% i përfunduar, por mbetet ende i hapur për disa çështje kyçe.
Plani përfshin një sërë masash që synojnë stabilizimin e situatës në Ukrainë dhe parandalimin e një përshkallëzimi të ri të konfliktit.
Çfarë parashikon plani?
Mes pikave kryesore janë ngrirja e vijës së frontit, krijimi i një ushtrie të fuqishme ukrainase prej rreth 800 mijë trupash, e mbështetur financiarisht nga partnerët perëndimorë, si dhe vendosja e garancive të forta të sigurisë, të ngjashme me nenin 5 të NATO-s.
Gjithashtu, parashikohet anëtarësimi i Ukrainës në Bashkimin Europian, me kërkesën që të përcaktohet një afat i qartë për këtë proces. Kievi kërkon që kjo të jetë një garanci politike dhe strategjike për të ardhmen e vendit.
Siguria dhe garancitë ndërkombëtare
Plani përfshin një marrëveshje dypalëshe sigurie me Shtetet e Bashkuara dhe mbështetje ushtarake nga vendet evropiane, përfshirë mbrojtjen ajrore, tokësore dhe detare. Gjithashtu, parashikohet krijimi i një mekanizmi monitorimi për të shmangur rifillimin e luftimeve dhe për të garantuar respektimin e marrëveshjes.
Një tjetër element i rëndësishëm është lirimi i të gjithë robërve të luftës dhe civilëve të ndaluar, si dhe organizimi i zgjedhjeve pas arritjes së një marrëveshjeje paqeje.
Donbasi, nyja më e ndërlikuar
Rajoni i Donetskut mbetet pika më e vështirë e negociatave. Kievi refuzon çdo skenar që parashikon dorëzimin e territoreve të pushtuara dhe propozon krijimin e një zone të çmilitarizuar, ku të dyja palët të tërhiqen dhe siguria të garantohet nga forca ndërkombëtare.
Çështja e Zaporizhzhias
Një tjetër pikë e ndjeshme është centrali bërthamor i Zaporizhzhias, aktualisht nën kontroll rus. Zelensky propozon që ai të funksionojë si një “joint venture” mes Ukrainës dhe Shteteve të Bashkuara, me administrim të përbashkët dhe mbikëqyrje ndërkombëtare. Sipas tij, kjo do të garantonte sigurinë energjetike dhe do të shmangte rreziqet e një aksidenti bërthamor.
Qëndrimi i Moskës
Nga ana tjetër, Moska ka reaguar me tone të ashpra. Presidenti rus Vladimir Putin ka deklaruar se Perëndimi po përpiqet ta detyrojë Ukrainën të pranojë kushte të pafavorshme, ndërsa ka paralajmëruar se Rusia do të vazhdojë operacionet ushtarake nëse nuk arrihet një marrëveshje “e pranueshme”.
Putin ka theksuar se kontrolli i plotë i rajonit të Donetskut mbetet një nga objektivat strategjikë të Rusisë, duke e konsideruar atë një zonë kyçe për sigurinë dhe interesat e saj.
Kremlini tha se pajtohet me Presidentin e SHBA-së, Donald Trump, se bisedimet për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë janë në fazën përfundimtare.
I pyetur nga gazetarët nëse Moska ndan vlerësimin e Trump pas bisedimeve me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov u përgjigj: “Sigurisht”.
Peskov refuzoi të komentojë mbi idenë e një zone të lirë ekonomike në Donbas ose mbi të ardhmen e termocentralit bërthamor Zaporizhzhia, i cili kontrollohet nga Rusia, duke thënë se Kremlini e konsideronte të papërshtatshme.
“Për momentin, nuk e konsiderojmë të nevojshme të japim detaje”, tha ai.
Sipas tij Ukraina duhet të tërheqë trupat e saj nga pjesa e Donbasit që ende e kontrollon nëse dëshiron paqe dhe se nëse Kievi nuk arrin një marrëveshje, atëherë do të humbasë edhe më shumë territor.
Putin dhe Trump folën të dielën përpara takimit të Trump në Miami me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskiy. Zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se një tjetër telefonatë ishte planifikuar shumë shpejt.
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Kryetari shqiptar i komunës së Morbachut bëhet viral në Gjermani
Bujqësia po e humb peshën e saj në ekonomi, sektori në rënie të lirë
Berisha uron Kurtin për fitoren: Zgjedhjet, një sukses i vërtetë i demokracisë në Kosovë!
BE pret formim të shpejtë të institucioneve të reja të Kosovës
Zbulohet pas 12 vitesh, çfarë tha Michael Schumacher para se të aksidentohej
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
20 pikat e Zelenskyt për t’i dhënë fund luftës, Rusia kundër!
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Autoboti i pastrimit të ujërave të zeza, po shpërndan ujë për qytetarët në Vlorë
Strakosha në formë të jashtëzakonshme, AEK-u gjen stabilitet. Garanci edhe për Kombëtaren
I dhanë mundësinë të krijojë qeverinë pa opozitën, Kurti mesazh falënderues për të gjithë votuesit e LVV: U jemi mirënjohës përjetë
Vlora 4 ditë pa ujë, kryetarja e bashkisë: Defekti, fatkeqësi natyrore. Ujësjellësi s’është në varësinë tonë, protestën po e bën opozita
Peskov: Rusia pajtohet me vlerësimin e Trump, bisedimet në fazën përfundimtare
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Disidenti egjiptian kërkon falje për tweets, ndërsa konservatorët kërkojnë dëbim nga Mbretëria e Bashkuar
Titujt e gazetave në UK
-
Albania13 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK12 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania2 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports12 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK2 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania13 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania1 day ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
UK1 day agoPrinci William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim