Me Marrëveshjen e bashkëpunimit ndërmjet Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut për kthimin e ikonave të eksportuara ilegalisht në vendin e origjinës, e cila u nënshkrua dje, kthehen 20 ikona që janë eksportuar ilegalisht nga vendi dhjetë vjet më parë, procedura do të finalizohet pas ratifikimit të Marrëveshjes në të dy vendet. Po hapet edhe procesi për kthimin e ikonave të tjera nga Shqipëria që janë identifikuar së fundmi.
Siç informoi ministrja e Kulturës Bisera Kostadinovska Stojçevska, procedura është kryer në një periudhë më shumë se nëntë vjeçare dhe në të janë përfshirë ekspertë nga Ministria e Kulturës së Maqedonisë së Veriut, Administrata për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, ASHAM, Qendra Kombëtare e Konservimit , Instituti dhe Muzeu i Manastirit dhe Instituti dhe Muzeu i Ohrit.
“Ekipi gjatë gjithë këtyre viteve, ekspertët punuan në sinkron dhe me një qëllim, kthimin e ikonave në vend. I shpreh mirënjohjen time edhe palës shqiptare, me të cilën kemi qenë në kontakt të vazhdueshëm. Kemi shkëmbyer vazhdimisht informacione dhe mendime ekspertësh. Për kënaqësi reciproke, procesi ka epilogun e dëshiruar, falë profesionalizmit dhe respektimit të dispozitave të Konventës së UNESCO-s të vitit 1970, mbi metodën e ndalimit dhe parandalimit të transportit, eksportit dhe kalimit të paligjshëm në pronësi të mallrave kulturore, nënshkruese të të cilave jemi edhe ne dhe Republika e Shqipërisë”, tha ministrja në konferencën e sotme për shtyp.
Konkretisht, siç informoi ai, në kuadër të çështjes “Ikona”, e cila u krye në tetor 2013 në territorin e Republikës së Shqipërisë, u sekuestruan një numër i madh ikonash dhe objektesh kishtare.
Në bashkëpunim të ndërsjellë ndërmjet autoriteteve kompetente të dy vendeve u shkëmbyen informacione dhe njohuri të cilat vërtetuan se 20 ikona nuk janë me origjinë nga Republika e Shqipërisë, gjegjësisht se ka të dhëna se janë eksportuar ilegalisht nga Republika e Maqedonisë.
“Kjo procedurë është padyshim sukses, por edhe paralajmërim se duhet të bëjmë përpjekje që trashëgimia kulturore të mbrohet në mënyrë të sigurt, në mënyrë që ajo të mos jetë objekt i vjedhjeve që do të rezultonte me largimin e paligjshëm të saj nga shteti”, tha Kostadinovska- Stojçevska. Ajo shtoi se meqenëse objektivat më të shpeshta të zhvendosjeve të paligjshme janë objektet arkeologjike dhe ikonat, duhet të rriten masat për mbrojtje më të madhe të sigurisë së këtij lloj trashëgimie kulturore.
“Mbrojtja e trashëgimisë kulturore është përgjegjësia jonë më e madhe, e çdo individi dhe e të gjitha institucioneve. Të gjithë jemi të detyruar, secili në domenin tonë, të kujdesemi dhe të mbrojmë thesarin kombëtar. Në këtë kontekst, Ministria e Kulturës dhe institucionet profesionale për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore shprehin gatishmëri për bashkëpunim më të madh me KOM-in.
“Kjo procedurë është padyshim sukses, por edhe paralajmërim se duhet të bëjmë përpjekje që trashëgimia kulturore të mbrohet në mënyrë të sigurt, në mënyrë që ajo të mos jetë objekt i vjedhjeve që do të rezultonte me largimin e paligjshëm të saj nga shteti”, tha Kostadinovska- Stojçevska. Ajo shtoi se meqenëse objektivat më të shpeshta të zhvendosjeve të paligjshme janë objektet arkeologjike dhe ikonat, duhet të rriten masat për mbrojtje më të madhe të sigurisë së këtij lloj trashëgimie kulturore.
Duke qenë se një pjesë e madhe e ndërtesave të shenjta janë në zona të paarritshme dhe të populluara sa duhet, ato janë në rrezik. Mbetemi të hapur për bashkëpunim në sferën e shfrytëzimit të depos së institucioneve tona kombëtare për depozitimin e përkohshëm të trashëgimisë së vlefshme kulturore që disponon Kisha Ortodokse Maqedonase (KOM)”, theksoi ministrja e Kulturës.
Sasho Cvetkovski nga Akademia e Shkencës dhe Arteve në Maqedoni (ASHAM), i cili është pjesë e ekipit në të gjitha vitet e kaluara ishte pjesë e procedurës për kthimin e ikonave, duke shpjeguar në detaje të gjithë procesin e kthimit, tha se bisedimet u intensifikuan në vitin e fundit, gjë që i dha mundësinë hera e parë në historinë e vendit tonë është nënshkrimi i një marrëveshjeje të tillë dhe krijimi i një sistemi bashkëpunimi në këtë sferë.
“Akti i kthimit të ikonave është historik, sepse edhe në vitet e 70-ta të shekullit të kaluar janë bërë përpjekje për kthimin e trashëgimisë kulturore, por nuk kanë pasur sukses, prandaj akti i djeshëm merr rëndësi”, tha Cvetkovski.
Ai përmendi edhe valën e hyrjes me dhunë në kishat në Maqedoninë jugperëndimore, kur u vodhën një numër i madh ikonash dhe objektesh kishtare dhe pas inspektimit të galerisë në Tiranë, në vitin 2013, u konstatua se ka shumë ikona maqedonase që mbahen në Shqipëri.
“Në dhjetor 2013, me ekipe ekspertësh dhe me persona të MPB, shkuam në Tiranë për të inspektuar ikonat, pamë se kishte mijëra objekte të vjedhura nga Shqipëria, Greqia dhe Maqedonia. Avantazhi ishte se vendi ynë ka një rekord të studiuar dhe cilësor të ikonave si trashëgimi kulturore. Ishte një përfitim i madh për ne. Po ashtu edhe Qendra për Trashëgimi Kulturore në ASHAM ka numër të madh të hulumtimeve, kështu që ne kemi pasqyrë të plotë të ikonave si trashëgimi kulturore që i posedojmë”, sqaroi Cvetkovski.
Ai përshëndeti përpjekjet e Ministrisë së Kulturës për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, por theksoi se 90 për qind e ikonave kanë nevojë për mbrojtje.
Cvetkovski theksoi se ka shumë ikona të rëndësishme, duke përfshirë edhe ikonën e Diço Zografit, e cila dje u prezantua nga ministrat e kulturës së Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë si një gjest simbolik, aq më tepër që vitin e ardhshëm shënohen 150 vjetori i lindjes së këtij piktori të jashtëzakonshëm.
Tani, sipas Cvetkovskit, duhet një qasje serioze, sepse disa prej tyre janë të dëmtuara, e disa prej tyre kanë pasur ndërhyrje në fshirjen e nënshkrimeve dhe mbishkrimeve sllave.
