Publikohet një document arkivor i nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë (Fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), ku ndodhet një raport-informacion me siglën ‘sekret” që mban datën 29 gusht të vitit 1961, ku diplomati Gaqo Pojani, me detyrë në ambasadën shqiptare në Pekin, informon Komitetin Qendror të PPSH-së në Tiranë, lidhur me takimin e bisedën që kishte zhvilluar ai dhe ambasadori Reiz Malile, me anëtarin e Byrosë Politike dhe ministrin e Punëve të Jashtme të Republikës Popullore të Kinës, Chen Yi, ku si çështje kryesore ishte takimi i ministrit kinez me udhëheqësin vietnamez, Ho Shi Min, i cili i kishte shprehur hapur pakënaqësitë e tij për qeverinë e Tiranës, për shkak se i kishte shtyrë vizitën në Shqipëri.
Raport-informacioni i plotë i diplomatit shqiptar Pojani, lidhur me disa nga pikat dhe çështjet kryesore që ishin diskutuar në atë bisedë me krye diplomatin e Republikës Popullore të Kinës, siç ishin raportet e acaruara të Tiranës zyrtare me Kremlinin e udhëheqësin e saj, Nikita Hurshov, i cili, sugjerimit të udhëheqësit të Vietnamit, Ho Shi Min, që Moska të pajtohej me Shqipërinë, i ishte përgjigjur duke i thënë se: pala shqiptare duhet të na kërkoj falje dhe të na kthejë fillimisht dy nëndetëset…!
Raport-informacioni i diplomatit shqiptar Gaqo Pojani drejtuar Komitetit Qendror të PPSH-së në Tiranë, lidhur me takimin e bisedën që ai dhe ambasadori, Reiz Malile, kishin zhvilluar në Pekin me ministrin e Punëve të Jashtme të Kinës, Chen Yi.
INFORMACION MBI TAKIMIN ME SHOKUN CHEN YIReklamë
Në vijim, shkurtimisht, po shkruajmë për bisedën që shoku Chen Yi, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Punëve të Jashtme të Republikës Popullore të Kinës kishte më 29 gusht 1961 me ambasadorin shqiptar në Kinë, shokun Reis Malile.
(Meqenëse shoku Reis Malile u largua urgjentisht dhe papritur për në Vietnam, ne po shkruajmë shënimet e bisedës me shokun Chen Yi pasi ato mbaheshin nga shoku Gaqo Pojani, i cili gjithashtu ndihmoi në bisedën e sipërpërmendur).
“Ne jemi shumë të lumtur për pozicionin e saktë dhe të vendosur të PPSH-së, shokut Sekretar i Parë i PPSH-së Enver Hoxha dhe Kryetarit të Këshillit Ministror dhe Anëtar i Byrosë Politike të PPSH-së, shokut Mehmet Shehu. Pozicioni i saktë i partisë suaj është në interes të të gjithë kampit socialist. Fakti që nuk jeni dhe nuk do të tërhiqeni nga pozicioni juaj përballë presioneve dhe shantazheve, është gjithashtu rruga e duhur dhe një kontribut i madh. Pozicioni i PPSH-së në diferencimin midis Hrushovit, PKBS-së dhe popullit Sovjetik, është i saktë.
Heshtja juaj, duke shmangur zbulimin e hapur të kontradiktave dhe të gjithë shantazheve dhe presioneve të ushtruara nga Hrushovi është gjithashtu e saktë. Nëse në të ardhmen Hrushovi do të flasë hapur kundër Shqipërisë dhe për mosmarrëveshjet që ekzistojnë (ai po flet për mundësinë e dëbimit nga Traktati i Varshavës dhe sulmet eventuale që mund të drejtohen hapur ndaj nesh në Kongresin e 22-të të BRSS-së), atëherë mendimi juaj se duhet t’i përgjigjeni haptas kësaj situate, është gjithashtu i saktë.
“PPSH-ja dhe populli shqiptar janë forcuar dhe janë bërë më të çeliktë nga të gjitha veprimet e padrejta dhe presionet e Hrushovit. Ata (udhëheqja e PKBS) veprojnë në një mënyrë të padrejtë në synimet e tyre për ta bërë PPSH-në të gjunjëzohet dhe të bëhet e butë. Pozicioni i tyre është në kundërshtim të hapur me mësimet e marksizmit – leninizmit. Në raportin dhe marrëdhëniet e tyre me imperialistët, ata bëjnë kompromise. E njëjta gjë vlen edhe për Jugosllavinë. Por ndaj Shqipërisë, e cila është një vend socialist, ata nuk bëjnë asnjë përpjekje për t’u pajtuar.
“PPSH-ja, nëse vazhdon të qëndrojë në një kurs si ai që ka ndjekur deri më tani, pa dyshim që do të jetë i suksesshëm. Ju keni vepruar shumë saktë kundër qëllimeve të tyre. Ata duan të nënshtrojnë një komb të vogël dhe ta bazojnë këtë në nocionin e gabuar të të qenit një komb i madh, i fuqishëm dhe i pasur.
“Unë mbështes plotësisht qëndrimin tuaj kundër Bashkimit Sovjetik. Në lidhje me këtë çështje (ruajtja e parimeve) ne gjithashtu qëndrojmë në një pozicion kaq të vendosur.
Duke iu përgjigjur falënderimeve nga partia jonë dhe populli për ndihmën e madhe që Partia Komuniste dhe populli kinez na dhanë nga shoku Reis Malile, shoku Chen Yi tha: “Për sa i përket asaj që thatë për ndihmën që merrni nga ne, d.m.th., një detyrë ndërkombëtare dhe është e domosdoshme që të veprojmë në këtë mënyrë. Ju thatë që ndihma që po ju japim është një shpëtimtare e jetës suaj, por në këtë rast ne po veprojmë sipas parimeve të marksizmit – leninizmit dhe kundër atyre që po përpiqen t’i ndryshojnë ato.
“Mos u trembni nga asnjë presion ndaj jush, sepse kursi juaj është i duhuri. Ne do ta kritikojmë PKBS-në jo nëse është i fortë apo jo, jo nëse Bashkimi Sovjetik është një vend i fuqishëm apo jo. Ne do ta kritikojmë atë për shkak të kursit të pasaktë që ndjek.
“Ne u kemi thënë shokëve sovjetikë se ata gabojnë duke urryer PPSH-në thjesht sepse i ka kritikuar ata. Është një gabim i rëndë nga ana e tyre të duan njerëz që ata presin që gjithmonë t’i duartrokasin ata. Sido që të jetë, sa më shumë kohë që kalon, aq më e qartë do të bëhet për popujt e botës që kanë rrjedhën e duhur. Unë do të transmetoj në Komitetin Qendror të Partisë sonë të gjitha ato që thatë dhe nuk ka dyshim se ata do të jenë të lumtur për pozicionin tuaj.
Më vonë, shoku Reis Malile pyeti për pozitat e shokut Ho Chi Minh në Kinë gjatë kthimit nga Moska dhe për atë që mendonte për mos shkuarjen e tij në Shqipëri.
“Unë do t’ju jap informacionin që keni kërkuar dhe do t’ju kërkoja, ju lutemi, t’i komunikoni ato në PPSH, pasi është e mundur që informacioni im të jetë i dobishëm për ju gjatë udhëtimit tuaj në Vietnam. Unë e shoqërova shokun Ho Chi Minh për tre ditë dhe fola me të për këtë temë.
Fjalët nga shoku Ho Chi Minh:
“Kur dëgjova që shqiptarët e shtynë datën e vizitës sime, u bëra i pakënaqur. Cilado qoftë situata, shqiptarët duhet ta kishin pranuar vizitën time. U përpoqa të pajtoj shqiptarët dhe Bashkimin Sovjetik. E bëra këtë përpjekje në interes të unitetit, në mënyrë që ajo të bëhet më e fortë. Synimet e mia nuk ishin të zbuloja se kush ishte në gabim dhe kush kishte të drejtë, sepse një gjë e tillë është e vështirë të zgjidhet në këtë fazë të përçarjes. Kjo iniciativë ishte e imja dhe jo e Partisë Vietnameze.
“Kur isha në Moskë, Hrushovi më tha se: ‘ne jemi të gatshëm të arrijmë një marrëveshje me shqiptarët, nëse ata do të na kthejnë dy nëndetëset dhe të dërgojnë një delegacion në Moskë për diskutime’.
“Tani kam bërë të gjitha përpjekjet e mia për të forcuar unitetin dhe për të pajtuar shqiptarët dhe Bashkimin Sovjetik. Në të ardhmen, përpjekje të tilla duhet të merren nga shokët kinezë. Ju lutemi transmetoni këtë propozim në K.Q. të PKK-së.
Fjalët e shokut Chen Yi që i thanë shokut Ho Chi Minh:
“Shokët shqiptarë kishin arsye të mira për të shtyrë datën e vizitës tuaj atje. Sot ata e gjejnë veten në një situatë të vështirë, nën presion të vazhdueshëm dhe shantazhe nga ana e Hrushovit. Drejt Shqipërisë, ai mban një qëndrim të pasaktë dhe ndjek një kurs të pasaktë. Ju duhet ta kishit kuptuar situatën në të cilën ndodhen shqiptarët.
“Nëse do të kishit shkuar në një situatë të tillë në Shqipëri, kjo do të thoshte se shqiptarët dhe PPSH-ja janë gjunjëzuar para Hrushovit dhe kjo nuk do të kishte qenë e drejtë. Ju po kërkoni të bindni shqiptarët të largohen nga rruga e tyre e pasaktë, pavarësisht nga fakti se ata nuk kanë bërë asgjë të gabuar.
“Nëse nuk mund të shihni ndryshimet që ekzistojnë midis pozitës së shqiptarëve dhe asaj të CPSU; nëse nuk doni të bëni dallimin midis të dyve, atëherë shqiptarët nuk kanë pse t’ju mbështesin. Bashkimi midis të voglës dhe të madhes në kushte të tilla nuk mund të jetë i suksesshëm.
“Si mund të jetë e mundur të zgjidhen të gjitha këto mosmarrëveshje nëse nuk vendosim parimet tona Marksiste – Leniniste?
“Ju jeni një shok i vjetër i lëvizjes ndërkombëtare komuniste. Ju së pari duhet të kishit biseduar me Hrushovin për gabimet e tij dhe ta kritikonit, dhe pastaj të shkonit në Shqipëri. Kështu vizita juaj do të kishte qenë e suksesshme.
“Pse duhet që shqiptarët të dërgojnë një delegacion në Moskë dhe jo sovjetikët pasi ata janë ata që kanë qenë të padrejtë ndaj shqiptarëve? Ju duhet t’i kishit thënë Hrushovit se ai duhet të dërgonte një delegacion në Shqipëri së pari. Për sa i përket çështjes së dorëzimit të dy nëndetëseve, ato, siç dihet, në bazë të protokollit të njohur, u përkasin shqiptarëve. Sidoqoftë, kjo nuk është një çështje e diskutueshme në mosmarrëveshjet që janë shfaqur. Kur krahasohet me marrëdhëniet aktuale midis shqiptarëve dhe sovjetikëve, çështja e nëndetëseve është një gjë shumë e vogël. Bashkimi Sovjetik ka shumë nëndetëse. Çfarë problemesh mund të shkaktojnë dy nëndetëset në Shqipëri?
“Mungesa e njohjes së gabimeve dhe refuzimi për të dërguar një delegacion në Shqipëri do të thotë që Hrushovi vepron në kundërshtim me mësimet e Marksizmit – Leninizmit. Ai vizitoi shumë vende kapitaliste dhe Beogradin e u tha atyre gjëra shumë të këndshme. Pse atëherë ai nuk bën të njëjtën gjë për shqiptarët? Kjo është ajo ku një mik dallohet nga një armik. Gjatë takimit të fundit në Moskë, Hrushovi dëboi delegacionin shqiptar nga procedurat duke thënë se PPSH-ja nuk ishte në nivelin e mjaftueshëm. Ju duhet t’i kishit thënë Hrushovit se atë që ai po u bën shqiptarëve, madje as imperialistët nuk e kanë bërë.
“A e dini se Tito po përpiqet të shkatërrojë PPSH-në? Dhe Hrushovi po u thotë shqiptarëve që ata nuk duhet të luftojnë Titon. Ky është një kurs i pasaktë. Stalini bëri një gjë të mirë duke ia hequr maskën Titos dhe duke e luftuar atë si një tradhtar të marksizëm-leninizmit. Pse u hoqën baza detare dhe specialistët nga Shqipëria duke e lënë atë të ekspozuar para imperialistëve? Si do të kishit vepruar nëse një padrejtësi e tillë do të bëhej ndaj Vietnamit? Ai po përpiqet të bëjë të njëjtën gjë edhe me Kinën, por siç e dini ne jemi një vend i madh dhe këtu ai nuk ka pasur ndonjë sukses. Në një situatë të tillë është Shqipëria ajo që duhet mbështetur absolutisht, jo Hrushovi. Nëse do të mbështesnim Shqipërinë, do të ndihmonim në forcimin e unitetit; veprimi i kundërt do ta dobësonte atë. Ju e dini mirë që PKBS-ja nuk ka kursyer përpjekjet për pajtim, por Hrushovi nuk e dëgjon.
“Tani në lëvizjen ndërkombëtare komuniste ka lindur një tendencë e ngjashme me atë që ekziston në OKB. Aty shumica e shteteve kapitaliste mbështesin SHBA-në sepse është shteti më i fuqishëm, më i madhi dhe më i pasuri dhe nuk marrin parasysh qëllimet djallëzore të imperializmit amerikan. Një gjë e tillë po ndodh edhe në lëvizjen ndërkombëtare komuniste. Në Konferencën e Moskës të 81 Partive, shumica e tyre mbështetën PKBS-në sepse është më e forta, më e madhja dhe më e pasura pa marrë parasysh gabimet e saj të rënda.
“E vërteta është në anën tonë edhe pse jemi pak. E drejta nuk është gjithmonë me më të fortët, më të pasurit ose ata që janë më shumë në numër.
“Imperializmi po ndërmerr të gjitha përpjekjet për të ndarë dhe shkatërruar kampin socialist. Po përdor taktikën e ushtrimit të presionit në skajet e kampit, të tilla si, për shembull, në Hungari, Gjermani, etj. Ju mund të shihni se çfarë po ndodh në Republikën Demokratike Gjermane. Lufta ende nuk ka filluar dhe disa milion njerëz tashmë kanë ikur në Perëndim.
“Ju duhet ta kuptoni shokun Ho Chi Minh që shqiptarët ju nderojnë dhe keni një konsideratë të lartë për ju si një shok i vjetër i lëvizjes ndërkombëtare komuniste. Njeriu nuk duhet të zemërohet me ta. Shqiptarët janë shumë të vendosur në ecurinë e tyre korrekte. Nëse paraqitet nevoja, ata janë të gatshëm të luftojnë deri në njeriun e fundit.
“Të gjitha çështjet që i solla shokut Ho Chi Minh, i përmenda sepse doja që ai të kuptonte gabimet e tij në lidhje me vizitën. Për këtë arsye, unë gjithashtu i thashë atij se në këtë moment shokët e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Kinës, janë të zënë me probleme të tjera. Nëse është e vërtetë, unë gjoja bëra shaka dhe i thashë atij se nuk jemi në nivelin e mjaftueshëm për të diskutuar çështje të tilla. Gjatë kësaj bisede, shoku Ho Chi Minh tha se ai kishte bërë një gabim subjektiv në mënyrën në të cilën kishte vepruar.
“Gjatë bisedës vura re se pikëpamjet e shokut Ho Chi Minh kishin ndryshuar disi. Në fillim ai po thoshte se vetëm shqiptarët gabojnë në këtë, ndërsa më vonë ai gjithashtu po thoshte se sovjetikët gjithashtu gabojnë. Sidoqoftë, për sa i përket kritikave ndaj Hrushovit, ai nuk e bëri atë dhe heshti.
“Unë do t’ju kërkoja që t’ia transmetonit shokut Enver Hoxha dhe shokut Mehmet Shehu se partia e Vietnamit nuk është plotësisht në marrëveshje me pikëpamjet e shokut Ho Chi Minh dhe metodën e tij. Unë ju kërkoj që t’i keni parasysh këto pika në marrëdhëniet tuaja me ta. Nga ana tjetër duhet thënë se Hrushovi ka qenë në gjendje të ndikojë te shoku Ho Chi Minh. Prandaj është e nevojshme që ju të mendoni se si ta tërhiqni shokun Ho Chi Minh dhe t’i shpjegoni të gjitha problemet që janë të errëta për të. Do të ishte mirë të mendonit t’i kërkonit shokut Ho Chi Minh të vinte për një vizitë në Shqipëri në një të ardhme të afërt, me synimin për ta tërhequr atë dhe për t’i treguar të gjitha aktivitetet e padrejta që ju janë bërë. Ai është një shok i mirë dhe i vjetër, por ka disa pikëpamje të gabuara dhe lëkundet.
“Do të ishte një gjë e mirë nëse shkonit në Vietnam dhe t’u shpjegonit atyre çështjet kryesore dhe padrejtësinë nga udhëheqja e Partisë Komuniste të Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike. Unë mendoj se Hrushovi nuk do t’i shpallë luftë të hapur Shqipërisë në Kongresin e XXII-të. Nëse ai do ta bëjë këtë, ai do ta bëjë këtë pas Kongresit. Do të ishte shumë e favorshme të mbanim Vietnamin në anën tonë në këtë situatë. Lufta kundër këndvështrimeve të pasakta të Hrushovit do të jetë shumë e gjatë dhe ne duhet të kemi durim për ta parë atë.
“Ju, shoku Reis Malile, duhet të shkoni në Vietnam për festimet e përvjetorit të Republikës De4mokratike të Vietnamit. Nëse do të hasni ndonjë problem për transportin në Vietnam, për shembull, për mungesë të kohës së mjaftueshme, atëherë mund të na kërkoni dhe ne do të vendosim një avion të veçantë në dispozicionin tuaj”./Memorie.al
Pekin, më 29 gusht 1961
Gaqo Pojani
