Dhjetëra shkencëtarë të botës kanë shkuar në stacionin e largët të shkencës verilindore të Rusisë në lumin Kolyma në Siberi çdo vit që nga viti 2000 për të studiuar ndryshimet klimatike në Arktik.
Por jo edhe këtë vit.
Pas agresionit rus në Ukrainë, Instituti Gjerman Max Planck për Biogjeokiminë ngriu fondet për pagat e punonjësve të këtij stacioni shkencor dhe për mirëmbajtjen e instrumenteve që matin se sa shpejt shkrihen akujt dhe sa metan lirohet.
Kjo ka të ngjarë të prishë matjen e vazhdueshme të kryer që nga viti 2013 dhe ta bëjë të vështirë kuptimin e ngrohjes globale, tha Peter Hergersberg, një zëdhënës i Shoqatës Max Planck të financuar nga Gjermania.
“Kolegët rusë në Stacionin e Shkencës Verilindore po përpiqen të mbajnë stacionin në funksion”, tha ai.
Reuters foli me më shumë se njëzet shkencëtarë për ndikimin e luftës në Ukrainë në shkencën ruse. Shumë prej tyre kanë shprehur shqetësimin për të ardhmen e saj pasi dhjetëra miliona dollarë të shteteve perëndimore të destinuara për hulumtime shkencore u pezulluan për shkak të sanksioneve evropiane ndaj Moskës.
Qindra partneritete midis institucioneve ruse dhe perëndimore janë ngrirë, nëse jo krejtësisht të shkëputura, thanë shkencëtarët ndërsa pushtimi ka lënë nën hije vitet e përkushtuara për ndërtimin e bashkëpunimit ndërkombëtar që nga rënia e BRSS në vitin 1991.
Shumë kanale komunikimi janë mbyllur dhe vizitat kërkimore janë shtyrë deri në një njoftim të dytë.
Projektet e prekura nga pezullimi i ndihmës perëndimore përfshijnë ndërtimin e qendrave kërkimore të teknologjisë së lartë në Rusi, si një përplasës jonesh dhe një reaktor neutron, për të cilin Evropa ka premtuar 25 milionë euro.
Një teknologji e tillë do të nxiste një gjeneratë kërkimesh që mund të kontribuojnë në zhvillimin e fushave që ndryshojnë nga fizika themelore deri te zhvillimi i materialeve, karburanteve dhe barnave të reja, thanë shkencëtarët.
Rreth 15 milionë euro të caktuara për krijimin e materialeve dhe baterive me karbon të ulët të nevojshëm në tranzicionin energjetik për të luftuar ndryshimet klimatike janë ngrirë gjithashtu, pasi Bashkimi Evropian pezulloi të gjithë bashkëpunimin me kompanitë ruse muajin e kaluar, raporton Euronews.
“Emocionalisht, unë mund ta kuptoj këtë pezullim”, tha Dmitry Shchepaschenko, një shkencëtar rus mjedisor që ka studiuar pyjet në mbarë botën dhe ka qenë një kontribues në Institutin Ndërkombëtar për Analizën e Sistemeve të Aplikuara në Austri që nga viti 2007.
Por kur bëhet fjalë për shkencën në përgjithësi, ai tha se “Kjo është një situatë ku të gjithë po humbasin. Çështjet globale si ndryshimi i klimës dhe biodiversiteti … vështirë se mund të zgjidhen pa territorin rus, pa ekspertizën e shkencëtarëve rusë”.
Para të ngrira
Kur Bashkimi Sovjetik u shemb, shpenzimet ruse për shkencën ranë ndjeshëm dhe shumë shkencëtarë, mijëra, u shpërngulën jashtë vendit ose u larguan fare nga fushat e tyre të kërkimit.
“Ne u ndjemë si shkencëtarë që puna jonë nuk u vlerësua”, tha shkencëtari i permafrostit, Vladimir Romanovski, i cili e zhvendosi kërkimin në Faribanks, Alaska në vitet 1990.
“Pothuajse nuk ka para, sidomos për punë në terren”, shtoi ai.
Financimi rus për shkencën është përmirësuar që atëherë, por është ende shumë më pak se në Perëndim. Në vitin 2019, Rusia shpenzoi 1 për qind të GJDP-së për kërkim dhe zhvillim, ose rreth 34 miliardë euro, të rregulluara për variacionet e monedhës dhe çmimeve, sipas OECD.
Shumica e këtyre parave u shpenzuan për kërkime në fizikë si teknologjia hapësinore dhe energjia bërthamore.
Për krahasim, Gjermania, Japonia dhe SHBA shpenzojnë secila nga 3 për qind të GJDP-së për shkencën. Në Shtetet e Bashkuara, ajo arriti në 612 miliardë dollarë amerikanë në vitin 2019.
Shkenca ruse, megjithatë, ka marrë shtysë nga partneritetet në projekte me shkencëtarë jashtë vendit. Rusia dhe Shtetet e Bashkuara, për shembull, janë duke udhëhequr një konsorcium ndërkombëtar që nisi Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor në vitin 1998.
Kreu i agjencisë ruse të hapësirës, Roscosmos tha këtë muaj se do të pezullonte pjesëmarrjen në stacionin hapësinor derisa të hiqen sanksionet e vendosura për shkak të pushtimit të Ukrainës.
Shkencëtarët rusë ndihmuan gjithashtu në ndërtimin e Përplasësit të Madh të Hadronit në Zvicër, i njohur më mirë si CERN. Në vitin 2012, përparësi bëri të mundur zbulimin historik të bozonit Higgs, i cili deri atëherë kishte qenë vetëm një çështje teorie.
Bashkëpunimi shkencor me Evropën vazhdoi i pandërprerë pasi Rusia aneksoi Krimenë në vitin 2014. Por këshilli drejtues i CERN-it njoftoi muajin e kaluar se po pezullonte bashkëpunimin e ri me Rusinë.
Vetëm Gjermania ka siguruar pothuajse 110 milionë euro në tre vitet e fundit për më shumë se 300 projekte gjermano-ruse. 12.6 milionë euro të tjera para të BE-së u janë ndarë organizatave ruse për 18 projekte që fokusohen në çështje që ndryshojnë nga monitorimi i klimës së Arktikut deri te sëmundjet infektive të kafshëve.
Kimisti Pavel Troshin së fundmi mori para nga shteti rus për pjesëmarrjen e tij në projektin ruso-gjerman të një gjenerate të re të qelizave diellore për satelitët e komunikimit. Por, duke qenë se pala gjermane tashmë është pezulluar, projekti qëndron në ajër.
“Projektet e përbashkëta” duhet të zbatohen për të mirën e gjithë botës dhe përjashtimi i shkencëtarëve rusë… është vërtet kundërproduktiv”, tha Troshin, i cili punon në Institutin Rus të Kimisë Fizike.
“Nuk do ta prisja kurrë diçka të tillë. Është tronditëse për mua. Jam shumë i mërzitur”, pohoi ai.
Projektet e Arktikut u mbyllën
Ndër projektet më të rëndësishme kërkimore që janë pezulluar janë ato për studimin e ndryshimeve klimatike në pjesën ruse të Arktikut.
“Dy të tretat e ngrirjes së përhershme ndodhet në Rusi, kështu që të dhënat nga atje janë thelbësore”, tha ekologu i Universitetit të Arizonës Veriore, Ted Schuur, një anëtar i rrjetit shkencor për të studiuar ndikimin e karbonit nga ngrica e përhershme në ndryshimet klimatike.
“Nëse shkurtoni monitorimin e ndryshimeve të ngricave të përhershme në Rusi, ju në fakt po e zvogëloni kuptimin tonë për ndryshimet globale të ngrirjes së përhershme”, tha ai.
Kjo është alarmante për shkencëtarët pasi ngrohja globale shkrin tokën e ngrirë prej kohësh, e cila vlerësohet të përmbajë 1.5 trilion tonë metrikë karbon organik, dyfishi i sasisë tashmë në atmosferë.
Ndërsa ngrirja e përhershme shkrihet, materiali organik i bllokuar në akull dekompozohet dhe çliron gazra serrë si metani dhe CO2. Shkencëtarët kanë frikë se ndryshimi i klimës mund të dalë jashtë kontrollit.
Shkencëtarët mund të përdorin satelitët për të gjurmuar ndryshimet në mjedis për shkak të shkrirjes së permafrostit, por ata nuk mund të gjurmojnë se çfarë po ndodh nën sipërfaqe, gjë që kërkon kërkime në terren, tha Schuur.
Shkencëtarët rusë kanë mbledhur dhe shkëmbyer të dhëna nga kërkimet e permafrostit për vite me radhë, por shkencëtarët perëndimorë nuk janë të sigurt nëse këto kanale komunikimi do të mbeten të hapura. Këto grupe të dhënash janë gjithashtu të paplota për shkak të financimit të kufizuar, gjë që e bën të pamundur mbulimin e këtij rajoni të gjerë.
Ekologia arktike Sue Natali, e Qendrës Amerikane të Kërkimit të Klimës Woodwell, tha se planet e saja për të forcuar kapacitetin monitorues të Rusisë janë ngrirë.
“Instrumentet që supozohej të shkonin atje këtë vit janë ndalur”, tha ajo, pasi udhëtimet e planifikuara të kolegëve të saj u anuluan.
Qeveria amerikane nuk ka dhënë ndonjë udhëzim të qartë për bashkëpunimin me institucionet ruse, ndryshe nga Evropa.
Shkenca si një viktimë kolaterale
Fondacioni i shkencës i financuar nga shteti i Rusisë kishte një buxhet prej 213 milionë dollarësh në vitin 2021, dhe projektet mbështeteshin në partneritetet me Indinë, Kinën, Japoninë, Francën, Austrinë dhe Gjermaninë, ndër të tjera.
Një zëdhënës i fondacionit nuk iu përgjigj një pyetjeje të reuters se si do të ndikonte pezullimi i bashkëpunimit evropian në punën e tij, duke thënë vetëm se fondacioni do të “vazhdojë të mbështesë ekipet drejtuese të shkencëtarëve dhe projektet e tyre kërkimore”.
Shkencëtarët evropianë kanë ndihmuar në ndërtimin e qendrave kërkimore ruse, duke përfshirë një reaktor neutron dhe një përplasës jonesh pranë Shën Petersburgut, tha Martin Sandhop, koordinator i projektit CremlinPlus të financuar nga BE.
Qendrat do të kontribuojnë në nxitjen e kërkimit në fusha të tilla si fizika elementare e grimcave, biokimia dhe shkenca e materialeve.
Por tani planet për të zgjatur projektin janë pezulluar dhe ekipi i Sandhop po ridrejton ekspertët dhe pajisjet në institucionet evropiane.
Detektorët e neutronit të nevojshëm për reaktorin e planifikuar do të shkojnë në Lund në Suedi, për shembull.
Edhe nëse Rusia arrin të përfundojë projektin e zgjeruar, është e paqartë se sa do të vlejë puna pa mjetet e institucioneve perëndimore për të analizuar të dhënat.
Fizikani Efim Khazanov i Institutit të Fizikës së Aplikuar në Nizhny Novgorod, afër Moskës, tha se mospasja e qasjes në pajisjet evropiane do të dëmtonte punën e tij, e cila përdor një laser me energji të lartë për të studiuar çështje të tilla si struktura e hapësirë-kohës në një vakum, gjë që mund të përmirësojmë të kuptuarit tonë për universin.
Khazanov është një nga mijëra shkencëtarët rusë që nënshkruan një letër të hapur, të botuar në revistën e pavarur shkencore në internet Troitsky Variant, duke paralajmëruar se Rusia e kishte “dënuar veten me izolim ndërkombëtar” duke sulmuar Ukrainën.
Shumë shkencëtarë rusë janë larguar gjithashtu nga vendi, tha Alexander Sergeyev, drejtor i Akademisë Ruse të Shkencave.
Letra e protestës “ne jemi kundër luftës” u hoq përkohësisht nga interneti pasi Rusia miratoi një ligj më 4 mars që dënon “lajmet e rreme” për fushatën në Ukrainë.
Një letër që shprehte mbështetjen për pushtimin rus u botua në faqen e internetit të Unionit të Rektorëve Ruse të drejtuar atë ditë, e nënshkruar nga më shumë se 300 shkencëtarë kryesorë, të cilët që atëherë janë pezulluar nga anëtarësimi në Shoqatën e Universiteteve Evropiane.
Megjithëse paratë nga jashtë përbëjnë vetëm një pjesë të vogël të shpenzimeve të Rusisë për shkencën, shkencëtarët rusë janë mbështetur në to për të mbajtur projektet dhe karrierat e tyre.
“Këto grante për kërkime të përbashkëta i kanë ndihmuar shumë rusët”, tha gjeografi rus Dmitry Streletsky nga Universiteti George Washington në Uashington.
“Jam i habitur që BE-ja po synon shkencëtarët, gjë që nuk është objektivi i vërtetë”, pohoi ai.
