Në qytetet anembanë Rusisë të hënën në mëngjes, tanket dhe kamionët me raketa do të kërcejnë përgjatë rrugëve kryesore. Ushtarët do të marshojnë nëpër sheshet qendrore. Avionët luftarakë do të gjëmojnë lart.
Dita e Fitores, kur rusët festojnë pikën përfundimtare të vitit 1945 të asaj që ata ende e quajnë “lufta e madhe patriotike”, gradualisht është bërë pika qendrore e konceptit të Vladimir Putin për identitetin rus gjatë dy dekadave të tij në krye.
Këtë vit, ndërsa sulmi i tmerrshëm i ushtrisë ruse ndaj Ukrainës po vazhdon, dita ka një jehonë të veçantë, me disa që presin një njoftim dramatik nga Putin, ose duke shpallur fitoren në Ukrainë ose duke ngritur më tej aksionet.
Në të gjithë Rusinë, disa familje do të kujtojnë në heshtje paraardhësit që dhanë jetën në luftën kundër nazizmit, ose do të bëjnë dolli për disa veteranë që janë ende gjallë.
Një slogan më i keq që ka fituar popullaritet në Ditën e Fitores vitet e fundit është “Ne mund ta bëjmë përsëri”.
Sipas mesazheve shtetërore ruse, kjo është pikërisht ajo që Rusia ka bërë në Ukrainë që nga pushtimi në shkallë të gjerë më 24 shkurt. Që nga fillimi, Kremlini ka përdorur gjuhën dhe imazhet e Luftës së Dytë Botërore për të përshkruar sulmin ndaj fqinjit të tij.
Putin, kur nisi pushtimin, e përshkroi një nga qëllimet kryesore të tij si “denazifikimin” e vendit. Në mes të marsit, kur ai iu drejtua një turme që valëviste flamurin në stadiumin Luzhniki në Moskë, pankartat premtonin një “botë pa fashizëm”. Ushtarët e tij shpesh veshin shiritin e Shën Gjergjit në ngjyrë portokalli të zezë, i cili është bërë simboli i fitores së Luftës së Dytë Botërore dhe i luftës në Ukrainë.
Shumë e shohin këtë bisedë për “denazifikim[]” si një propagandë të pastër. Sigurisht, ka pasur shpjegime të tjera bindëse të ofruara për pushtimin e Ukrainës nga Rusia: një frikë nga zgjerimi i NATO-s, një përbuzje post-perandorake për gjuhën dhe kulturën ukrainase dhe një udhëheqës i izoluar që e kaloi pandeminë Covid në një bunker duke menduar për trashëgiminë e tij.
Por retorika e fitores dhe e luftimit të nazistëve, e cila gradualisht është bërë më e shtrembëruar gjatë dy dekadave të fundit, luan gjithashtu një rol.
Natyrisht, duhet një mentalitet i veçantë për të parë luftën ekspansioniste të Rusisë, me ekzekutimet, shënjestrimin e civilëve, kampet e filtrimit dhe ngacmimet e disidentëve në shtëpi, dhe të arrish në përfundimin se janë ukrainasit ata që janë nazistët.
Por tashmë prej disa vitesh, kulti i fitores është referuar nga kritikët si “pobedobesie”, një lojë nënçmuese e fjalëve ruse për fitore, “fitore-mania” është një përkthim i përafërt në anglisht.
Ndërsa kjo “pobedobesi” jepte metastaza vit pas viti, fenomeni mori forma që ishin gjithnjë e më groteske: shkollat bënin shfaqje në të cilat fëmijët visheshin si ushtarë sovjetikë; njerëzit që paraqiteshin si nazistë të kapur parakaluan nëpër rrugë. Gjithnjë e më shumë kundërshtarë të Rusisë moderne u cilësuan si nazistë, neo-nazistë ose bashkëpunëtorë nazistë.
Këto ditë, pothuajse çdo intervistë me një zyrtar rus për ngjarjet aktuale do të përmbajë referenca për Luftën e Dytë Botërore. Ministria e Jashtme cicëron rreth konfliktit pothuajse çdo ditë. I besuari i Putinit, Nikolai Patrushev, me ndikim dhe atraktiv, kohët e fundit fajësoi perëndimin për ngritjen e Hitlerit dhe sugjeroi se bota e sotme perëndimore (dhe “kukullat” e tyre ukrainase) janë trashëgimtarët e vërtetë të nazistëve.
“Ju nuk duhet të mashtroheni nga respekti anglo-sakson. Edhe një kostum i qepur ashpër nuk mund të fshehë urrejtjen, zemërimin dhe çnjerëzorin,” deklaroi ai i tërbuar.
Në rrëfimet moderne ruse të përpjekjeve të luftës sovjetike, elementë të papërshtatshëm, të tillë si pakti i mossulmimit nazist-sovjetik i vitit 1939 dhe copëtimi i mëvonshëm i Europës, ose dëbimi i brendshëm i grupeve të tëra etnike nga regjimi i Stalinit gjatë luftës, janë injoruar në heshtje.
Imazhi i “nazistëve” gjithashtu është bërë gjithnjë e më i paqartë. Tekstet e historisë ruse flasin pak për politikën e Hitlerit, ngritjen e tij në pushtet, antisemitizmin e tij ose Holokaustin. Në vend të kësaj, karakteristika kryesore e “nazistëve” është se ata sulmuan Bashkimin Sovjetik.
Me këtë logjikë, të gjithë ata që kërcënojnë Rusinë moderne janë gjithashtu nazistë.
Ky proces ka evoluar gradualisht gjatë viteve të gjata të Putinit në krye. Në vitin 2000, Dita e Fitores erdhi vetëm dy ditë pas inaugurimit të Putinit si president për herë të parë. Duke iu drejtuar një grupi veteranësh, udhëheqësi i ri i Rusisë shpjegoi rëndësinë e fitores historike: “Nëpërmjet jush, ne u mësuam të ishim fitues. Kjo na hyri në gjak. Nuk ishte vetëm përgjegjës për fitoret ushtarake, por gjithashtu do të ndihmojë brezin tonë në kohë paqësore, do të na ndihmojë të ndërtojmë një vend të fortë dhe të lulëzuar.”
Mezi kishte një familje në Rusi që nuk kishte të afërm që luftuan në luftë, dhe humbjet e jashtëzakonshme që pësoi Bashkimi Sovjetik në fitoren ndaj Gjermanisë, i zvogëlojnë humbjet e aleatëve të tjerë së bashku. Por trashëgimia e fitores së luftës dhe fjalimet e Putinit për të qenë “fitues” ishin gjithashtu një pikë e rrallë historike e ndritshme për një popullsi që u traumatizua nga kolapsi i Bashkimit Sovjetik dhe kaosi ekonomik i viteve 1990.
Natyrisht, Rusia nuk është i vetmi vend i bllokuar në narrativat e saj për Luftën e Dytë Botërore. Britania ka një kryeministër që bën një përpjekje transparente dhe kryesisht të pasuksesshme për të kanalizuar frymën e Winston Churchill; qeveria polake po punon me furi për të minimizuar rastet e bashkëpunimit polak në Holokaust.
Ngurrimi gjerman për t’i dhënë Ukrainës armë i është besuar gjerësisht ndjenjës së fajit historik për të kaluarën naziste të vendit dhe në disa pjesë të Ukrainës, shumë njerëz me të vërtetë nuk kanë qenë të gatshëm të shqyrtojnë bashkëpunimin e nacionalistëve ukrainas në krimet gjatë viteve të luftës.
Por si niveli i shtrembërimit ashtu edhe përhapja e diskursit në Rusi janë të pakrahasueshme askund tjetër në Evropën moderne. Gradualisht, Dita e Fitores është bërë më pak për të kujtuar të kaluarën dhe më shumë për projektimin e fuqisë së Rusisë së re të Putinit. Në vitin 2008, parada e Ditës së Fitores shfaqi armatim të rëndë për herë të parë që nga kolapsi sovjetik. Tre muaj më vonë, Rusia pushtoi Gjeorgjinë.
Procesi mori vrull në vitin 2014 kur makina e propagandës ruse filloi të pretendonte se po luftonte nazistët aktualë në Ukrainë, duke u fokusuar në një pakicë luftëtarësh që kishin pikëpamje të së djathtës ekstreme.
Vdekja tragjike e 48 personave, kryesisht pro-rusë, në një zjarr në Odesa në maj 2014 u shndërrua nga televizioni rus nga një krim në një masakër të paramenduar fashiste.
Kur Sergei Aksyonov, lideri kukull i Krimesë i emëruar nga Kremlini, u shfaq në skenë në një tubim në Sheshin e Kuq menjëherë pas aneksimit të gadishullit, ai mbajti shiritin portokalli të zi të Shën Gjergjit në xhaketën e tij, në vend të trengjyrëshit rus. Ai foli për shpëtimin e gadishullit nga masakrat e hordhive hipotetike të fashistëve ukrainas.
Në mungesë të bazave të tjera të forta ideologjike për regjimin e Putinit, fitorja në 1945 dhe binjaku i tij në 2014 u bënë arsyeja e ekzistencës së regjimit, me të dyja ngjarjet e shënuara nga shiritat portokalli-zi.
Fitorja u bë feja e re e Rusisë. Në një intervistë të vitit 2015, ministri i atëhershëm i kulturës, Vladimir Medinsky, i cili tani është kreu i delegacionit rus në negociatat e ngecura të paqes me Ukrainën, sulmoi historianët që u përpoqën të përdorin prova arkivore për të vërtetuar se disa mite të luftës sovjetike ishin zbukuruar ose shpikur. “Ne duhet t’i shohim ata në të njëjtën mënyrë si shenjtorët në kishë,” tha ai.
Ky koncept erdhi në jetë me shenjtërimin e një Katedrale të madhe të Forcave të Armatosura jashtë Moskës dy vjet më parë. Brendësia e katedrales, njëkohësisht mahnitëse dhe e keqe, ndërthur motive ushtarake dhe fetare në një seri mozaikësh madhështore. Një pjesë e jashtme është bërë nga metali i shkrirë i tankeve naziste të kapur. Udhërrëfyesit inkurajojnë vizitorët të ndiejnë se po i shkelin fashistët nën këmbë kur hyjnë në ndërtesë.
“Vetëm rusët janë në gjendje të sakrifikojnë veten për të shpëtuar njerëzimin, ashtu siç bëri Jezusi,” tha një shërbyes altari gjatë një turneu në katedrale në 2020.
Pranë katedrales është një muze i ri i Luftës së Dytë Botërore. Një udhërrëfyese lëviz me shpejtësi nëpër dhoma, duke folur për bëmat dhe sakrificat sovjetike, përktheu lapsi.al. Ekranet grafike gjithëpërfshirëse dhe bumet me zë të lartë krijuan një efekt mbresëlënës, por ndjenja ishte më shumë e ngjashme me të qenit brenda një loje kompjuterike sesa me një përvojë edukative.
Kishte një mungesë pothuajse totale të kontekstit si për elementët e pakëndshëm të sistemit politik stalinist, ashtu edhe për nazistët. Holokausti mezi u përmend, dhe kur u përmend, ai u bashkua me përpjekjet e përgjithshme të luftës sovjetike.
“Hitleri donte të shkatërronte dy të tretat e të gjithë sllavëve duke përdorur kampet e përqendrimit, dhe më i famshmi prej tyre ishte në Aushvic”, tha udhërrefyesja. E pyetur pse nuk përmendej konkretisht Holokausti, udhërrëfyesja tha: “Ne vendosëm t’i bashkonim të gjitha, sepse nuk duhet t’i ndani viktimat sipas përkatësisë etnike”.
Në këtë pikë, koncepti i “nazistëve” në diskursin rus ishte zhveshur nga çdo kontekst, përveç sulmit të vitit 1941 ndaj Bashkimit Sovjetik. Dhe me televizionin rus që shpërndan një dietë të pafund me histori të frikshme rreth modeleve perëndimore në Rusi, nuk është një hap i madh i imagjinatës për shumë njerëz që të transpozojnë të njëjtin tregim në ngjarjet e sotme.
Ivan Fyodorov, kryetari i qytetit jugor të Ukrainës, Melitopol, tha se kur ushtarët rusë e rrëmbyen atë në mars, disa javë pas pushtimit të qytetit, një nga arsyet që ata dhanë ishte se veteranët e Luftës së Dytë Botërore në qytet nuk u respektuan dhe u rrahën.
Fyorodov tha se ai u përpoq t’u shpjegonte robëruesve të tij se aktualisht kishte 34 veteranë të gjallë në Melitopol, se ai i njihte të gjithë personalisht dhe u mblodh me ta për të përkujtuar fitoren dhe çlirimin e Melitopolit më 23 tetor.
“Unë nuk mund të merresha vesh me ta. Ata thjesht vazhdonin të përsërisnin mantrat e tyre, ishin si zombi, “ tha ai.
Nëse Rusia zhvillon një paradë fitoreje në rrënojat e djegura të Mariupolit të hënën, shumë njerëz që shikojnë në shtëpi në televizion mund të mendojnë se qyteti është “çliruar” nga Rusia nga “nazistët” ukrainas dhe mbështetësit e tyre amerikanë, përkthen lapsi.al. Por pak njerëz jashtë vendit do të pajtohen, edhe në mesin e atyre që ishin dashamirës ndaj mesazheve të Kremlinit përpara shkurtit.
Nga ana e tyre, ukrainasit i janë përgjigjur thirrjeve të Rusisë për “nazistët” duke mbajtur një pasqyrë. Zelenskiy, në vend që të mohojë rëndësinë e fitores sovjetike, ka kërkuar të heqë kontrollin e simboleve dhe legjendave të saj nga rusët, duke e quajtur Kremlinin e sotëm “trashëgimtar ideologjik të nazistëve”.
Nëpërmjet agresionit të tij, Putin ka ndihmuar në krijimin e një krenarie kombëtare të unifikuar në Ukrainë, një vend që për tre dekada kishte shumë ide konkurruese të identitetit kombëtar dhe historisë. Tani, ukrainasit janë mbledhur rreth flamurit të tyre, ashtu si shumë qytetarë sovjetikë luftuan deri në vdekje për të mbrojtur vendin e tyre edhe nëse më parë kishin pasur dyshime për udhëheqësit e tyre.
Ushtarët rusë tani përmenden gjerësisht në Ukrainë si Rashisty (një përzierje e “rusëve” dhe “fashistëve”). Bashkëpunëtorët që pranojnë të punojnë për rusët quhen “Gauleiters”, termi për zyrtarët e lartë nazistë në zonat e pushtuara gjatë Luftës së Dytë Botërore. Dhe Kievi është i mbushur me postera që krahasojnë 1941 dhe 2022, dy vite në të cilat qyteti u sulmua nga një forcë e jashtme keqdashëse.
Zelenskiy u ka dhënë titullin “qytet hero”, një zakon sovjetik, vendeve që kanë ofruar rezistencën më nxitëse ndaj sulmit rus.
Me pak fjalë, rusët janë bërë nazistët në narrativën e tyre.
Pretendimet që Rusia bën për mënyrën se si po lufton nazistët në Ukrainë bëhen më të palogjikshme çdo javë, siç dëshmohet nga pretendimi i kësaj jave nga ministri i Jashtëm, Sergei Lavrov, se Adolf Hitleri kishte rrënjë hebreje, kur u pyet se si Ukraina mund të ishte një shtet nazist kur presidenti i saj është hebre.
Ministria e Jashtme më pas u dyfishua duke lëshuar një deklaratë duke detajuar “shembuj tragjikë të bashkëpunimit midis hebrenjve dhe nazistëve”, në këtë proces duke zemëruar Izraelin, i cili deri në këtë pikë ka qenë kryesisht neutral në konflikt. Disa ditë më vonë Putin i kërkoi falje kryeministrit izraelit, Naftali Bennett.
“Nuk kam fjalë… Udhëheqja ruse i ka harruar të gjitha mësimet e Luftës së Dytë Botërore”, tha Zelenskiy, duke komentuar fjalët e Lavrov në video-mesazhin e tij të natës. “Ose ndoshta ata kurrë nuk i mësuan ato.”
The Guardian, përshtati në shqip ©LAPSI.AL
