Nga George Robertson dhe Andi Hoxhaj
Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) do të mblidhet në Uashington, DC për të festuar 75-vjetorin e lindjes. Edhe pse me një re stuhie të skepticizmit Trumpian që shfaqet mbi aleancën ushtarake, do të ketë shumë ose do të përpiqet të urojë.
Mbështetja për Ukrainën dhe kundërshtimi i agresionit të Rusisë do të jetë në krye të axhendës në samitin e 9-11 korrikut. Por për të shmangur një tjetër konflikt në Evropë, udhëheqësit e NATO-s duhet të trajtojnë gjithashtu situatën e përkeqësuar në Ballkanin Perëndimor (i cili përbëhet nga shtatë vende: Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia). Rajoni ka parë një rritje të përleshjeve të dhunshme etnike që nga shpërthimi i luftës në Ukrainë dhe po kërcënon të bëhet pika e ardhshme e shkëndijës në botë, një çerek shekulli pas konfliktit të fundit që kanë marrë titujt kryesorë.
Në vitin 1999 NATO kreu një fushatë bombardimi 78-ditore në Jugosllavi. Ai i dha fund spastrimit etnik të shqiptarëve që ishte vënë në lëvizje nga presidenti i atëhershëm jugosllav, Slobodan Millosheviç. Që atëherë, misionet e NATO-s në Kosovë dhe Bosnje-Hercegovinë, dhe pranimi i Shqipërisë dhe Kroacisë në NATO në 2009, Malit të Zi në 2017 dhe Maqedonisë së Veriut në 2020, kanë ndihmuar të gjitha në stabilizimin e rajonit.
Megjithatë, gjatë një vizite në Shqipëri në shkurt, presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, paralajmëroi se “Rusia do të bëjë gjithçka për të destabilizuar situatën”. Kaosi në Ballkanin Perëndimor do të përfitonte Rusinë duke shpërqendruar NATO-n dhe BE-në nga lufta në Ukrainë. Rusia ka ofruar mbështetje financiare për partitë politike në rajon, duke mbjellë edhe ndarje etnike, duke ndërhyrë në zgjedhje dhe duke përhapur dezinformata.
Disa liderë të Ballkanit Perëndimor kanë forcuar lidhjet me Rusinë, dhe së fundmi me Kinën, që nga fillimi i luftës – dhe jo më shumë se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç. Qeveria serbe është përmbajtur nga vendosja e sanksioneve ndaj Rusisë, ndërsa ka nënshkruar gjithashtu vizionin e Presidentit Xi Jinping për një “bashkësi globale të së ardhmes së përbashkët” – rendin e ri botëror që Kina po kërkon.
Lidhjet e Serbisë me Rusinë janë të thella. Ajo ka nënshkruar marrëveshje të reja dypalëshe për gazin dhe politikën e jashtme dhe ka lejuar Rusinë të krijojë një “qendër humanitare” në Serbi që analistët perëndimorë thonë se është një bazë spiunazhi e maskuar. Qeveria në Beograd ka ndihmuar gjithashtu përpjekjet ruse për të destabilizuar Evropën, për shembull duke ofruar një agjent për të përhapur pikat e bisedave pro-ruse midis anëtarëve të Parlamentit Evropian.
Udhëheqësit e NATO-s dhe BE-së ende nuk i kanë marrë mjaft seriozisht operacionet e ndikimit të Rusisë dhe aktivitetet e tjera keqdashëse. Ata as nuk i kanë kuptuar plotësisht implikimet e pozitës në rritje të Kinës në Ballkanin Perëndimor. Samiti i ardhshëm është një mundësi e mirë për të rivlerësuar politikën e NATO-s ndaj rajonit.
Z. Vuçiç e paraqet zyrtarisht si neutrale qëndrimin e Serbisë mes BE-së dhe Rusisë. Dhe Serbia i ka ofruar disa armë Ukrainës për të kompensuar lidhjet në rritje me Rusinë dhe Kinën.
BE-ja dhe Amerika, deri diku, e kanë toleruar këtë dhe efektet e kësaj qasjeje janë ndjerë fort në Serbi, ku standardet demokratike kanë rrëshqitur vitet e fundit. Ajo gjithashtu e ka inkurajuar Serbinë që të intensifikojë përpjekjet e saj për të minuar shtetësinë e Kosovës, popullsia prej 1.8 milionë banorësh është kryesisht shqiptare etnike. Një provincë e Serbisë në kohën e Jugosllavisë, Kosova shpalli pavarësinë në 2008-një veprim që udhëheqësit serbë argumentojnë se nuk kishte të drejtë ta bënte, pavarësisht njohjes së sovranitetit të Kosovës nga më shumë se 100 vende, duke përfshirë pjesën më të madhe të Perëndimit.
Në shtator të vitit 2023, një grup prej 30 personash të armatosur serbë sulmuan fshatin Banjska në veri të Kosovës, duke vrarë një oficer policie dhe duke plagosur dhjetra të tjerë. Vuçiç mohoi se Serbia kishte ndonjë lidhje me sulmin. Ai ia ka hedhur fajin kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, për “persekutimin” e serbëve etnikë të Kosovës (të cilët përbëjnë më pak se 5% të popullsisë së saj). Njeriu që udhëhoqi sulmin, Milan Radoiçiç, është ende i lirë nën mbrojtjen e qeverisë në Serbi, pavarësisht se është subjekt i një urdhër-arresti nga Interpol.
Ndërsa konflikti vazhdon në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme, Evropa nuk mund të përballojë më shumë tensione apo destabilitet në ose rreth fqinjëve të saj. Për ta shmangur atë, Perëndimi duhet të largohet nga sjellja e butë ndaj Serbisë. Z. Vuçiç nuk mund të lejohet më të ndjekë integrimin në BE, ndërsa në të njëjtën kohë forcon lidhjet me Rusinë dhe Kinën.
Presioni ndaj presidentit të Serbisë duhet të rritet, si dhe përpjekjet për të adresuar ndërhyrjen e jashtme dhe kapjen e shtetit që gërryejnë institucionet e rajonit më të gjerë dhe sundimin e ligjit. Një fillim i mirë do të ishte bashkërendimi i përpjekjeve midis NATO-s dhe BE-së për të vendosur sanksione ndaj atyre që mundësojnë në mënyrë aktive përpjekjet e Rusisë për të destabilizuar rajonin ose që kërkojnë të minojnë demokracinë.
Udhëheqësit e BE-së duhet të pranojnë gjithashtu se NATO nuk mund të mbajë vetëm stabilitetin në Ballkanin Perëndimor.
BE duhet t’i ofrojë Shqipërisë, Bosnjë dhe Hercegovinës, Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë rrugë realiste për t’u anëtarësuar (Kroacia u bashkua në 2013). Të gjashtë vendet kanë aplikuar për anëtarësim që nga viti 2004 dhe mbështetja e popullatës së tyre për integrimin në BE dhe demokracinë mbetet përgjithësisht e lartë. Por ata po gjejnë përparim drejt fillimit të bisedimeve të pranimit jashtëzakonisht të ngadaltë – veçanërisht kur shohin bisedimet me Ukrainën dhe Moldavinë të përshpejtuara.
Bota gjithnjë e në rritje po copëtohet. Ripohimi i unitetit dhe synimeve të përbashkëta të BE-së dhe NATO-s në Ballkanin Perëndimor është kritik për të shmangur mundësinë e ripërtëritjes së konfliktit në një pjesë shumë të paqëndrueshme të Evropës.
