Nga Andrew Higgins
The New York Times
Kleriku mysliman po përgatitet të udhëheqë atë që, nëse gjithçka shkon siç është planifikuar, do të bëhet shteti më i vogël në botë.
Shteti i tij mysliman i shpresuar në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, do të jetë një enklavë sovrane e stilit të Vatikanit që do të kontrollojë territorin me madhësinë e pesë blloqeve të qytetit të Nju Jorkut dhe do të lejojë alkoolin, t’i lejojë gratë të veshin çfarë të duan dhe të mos vendosin rregulla të stilit të jetesës.
“Zoti nuk ndalon asgjë; prandaj na dha mendjen”, tha kleriku Edmond Brahimaj, i njohur nga ndjekësit si Baba Mondi, duke shpjeguar se si synon të sundojë mbi një copë toke prej 27 hektarësh që Shqipëria dëshiron ta kthejë në një shtet sovran me administratën e saj, pasaportat dhe kufijtë. Kryeministri shqiptar Edi Rama thotë se në të ardhmen e afërt do të shpallë planet për entitetin, që do të quhet Shteti Sovran i Urdhrit Bektashi.
“Të gjitha vendimet do të merren me dashuri dhe mirësi,” tha Baba Mondi, 65 vjeç, një ish-oficer i Ushtrisë Shqiptare, i cili nderohet nga miliona në mbarë botën me titullin e tij zyrtar, Shenjtëria e Tij Haxhi Dede Baba. Ai është udhëheqësi kryesor i Bektashinjve, një rend sufi shiit i themeluar në shekullin e 13-të në Turqi, por tani me qendër në Shqipëri.
Në një intervistë, kryeministri Rama tha se qëllimi i shtetit të ri ishte të promovonte një version tolerant të Islamit me të cilin krenohet Shqipëria. “Ne duhet të kujdesemi për këtë thesar, që është toleranca fetare dhe që nuk duhet ta marrim kurrë si të mirëqenë,” tha ai.
Një mikroshtet i moderuar islamik, tha kryeministri, do të dërgonte një mesazh: “Mos lejoni që stigma e muslimanëve të përcaktojë se cilët janë muslimanët”.
Territori i shtetit të ri islamik të propozuar është një kompleks në një lagje banimi me qira të ulët në Tiranën lindore. Është vetëm një e katërta e madhësisë së qytetit të Vatikanit, aktualisht vendi më i vogël në botë, i qeverisur nga Papa, një monark absolut.
Baba Mondi tha se “madhësia nuk ka rëndësi”, duke shtuar, “Unë nuk kam nevojë të jem diktator”, megjithëse pranoi se i vetmi kufizim domethënës në autoritetin e tij do të jetë Zoti.
Pasi qerasi vizitorët me raki, ai vuri në dukje se nuk pretendonte për pagabueshmëri.
“Vetëm Zoti,” tha ai, “nuk bën gabime.”
Kryegjyshata përmban një sallë mbledhjesh dhe lutjesh me kupolë, një muze që tregon historinë e urdhrit, një klinikë, një arkivë dhe zyrat administrative të Baba Mondit, një burrë gazmor me mjekër të bardhë që përbuz dogmat e ngurtë.
Ekstremistët myslimanë që vendosin bomba dhe përdorin dhunën për të përhapur versionin e tyre të besimit, tha ai, “janë thjesht kauboj”.
Duke kombinuar një interpretim të lirë të Kuranit me misticizmin, elementet e besimeve para-islamike të Turqisë dhe përkushtimin ndaj njerëzve të tyre të mençur të vdekur, të njohur si dervishët, bektashinjtë e zhvendosën selinë e tyre në Tiranë nga Turqia gati një shekull më parë pas Mustafa Kemal Ataturkut, babait themelues të Republikës Turke.
Të parë si heretikë nga shumë shiitë dhe sunitë konservatorë dhe të nënshtruar shekuj persekutimi në tokat myslimane, bektashinjtë kanë qenë një forcë në Shqipëri dhe vendet fqinje si Kosova dhe Maqedonia që nga pushtimi i Ballkanit nga Perandoria Osmane në shekujt XIV dhe XV.
Anëtarët e sektit luajtën një rol të rëndësishëm në zgjimin nacionalizmit të Shqipërisë kundër sundimit turk, duke promovuar një version të relaksuar të Islamit që ndihmoi në grumbullimin e komuniteteve të mëdha myslimane dhe të krishtera të vendit pas kauzës laike të pavarësisë.
Megjithëse një nga vendet më të varfra të Evropës, Shqipëria ka një histori të gjatë në ndihmën e njerëzve në nevojë, duke strehuar hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe afganët që ikën nga talibanët në vitin 2021. Aeroporti i saj ndërkombëtar mban emrin e ‘Nënë Terezës’, murgeshës etnike shqiptare që u nderua me çmimin Nobel për Paqen për punën e saj bamirëse në Indi.
Një ekip ekspertësh ligjorë, përfshirë juristë ndërkombëtarë, po hartojnë legjislacionin që përcakton statusin sovran të shtetit të ri brenda Shqipërisë. Kjo do të duhet të miratohet nga Parlamenti, i kontrolluar nga Partia Socialiste në pushtet e zotit Rama. Është e paqartë se cilat vende, nëse ka, do të pranojnë të njohin sovranitetin e bektashinjve.
Deri më tani, z. Rama, një katolik jo praktikant, tha se vetëm disa nga ndihmësit e tij më të afërt e dinë për planin dhe aleatët e NATO-s si Shtetet e Bashkuara nuk janë konsultuar.
Një vend që ka shumë pak gjasa ta njohë atë është Irani, i cili ka shumë ndjekës kryesisht të fshehtë të islamit sufi, duke përfshirë disa bektashinj, por e sheh veten si rojtar i Islamit shiit.
“Iranianët janë sinqerisht mendimi im i fundit”, tha zoti Rama, duke vënë në dukje se Shqipëria i ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Iranin në vitin 2022 pasi ishin pas sulmit kibernetik ndaj qeverisë shqiptare dhe rrjeteve bankare.
Baba Mondi ka bërë një fushatë të gjatë kundër ekstremizmit. Pasi militantët islamikë vranë 12 persona në një sulm në vitin 2015 në të përjavshmen satirike franceze Charlie Hebdo, lideri bektashian udhëtoi për në Paris së bashku me zotin Rama, kryeministrin, për t’u bashkuar në një marshim kundër terrorizmit.
Ai tha se shteti i ri bektashi mund të ketë nevojë për një shërbim të vogël inteligjence “sepse edhe ne kemi armiq”, por nuk do të ketë ushtri, roje kufitare apo gjykata. Detaje të tilla si kush do të kualifikohet për pasaporta ende duhet të përpunohen, shtoi ai, por ngjyra e pasaportës është vendosur: jeshile, një ngjyrë e rëndësishme në Islam. Shqipëria lejon dyshtetësinë.
I përkushtuar për të qetësuar e jo për të nxitur tensionet, shteti i ri tashmë është betuar dhe për mallkimin e shumë kombeve – atë të ambicies territoriale. Baba Mondi u zotua se nuk do të bëjë asnjë përpjekje për të zgjeruar territorin e tij për të marrë tokat e vjetra në emër të urdhrit të tij në kryeqytet.
Kompleksi i Tiranës, i cili fillimisht mbulonte rreth 90 hektarë, është tkurrur me dy të tretat që kur ish-diktatori komunist i Shqipërisë, Enver Hoxha, nxori jashtë ligjit çdo fe në vitin 1967 dhe qeveria e tij filloi të ndërtonte magazina në territorin bektashi në kryeqytet. Pas rënies së komunizmit në 1991, bektashinjtë humbën akoma më shumë tokë kur zhvilluesit privatë ndërtuan shtëpi pranë të kompleksit pa leje.
Zoti Rama tha se kufijtë e shtetit të propozuar bektashi do të përcaktohen nga ajo që ka sekti: “Ajo që u sekuestrua nuk është pjesë e kësaj”, tha ai. Grindjet për pronësinë e pronave, tha ai, vetëm sa do të minonin qëllimin e shtetit si një “model bashkëjetesë”.
“Nuk është një çështje pronësie, por një çështje shpirtërore,” tha ai.
Baba Mondi, nga ana e tij, e shpalli planin e shtetësisë “një mrekulli” dhe shpreson se Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera perëndimore do ta njohin sovranitetin e shtetit të tij nëse Parlamenti miraton planin e kryeministrit.
“Ne meritojmë një shtet,” tha ai, “Ne jemi të vetmit në botë që themi të vërtetën për Islamin” dhe “mos e ngatërroni atë me politikën”.
Sa besimtarë bektashinj ka në botë është e paqartë, madje numri i tyre në Shqipëri është subjekt i vlerësimeve jashtëzakonisht të ndryshme, duke filluar nga vetëm disa për qind e popullsisë së vendit prej më pak se tre milionë deri në shumëfishin e asaj.
Baba Mondi tha se rreth gjysma e popullsisë së përgjithshme ishte bektashi, pjesa tjetër ishin sunitë, katolikë, të krishterë ortodoksë dhe të krishterë ungjillorë. Ky është pothuajse me siguri një ekzagjerim, por pasqyron një pikëpamje të përhapur të sektit, madje edhe midis disa të krishterëve, si feja kombëtare e Shqipërisë.
Në Krujë, një qytet në veri të kryeqytetit që është vendi i një kështjelle të përdorur në shekullin e 15-të nga Skënderbeu, heroi kombëtar i Shqipërisë, Ismet Kaciu, një mësues bektashi në pension, tha se nuk kishte dëgjuar për planet e zotit Rama për dhënien e sovranitetit në formën e stilit të Vatikanit mbi zonën e Tiranës.
E ndërsa viziton një faltore të bektashinjve pranë kalasë së Skënderbeut, u shpreh se do të ishte shumë i lumtur nëse kjo do të ndodhte. Ai tha se do të ndihmonte që shqiptarët e rinj, përfshirë katër fëmijët e tij, që punojnë në Itali, të mos largoheshin nga besimi dhe vendi i tyre.
Nuri Ceni, një historian bektashi 79-vjeçar, e përshëndeti ofertën e shtetësisë si “një dhuratë jashtëzakonisht të rëndësishme” që jo vetëm do të forconte islamin tolerant brenda Shqipërisë, por gjithashtu do të ndihmonte në përhapjen e “mesazhit tonë të bashkëjetesës paqësore pavarësisht nga feja apo raca”.
“Ne jemi kundër të gjitha formave të ekstremizmit që sot janë kaq të rrezikshme,” shtoi ai
Zoti Rama pranoi se krijimi i një shteti sovran islamik në Tiranë do të kërkonte kohë.
“Ndoshta të gjithë do të thonë: “Ky djalë është i çmendur”, tha ai. Por, ai shtoi: “Këtë e kanë thënë shumë herë më parë. nuk më intereson. Gjëja e rëndësishme, e çmendur apo jo, është të luftosh për mirë.”
