Bota
Grenlanda, Eldorado i bardhë që Trumpi dëshiron t’ua rrëmbejë inuitëve
Ishulli i kontestuar. Më 11 mars do të mbahen zgjedhjet parlamentare. Këto zgjedhje do të pasohen nga vendime politike për pavarësinë nga Danimarka, e cila mund të jetë e menjëhershme ose graduale. Por makthi i Shteteve të Bashkuara po shqetëson 57 mijë qytetarët grenlandezë
Tridhjetë minutat e fundit të fluturimit që lidh Reykjavikun me Nuuk, nga Islanda në Grenlandë, ofrojnë një pamje nga lart që mund të jetë një vizion magjepsës: gjeometritë e çrregullta të ajsbergëve të vegjël dhe lojërat e dritës në një rajon pothuajse arktik janë një balsam për shpirtin.
Rruga që lidh aeroportin me qytetin e vogël të Nuuk, “kryeqyteti” i Grenlandës, është e akullt, heshtja e lashtë ndërpritet vetëm nga tingulli i gomave me gozhda të makinave. Një rreze dielli përshkon dritaret e taksisë, por është një pasdite plot shqetësime: ka borë në ajër (qanik), borë mbi tokë (aput) dhe grumbuj bore në anët e rrugës (apusiŋiq). Gjuha inuite ka të paktën 20 fjalë për të përshkruar borën, por kjo çështje mbetet e hapur: gjuhëtari David Harrison, në librin e tij The Last Speakers, pohon se eskimezët përdorin mbi 90 fjalë për të përshkruar borën.
Pasi kalon portin, atë të peshkatarëve, një ndërtesë e vetme qëndron e dukshme në orët e muzgut: Arctic Command (Komanda e Arktikut). Një kujtesë se në ishull nuk janë inuitët ata që sundojnë. Marrëveshja e parë mes Shteteve të Bashkuara dhe Danimarkës daton në vitin 1951, e rinovuar në 2004, duke vulosur kontrollin ushtarak të Uashingtonit mbi ishullin, një sipërfaqe shtatë herë më e madhe se Italia, me një popullsi prej vetëm 57 mijë banorësh.
Pak javë më parë, Donald Trumpi pati (pa dashje) meritën ose fajin të deklaronte qartë: “Dua ta blej Grenlandën”.
Një deklaratë e bërë në mënyrë të tillë që të mos kishte keqkuptime as në Moskë, as në Pekin, e as në Kopenhagë. Grenlanda, siç është kujtuar shpesh këto kohë, është një protektorat i Danimarkës. Pikërisht për këtë arsye, marrëveshjet ekzistuese mbi sovranitetin ushtarak amerikan e bëjnë qesharake (“absurde”) deklaratën e Trump-it, sipas Peter Viggo Jacobsenit, profesor në Royal Danish Defence College në Kopenhagë.
Brenda pak ditësh, më 11 mars, në Nuuk do të mbahen zgjedhjet, të cilat po zhvillohen në një moment të tensionuar gjeopolitikisht. Kjo përbën një pikë kthese për rinovimin e parlamentit me një dhomë të Grenlandës dhe ka rindezur debatin mbi pavarësinë e ishullit. Kërcënimet e Trump-it kanë shkaktuar një reagim të menjëhershëm, pothuajse pavlovian: qeveria daneze ka bërë të qartë se “nuk është e interesuar të shesë”.
Një sondazh i kryer nga kompania Verian për gazetën Sermitsiaq në Grenlandë dhe për Berlingske në Danimarkë tregon se vetëm 6% e banorëve të ishullit do të donin të ishin pjesë e Shteteve të Bashkuara, ndërsa 85% e refuzojnë kategorikisht idenë. Jette, 38 vjeç, banore e Nuuk-ut, e thotë hapur: “Banorët inuitë nuk janë të interesuar të ndërrojnë një kolonizator (Danimarkën) me një tjetër (Shtetet e Bashkuara)”.
Është e pamundur të parashikohen ngjarjet e ardhshme në politikën ndërkombëtare në kohën e Trump-it.
E vetmja gjë e sigurt është hendeku i madh kulturor midis inuitëve dhe amerikanëve yankee. Knud Rasmussen, eksplorues dhe antropolog, i njohur si “babai i eskimologjisë”, përshkroi një shekull më parë marrëdhënien e inuitëve me natyrën, të cilën e konsideronte gjithmonë të ashpër, të pamëshirshme dhe të rrezikshme. Ai mblodhi rrëfime që mund të quhen legjenda, por në të vërtetë, janë mite të mirëfillta.
“Nuk ka përralla, magji, por mitologji të përditshme, në të cilat pasqyrohet jeta së përditshme të njerëzve”, thotë Bruno Berni, profesor universitar dhe autor i studimeve mbi letërsitë nordike.
Në thelb, marrëdhënia e inuitëve me natyrën – me akullin, klimën, detin – ka si qëllim parësor të sigurojë hapjen e shtresave të akullit dhe bollëkun e gjahut; kontakti me këto forca garantohet nga shamani, i cili është njëkohësisht gjahtar dhe ndërmjetës me botën e thellësive të detit.
Zgjedhjet e fundit u mbajtën në prill të vitit 2021. Aktualisht, qeveria e drejtuar nga Múte Egede kontrollon 22 nga 31 vendet e parlamentit.
Mazhoranca e qendrës së majtë përbëhet nga 12 deputetët e Inuit Ataqatigiit (IA) dhe 10 deputetët e Siumut.
Të dyja partitë mbështesin pavarësinë; Inuit Ataqatigiit, e cila përfaqëson një linjë nacionaliste nga e majta, kërkon ndarje sa më të shpejtë nga kurora daneze. Socialdemokratët e Siumut, përkundrazi, preferojnë një shkëputje graduale.
Burimet
Konflikti kryesor me Danimarkën lidhet me burimet minerale dhe ekonominë. Nuuk arkëton rreth 500 milionë euro më shumë se Kopenhaga, por marrëdhëniet mes kryeministrit të Groenlandës Múte Egede dhe homologes daneze Mette Frederiksen janë të tensionuara.
Historikisht, Groenlanda ka qenë nën sundimin e Danimarkës që nga viti 1721. Midis viteve 1814 dhe 1953, ajo ishte koloni daneze, më pas në 1979 fitoi statusin e autonomisë, dhe në 2009 fitoi të drejtën për të shpallur pavarësinë. Megjithatë, Danimarka mban ende kontrollin e sigurisë dhe mbrojtjes së Groenlandës.
Dilema e modelit të zhvillimit
Groenlanda gjendet në një udhëkryq mes politikës së brendshme dhe ndërkombëtare. Pyetja kryesore është çfarë modeli zhvillimi duhet të ndjekë? Sara Olsvig, presidente e ICC (Inuit Circumpolar Council), thotë: “Nëse do të ndërtojmë një ekonomi të qëndrueshme, nuk duhet të mbështetemi vetëm tek nxjerrja e burimeve natyrore, por edhe tek zhvillimi i popullsisë vendase. Kërkojmë një model të qëndrueshëm ekonomik që gjithmonë të respektojë mjedisin dhe kulturën tonë.”
Pak javë më parë, qeveria daneze, në përgjigje të deklaratave mbi synimet për të “marrë” Grenlandën, shpalli një plan investimesh prej 2 miliardë dollarësh për “sigurinë në rajonin Arktik”.
Shtypi i Nuukut e ka cilësuar reagimin e Trump-it si “të pasjellshëm dhe arrogant”, i bazuar vetëm në raporte force. “Ata shtuan disa qen dhe disa sajga, duke menduar se kjo është mbrojtje”, ishte komenti i tij për investimin danez.
Disa politologë e kanë përshkruar këtë qasje si “e formësuar nga neo-errësimi”.
Populli i akujve është pa histori, kujtesa e tij u besohet miteve. Dhe në përplasjen mes heroit dhe forcave kundërshtare të Arktikut, mbrojtja nga drita është më e rëndësishme sesa ajo nga errësira. / Il Sole – bota.al
Autoritetet shëndetësore në Shtetet e Bashkuara kanë lëshuar një paralajmërim urgjent pasi mijëra pasagjerë mund të jenë ekspozuar ndaj fruthit, sëmundjes më ngjitëse në botë, në aeroportin ndërkombëtar Neëark Liberty në New Jersey.
Sipas Departamentit të Shëndetësisë të New Jersey-t (NJDOH), një person i infektuar, jo rezident i këtij shteti, ka udhëtuar nëpër terminalet B dhe C më 19 dhjetor, mes orës 07:00 dhe 19:00, gjatë kulmit të udhëtimeve festive.
Zyrtarët paralajmërojnë se vendndodhja e saktë e personit nuk dihet, ndërsa po kryhet gjurmimi i kontakteve. Personat e ekspozuar mund të shfaqin simptoma deri më 2 janar 2026. Fruthi shfaqet me temperaturë të lartë, kollë, rrjedhje hundësh, sy të skuqur dhe skuqje të lëkurës, ndërsa mund të shkaktojë ndërlikime të rënda, si pneumonia dhe encefaliti.
Sipas CDC-së, në SHBA janë regjistruar mbi 2000 raste fruthi gjatë vitit 2025 dhe tre viktima, duke e bërë këtë shpërthimin më të madh që nga viti 1992.
Ekspertët fajësojnë rënien e normave të vaksinimit, duke theksuar se vaksina MMR mbetet mjeti më efektiv për parandalimin e sëmundjes. Autoritetet u bëjnë thirrje qytetarëve të vaksinohen dhe të kontaktojnë mjekun para çdo vizite shëndetësore në rast dyshimi për ekspozim.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka prezantuar një plan me 20 pika për t’i dhënë fund luftës me Rusinë, të cilin e ka cilësuar si “përpjekjen më të mirë” për arritjen e paqes. Drafti, i diskutuar së fundmi me përfaqësues të SHBA-ve dhe i paraqitur edhe ish-presidentit amerikan Donald Trump, konsiderohet rreth 90% i përfunduar, por mbetet ende i hapur për disa çështje kyçe.
Plani përfshin një sërë masash që synojnë stabilizimin e situatës në Ukrainë dhe parandalimin e një përshkallëzimi të ri të konfliktit.
Çfarë parashikon plani?
Mes pikave kryesore janë ngrirja e vijës së frontit, krijimi i një ushtrie të fuqishme ukrainase prej rreth 800 mijë trupash, e mbështetur financiarisht nga partnerët perëndimorë, si dhe vendosja e garancive të forta të sigurisë, të ngjashme me nenin 5 të NATO-s.
Gjithashtu, parashikohet anëtarësimi i Ukrainës në Bashkimin Europian, me kërkesën që të përcaktohet një afat i qartë për këtë proces. Kievi kërkon që kjo të jetë një garanci politike dhe strategjike për të ardhmen e vendit.
Siguria dhe garancitë ndërkombëtare
Plani përfshin një marrëveshje dypalëshe sigurie me Shtetet e Bashkuara dhe mbështetje ushtarake nga vendet evropiane, përfshirë mbrojtjen ajrore, tokësore dhe detare. Gjithashtu, parashikohet krijimi i një mekanizmi monitorimi për të shmangur rifillimin e luftimeve dhe për të garantuar respektimin e marrëveshjes.
Një tjetër element i rëndësishëm është lirimi i të gjithë robërve të luftës dhe civilëve të ndaluar, si dhe organizimi i zgjedhjeve pas arritjes së një marrëveshjeje paqeje.
Donbasi, nyja më e ndërlikuar
Rajoni i Donetskut mbetet pika më e vështirë e negociatave. Kievi refuzon çdo skenar që parashikon dorëzimin e territoreve të pushtuara dhe propozon krijimin e një zone të çmilitarizuar, ku të dyja palët të tërhiqen dhe siguria të garantohet nga forca ndërkombëtare.
Çështja e Zaporizhzhias
Një tjetër pikë e ndjeshme është centrali bërthamor i Zaporizhzhias, aktualisht nën kontroll rus. Zelensky propozon që ai të funksionojë si një “joint venture” mes Ukrainës dhe Shteteve të Bashkuara, me administrim të përbashkët dhe mbikëqyrje ndërkombëtare. Sipas tij, kjo do të garantonte sigurinë energjetike dhe do të shmangte rreziqet e një aksidenti bërthamor.
Qëndrimi i Moskës
Nga ana tjetër, Moska ka reaguar me tone të ashpra. Presidenti rus Vladimir Putin ka deklaruar se Perëndimi po përpiqet ta detyrojë Ukrainën të pranojë kushte të pafavorshme, ndërsa ka paralajmëruar se Rusia do të vazhdojë operacionet ushtarake nëse nuk arrihet një marrëveshje “e pranueshme”.
Putin ka theksuar se kontrolli i plotë i rajonit të Donetskut mbetet një nga objektivat strategjikë të Rusisë, duke e konsideruar atë një zonë kyçe për sigurinë dhe interesat e saj.
Kremlini tha se pajtohet me Presidentin e SHBA-së, Donald Trump, se bisedimet për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë janë në fazën përfundimtare.
I pyetur nga gazetarët nëse Moska ndan vlerësimin e Trump pas bisedimeve me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov u përgjigj: “Sigurisht”.
Peskov refuzoi të komentojë mbi idenë e një zone të lirë ekonomike në Donbas ose mbi të ardhmen e termocentralit bërthamor Zaporizhzhia, i cili kontrollohet nga Rusia, duke thënë se Kremlini e konsideronte të papërshtatshme.
“Për momentin, nuk e konsiderojmë të nevojshme të japim detaje”, tha ai.
Sipas tij Ukraina duhet të tërheqë trupat e saj nga pjesa e Donbasit që ende e kontrollon nëse dëshiron paqe dhe se nëse Kievi nuk arrin një marrëveshje, atëherë do të humbasë edhe më shumë territor.
Putin dhe Trump folën të dielën përpara takimit të Trump në Miami me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskiy. Zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se një tjetër telefonatë ishte planifikuar shumë shpejt.
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Kryetari shqiptar i komunës së Morbachut bëhet viral në Gjermani
Bujqësia po e humb peshën e saj në ekonomi, sektori në rënie të lirë
Berisha uron Kurtin për fitoren: Zgjedhjet, një sukses i vërtetë i demokracisë në Kosovë!
BE pret formim të shpejtë të institucioneve të reja të Kosovës
Zbulohet pas 12 vitesh, çfarë tha Michael Schumacher para se të aksidentohej
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
20 pikat e Zelenskyt për t’i dhënë fund luftës, Rusia kundër!
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Autoboti i pastrimit të ujërave të zeza, po shpërndan ujë për qytetarët në Vlorë
Strakosha në formë të jashtëzakonshme, AEK-u gjen stabilitet. Garanci edhe për Kombëtaren
I dhanë mundësinë të krijojë qeverinë pa opozitën, Kurti mesazh falënderues për të gjithë votuesit e LVV: U jemi mirënjohës përjetë
Vlora 4 ditë pa ujë, kryetarja e bashkisë: Defekti, fatkeqësi natyrore. Ujësjellësi s’është në varësinë tonë, protestën po e bën opozita
Peskov: Rusia pajtohet me vlerësimin e Trump, bisedimet në fazën përfundimtare
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Titujt e gazetave në UK
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Disidenti egjiptian kërkon falje për tweets, ndërsa konservatorët kërkojnë dëbim nga Mbretëria e Bashkuar
Meloni apel për unitet: Aleanca SHBA-BE-Ukrainë, e vetmja rrugë për të ulur Rusinë në tryezë
-
Albania9 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK8 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania2 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports8 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK2 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania10 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania1 day ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
Albania1 day ago
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor