Ishulli i kontestuar. Më 11 mars do të mbahen zgjedhjet parlamentare. Këto zgjedhje do të pasohen nga vendime politike për pavarësinë nga Danimarka, e cila mund të jetë e menjëhershme ose graduale. Por makthi i Shteteve të Bashkuara po shqetëson 57 mijë qytetarët grenlandezë
Tridhjetë minutat e fundit të fluturimit që lidh Reykjavikun me Nuuk, nga Islanda në Grenlandë, ofrojnë një pamje nga lart që mund të jetë një vizion magjepsës: gjeometritë e çrregullta të ajsbergëve të vegjël dhe lojërat e dritës në një rajon pothuajse arktik janë një balsam për shpirtin.
Rruga që lidh aeroportin me qytetin e vogël të Nuuk, “kryeqyteti” i Grenlandës, është e akullt, heshtja e lashtë ndërpritet vetëm nga tingulli i gomave me gozhda të makinave. Një rreze dielli përshkon dritaret e taksisë, por është një pasdite plot shqetësime: ka borë në ajër (qanik), borë mbi tokë (aput) dhe grumbuj bore në anët e rrugës (apusiŋiq). Gjuha inuite ka të paktën 20 fjalë për të përshkruar borën, por kjo çështje mbetet e hapur: gjuhëtari David Harrison, në librin e tij The Last Speakers, pohon se eskimezët përdorin mbi 90 fjalë për të përshkruar borën.
Pasi kalon portin, atë të peshkatarëve, një ndërtesë e vetme qëndron e dukshme në orët e muzgut: Arctic Command (Komanda e Arktikut). Një kujtesë se në ishull nuk janë inuitët ata që sundojnë. Marrëveshja e parë mes Shteteve të Bashkuara dhe Danimarkës daton në vitin 1951, e rinovuar në 2004, duke vulosur kontrollin ushtarak të Uashingtonit mbi ishullin, një sipërfaqe shtatë herë më e madhe se Italia, me një popullsi prej vetëm 57 mijë banorësh.
Pak javë më parë, Donald Trumpi pati (pa dashje) meritën ose fajin të deklaronte qartë: “Dua ta blej Grenlandën”.
Një deklaratë e bërë në mënyrë të tillë që të mos kishte keqkuptime as në Moskë, as në Pekin, e as në Kopenhagë. Grenlanda, siç është kujtuar shpesh këto kohë, është një protektorat i Danimarkës. Pikërisht për këtë arsye, marrëveshjet ekzistuese mbi sovranitetin ushtarak amerikan e bëjnë qesharake (“absurde”) deklaratën e Trump-it, sipas Peter Viggo Jacobsenit, profesor në Royal Danish Defence College në Kopenhagë.
Brenda pak ditësh, më 11 mars, në Nuuk do të mbahen zgjedhjet, të cilat po zhvillohen në një moment të tensionuar gjeopolitikisht. Kjo përbën një pikë kthese për rinovimin e parlamentit me një dhomë të Grenlandës dhe ka rindezur debatin mbi pavarësinë e ishullit. Kërcënimet e Trump-it kanë shkaktuar një reagim të menjëhershëm, pothuajse pavlovian: qeveria daneze ka bërë të qartë se “nuk është e interesuar të shesë”.
Një sondazh i kryer nga kompania Verian për gazetën Sermitsiaq në Grenlandë dhe për Berlingske në Danimarkë tregon se vetëm 6% e banorëve të ishullit do të donin të ishin pjesë e Shteteve të Bashkuara, ndërsa 85% e refuzojnë kategorikisht idenë. Jette, 38 vjeç, banore e Nuuk-ut, e thotë hapur: “Banorët inuitë nuk janë të interesuar të ndërrojnë një kolonizator (Danimarkën) me një tjetër (Shtetet e Bashkuara)”.
Është e pamundur të parashikohen ngjarjet e ardhshme në politikën ndërkombëtare në kohën e Trump-it.
E vetmja gjë e sigurt është hendeku i madh kulturor midis inuitëve dhe amerikanëve yankee. Knud Rasmussen, eksplorues dhe antropolog, i njohur si “babai i eskimologjisë”, përshkroi një shekull më parë marrëdhënien e inuitëve me natyrën, të cilën e konsideronte gjithmonë të ashpër, të pamëshirshme dhe të rrezikshme. Ai mblodhi rrëfime që mund të quhen legjenda, por në të vërtetë, janë mite të mirëfillta.
“Nuk ka përralla, magji, por mitologji të përditshme, në të cilat pasqyrohet jeta së përditshme të njerëzve”, thotë Bruno Berni, profesor universitar dhe autor i studimeve mbi letërsitë nordike.
Në thelb, marrëdhënia e inuitëve me natyrën – me akullin, klimën, detin – ka si qëllim parësor të sigurojë hapjen e shtresave të akullit dhe bollëkun e gjahut; kontakti me këto forca garantohet nga shamani, i cili është njëkohësisht gjahtar dhe ndërmjetës me botën e thellësive të detit.
Zgjedhjet e fundit u mbajtën në prill të vitit 2021. Aktualisht, qeveria e drejtuar nga Múte Egede kontrollon 22 nga 31 vendet e parlamentit.
Mazhoranca e qendrës së majtë përbëhet nga 12 deputetët e Inuit Ataqatigiit (IA) dhe 10 deputetët e Siumut.
Të dyja partitë mbështesin pavarësinë; Inuit Ataqatigiit, e cila përfaqëson një linjë nacionaliste nga e majta, kërkon ndarje sa më të shpejtë nga kurora daneze. Socialdemokratët e Siumut, përkundrazi, preferojnë një shkëputje graduale.
Burimet
Konflikti kryesor me Danimarkën lidhet me burimet minerale dhe ekonominë. Nuuk arkëton rreth 500 milionë euro më shumë se Kopenhaga, por marrëdhëniet mes kryeministrit të Groenlandës Múte Egede dhe homologes daneze Mette Frederiksen janë të tensionuara.
Historikisht, Groenlanda ka qenë nën sundimin e Danimarkës që nga viti 1721. Midis viteve 1814 dhe 1953, ajo ishte koloni daneze, më pas në 1979 fitoi statusin e autonomisë, dhe në 2009 fitoi të drejtën për të shpallur pavarësinë. Megjithatë, Danimarka mban ende kontrollin e sigurisë dhe mbrojtjes së Groenlandës.
Dilema e modelit të zhvillimit
Groenlanda gjendet në një udhëkryq mes politikës së brendshme dhe ndërkombëtare. Pyetja kryesore është çfarë modeli zhvillimi duhet të ndjekë? Sara Olsvig, presidente e ICC (Inuit Circumpolar Council), thotë: “Nëse do të ndërtojmë një ekonomi të qëndrueshme, nuk duhet të mbështetemi vetëm tek nxjerrja e burimeve natyrore, por edhe tek zhvillimi i popullsisë vendase. Kërkojmë një model të qëndrueshëm ekonomik që gjithmonë të respektojë mjedisin dhe kulturën tonë.”
Pak javë më parë, qeveria daneze, në përgjigje të deklaratave mbi synimet për të “marrë” Grenlandën, shpalli një plan investimesh prej 2 miliardë dollarësh për “sigurinë në rajonin Arktik”.
Shtypi i Nuukut e ka cilësuar reagimin e Trump-it si “të pasjellshëm dhe arrogant”, i bazuar vetëm në raporte force. “Ata shtuan disa qen dhe disa sajga, duke menduar se kjo është mbrojtje”, ishte komenti i tij për investimin danez.
Disa politologë e kanë përshkruar këtë qasje si “e formësuar nga neo-errësimi”.
Populli i akujve është pa histori, kujtesa e tij u besohet miteve. Dhe në përplasjen mes heroit dhe forcave kundërshtare të Arktikut, mbrojtja nga drita është më e rëndësishme sesa ajo nga errësira. / Il Sole – bota.al
