Evropa po shikon drejt një realiteti të ri, ku SHBA-ja nuk është më shtylla kurrizore e NATO-s – aleancës që ka garantuar sigurinë e kontinentit për gati 80 vjet.
“Armiqësia publike” e presidentit Donald Trump ndaj Volodymyr Zelenskyt të Ukrainës, afërsia e tij me Vladimir Putinin dhe komentet e fundit që hedhin dyshime nëse ai do të mbronte aleatët e NATO-s “nëse ata nuk paguajnë”, të gjitha këto i kanë detyruar liderët evropianë të fillojnë të mendojnë më parë të pamendueshmen – a është SHBA një partner i besueshëm i sigurisë në një kohë kur kontinenti po tronditet nga lufta e tij më e madhe që nga vitet 1940?
Por NATO pa SHBA-në nuk është aspak e pafuqishme, me më shumë se një milion trupa dhe armatime moderne në dispozicion nga 31 vendet e tjera në aleancë.
“Ajo gjithashtu ka pasurinë dhe njohuritë teknologjike për të mbrojtur veten pa SHBA-në”, thonë analistët.
Bëhet e ditur se SHBA-ja dhe Gjermania janë kontribuuesit më të mëdhenj në buxhetin ushtarak të NATO-s, buxhetin civil dhe programin e investimeve të sigurisë, me pothuajse 16% secila, të ndjekura nga Mbretëria e Bashkuar me 11% dhe Franca me 10%.
Andaj, analistët thonë se nuk do t’i duhej shumë Evropës për të kompensuar humbjen e kontributit të Uashingtonit.
“Nëse vendet evropiane bashkohen dhe blejnë pajisjet e duhura, Evropa mund të përbëjë një pengesë serioze konvencionale dhe bërthamore për Rusinë”, tha Ben Schreer, drejtor ekzekutiv për Evropën i Institutit Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS).
“E vetme Evropa ende ka një kapacitet për të grumbulluar burimet që do t’i nevojiten për të mbrojtur veten, është vetëm një çështje nëse është e gatshme”, shtoi Schreer.
Dhe kjo është pyetja kryesore.
Për më shumë se 75 vjet dhe administratat e 14 presidentëve të ndryshëm të SHBA-së, përfshirë administratën e parë të Trumpit, SHBA-ja ka qenë baza që e ka mbajtur të bashkuar aleancën.
Gjatë Luftës së Ftohtë, trupat amerikane në kontinent ishin atje si një pengesë ndaj çdo ambicie sovjetike për të zgjeruar aleancën e Traktatit të Varshavës dhe përfundimisht panë fundin e saj kur Muri i Berlinit ra në vitin 1989.
Fushatat e NATO-s në Ballkan në vitet 1990 u kryen me trupa dhe fuqi ajrore amerikane.
Dhe, derisa administrata e dytë Trump mori detyrën më 20 janar, Uashingtoni drejtoi ndihmën për Ukrainën.
“Ato dekada të solidaritetit transatlantik mund të kenë marrë fund”, thonë analistët.
Tensionet në Zyrën Ovale mes Trumpit dhe Zelenskyt – pas së cilave presidenti amerikan ndaloi ndihmën për Ukrainën – u panë si një këputje më e thellë, jo vetëm me Ukrainën, por me strategjinë e SHBA-së për ‘botën e lirë’, sipas Dan Fried, anëtar i lartë në Këshillin Atlantik dhe ish-ndihmës Sekretar i Shtetit amerikan për Evropën.
John Lough, një ish-zyrtar i NATO-s, i cili tani është bashkëpunëtor në institutin Chatham House në Londër, sheh një ndarje edhe më të thellë në aleancë.
“Thjesht ndjen se SHBA e sheh Evropën më shumë si një konkurrente, një rivale, sesa një aleate”, tha Lough, duke shtuar se për shkak të kësaj, angazhimi i Uashingtonit për të mbrojtur aleatët e NATO-s është disi në dyshim.
“Disa njerëz në qarqet evropiane kanë filluar të pyesin nëse Uashingtoni duhet të përshkruhet në një farë mënyre si armik”, shtoi ai.
Por disa analistë thonë se një NATO pa SHBA-në nuk është një ide e keqe.
“Sapo aleatët e SHBA-së të binden se nuk mund të besojnë më në aftësitë e saj për t’i mbrojtur, ata do të nxitojnë të punojnë drejt rritjes së aftësive të tyre”, tha Moritz Graefrath, bashkëpunëtor postdoktoral në sigurinë dhe politikën e jashtme në William & Mary’s Global Research Institute.
“Është në këtë kuptim që një tërheqje e forcave amerikane do të krijojë një Evropë edhe më të fortë, jo më të dobët”, sipas Graefrath.
Kryeministri i Polonisë anëtare të NATO-s, Donald Tusk, mendon se ky proces ka nisur tashmë.
“Evropa në tërësi është vërtet e aftë të fitojë çdo konfrontim ushtarak, financiar, ekonomik me Rusinë – ne jemi thjesht më të fortë”, tha ai përpara një samiti të Bashkimit Evropian këtë javë.
“Ne thjesht duhej të fillonim të besojmë në të. Dhe sot duket se po ndodh”, shtoi Tusk.
Çfarë ka Evropa?
Në koncept, një ushtri evropiane mund të jetë e frikshme.
Turqia ka forcat më të mëdha të armatosura të NATO-s pas SHBA-së, me 355,200 personel aktiv ushtarak, sipas Bilancit Ushtarak 2025, të përpiluar nga IISS.
Pasohet nga Franca (202.200), Gjermania (179.850), Polonia (164.100), Italia (161.850), Mbretëria e Bashkuar (141.100), Greqia (132.000) dhe Spanja (122.200).
Turqia ka gjithashtu personelin më të madh të ushtrisë, i cili përbëhet nga shumica e trupave tokësore të vijës së parë, me 260,200, Franca (113,800), Italia (94,000), Greqia (93,000), Polonia (90,600) Mbretëria e Bashkuar (78,800), Spanja (70,200) dhe Gjermania (60,506).
Në të kundërt, kishte rreth 80,000 trupa amerikane të caktuar ose të dislokuar në baza në vendet e NATO-s që nga qershori 2024, sipas një raporti të korrikut 2024 nga Shërbimi Kërkimor i Kongresit (CRS).
Shumica e këtyre trupave amerikane janë në Gjermani (35,000), Itali (12,000) dhe Mbretërinë e Bashkuar (10,000).
Disa nga vendet më të mëdha të NATO-s kanë gjithashtu armë të barabarta ose shumë herë më të mira se ato që ka Rusia.
Merrni për shembull transportuesit e aeroplanëve.
Ndërsa Rusia ka një aeroplanmbajtëse të vetme, të vjetëruar, vetëm Mbretëria e Bashkuar ka dy transportues modernë të aftë për të lëshuar aeroplanë luftarakë F-35B.
Franca, Italia dhe Spanja kanë aeroplanmbajtëse fushore ose anije të afta për të lëshuar aeroplanë luftarakë, shkruan CNN, përcjell Telegrafi.
Përveç SHBA-së, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar mbajnë forca bërthamore dhe kanë nëndetëse me raketa balistike.
Aleatët e NATO-s, përveç SHBA-së, kanë mes tyre rreth 2000 aeroplanë luftarakë dhe sulmues tokësorë, me dhjetëra aeroplanë të rinj F-35, të përfshirë në këtë numër.
Forcat tokësore përfshijnë tanke moderne, duke përfshirë Leopardët gjermanë dhe ata Challengers britanikë, njësi të dhuruara të të cilave tani po shërbejnë në ushtrinë ukrainase.
Vendet evropiane të NATO-s mund të lëshojnë raketa të fuqishme lundrimi, si SCALP/Storm Shadow franko-britanike, e cila e ka provuar veten edhe në fushën e betejës ukrainase.
Edhe raporti Military Balance 2025 thekson se Evropa po ndërmerr hapa për të përmirësuar forcat e saj ushtarake pa ndihmën e SHBA-së.
Në vitin 2024, gjashtë vende evropiane u bashkuan në një projekt për zhvillimin e raketave të lundrimit të lëshuara nga toka, bënë lëvizje për të rritur kapacitetin e prodhimit të municioneve dhe për të diversifikuar bazën e tyre furnizuese, duke parë vende si Brazili, Izraeli dhe Koreja e Jugut si burime të reja për pajisje ushtarake.
Analistët thonë se edhe nëse SHBA do të tërhiqej plotësisht nga Evropa, do të linte pas infrastrukturë të rëndësishme.
Raportohet se SHBA ka 31 baza të përhershme në Evropë, sipas Shërbimit të Kërkimeve të Kongresit – objekte detare, ajrore, tokësore dhe komandimi dhe kontrolli që do të ishin në dispozicion të vendeve ku ndodhen nëse SHBA do të largohej.
Dhe Graefrath vë në dukje, se infrastruktura nuk do të humbiste.
“Ajo e lë pjesën më të madhe të infrastrukturës ushtarake të SHBA-së të paprekur për një periudhë të gjatë duke siguruar që SHBA të ruajë aftësinë për të bërë një kthim ushtarak nëse Evropa nuk do të përgjigjet siç ishte parashikuar”, tha ai.
Çfarë më pas?
Ndryshe, disa shpresojnë se biseda për një tërheqje të SHBA-së nga NATO është thjesht një gënjeshtër e Trumpit që synon t’i shtyjë aleatët të shpenzojnë më shumë për mbrojtjen.
Ata thonë se bota dhe një tjetër aleancë kyçe e SHBA-së, kanë qenë këtu më parë – gjatë administratës së parë të Trumpit, kur ai thuhet se i kërkoi Pentagonit të shikonte opsionet për tërheqjen e trupave amerikane të stacionuara në Korenë e Jugut si mbrojtje kundër Koresë së Veriut të armatosur me armë bërthamore.
Kjo erdhi ndërsa Trump përgatitej për takime me diktatorin e Koresë së Veriut, Kim Jong Un, në të cilat ai shpresonte ta bindte Kim-in të angazhohej për të hequr dorë nga arsenali i tij bërthamor.
Një burim i afërt me Shtëpinë e Bardhë tha në atë kohë se një tërheqje e trupave amerikane shihej si diçka që mund të ndodhte në të ardhmen, por “jo shumë kohë pasi armët bërthamore të Koresë së Veriut të jenë zhdukur në mënyrë të verifikueshme”.
Por Kim hodhi poshtë të gjitha lutjet që ai të hiqte dorë nga programi i tij i armëve bërthamore.
“Takimi Trump-Kim u shit si një sukses i madh, pavarësisht faktit që nuk ishte” tha Schreer.
“Më pas, SHBA u kthyen në si zakonisht” në Gadishullin Korean”, shtoi ai.
SHBA – me dhjetëra mijëra trupa në Korenë e Jugut – i mbajti ata atje.
Stërvitjet dypalëshe me forcat e Seulit rifilluan, luftanijet amerikane vizituan portet e Koresë së Jugut dhe bombarduesit e Forcave Ajrore të SHBA-së fluturuan mbi rajon.
E njëjta gjë mund të ndodhë në Evropë nëse Trump nuk merr atë që dëshiron nga Putini, thonë analistët. /Telegrafi/
