Presidenti serb Aleksandër Vuçiç është në pozitë të vështirë — por a do të mund të shpëtojë prej saj?
Lëvizja protestuese më e madhe dhe më e dukshme në historinë moderne të Serbisë u përshkallëzua të shtunën, kur të paktën 100,000 njerëz u derdhën në Beograd nga e gjithë vendi për të kërkuar që qeveria të marrë seriozisht korrupsionin.
Protestat filluan më shumë se katër muaj më parë, pasi çatia e stacionit kryesor të trenit në Novi Sad, kryeqyteti rajonal i veriut të Serbisë, u shemb dhe vrau 14 persona në vend.
Një viktimë tjetër ndërroi jetë më vonë nga plagët e marra, duke e çuar numrin e të vdekurve në 15 — një numër që tani është thellësisht i lidhur me protestat, të cilat shënohen nga homazhe 15-minutëshe dhe nderime në heshtje, ndërsa demonstratat më të mëdha mbahen çdo 15 të muajit.
Qeveria dhe parlamenti i drejtuar nga Partia Progresiste Serbe kanë provuar një përzierje midis minimizimit të protestave dhe bërjes së disa lëshimeve, por asnjëra nuk e ka ndalur vrullin e tyre, ndërsa edhe shumë mbështetës besnikë të qeverisë po anojnë drejt lëvizjes.
A nuk protestojnë gjithmonë njerëzit në Serbi?
Po, deri diku, por këto protesta janë ndryshe (po, vërtet janë; do ta shpjegojmë më poshtë).
Serbia ka pasur disa nga liderët më të diskutueshëm dhe shkatërrimtarë në historinë e Ballkanit — mendoni për Slobodan Millosheviçin, për shembull, presidentin gjatë viteve 1990, i njohur për brezin e vjetër që kujton shpërbërjen e përgjakshme të Jugosllavisë si “Kasapi i Ballkanit”. Ai u rrëzua nga një seri protestash të njohura si Revolucioni i 6 Tetorit.
Si rezultat, demonstratat e udhëhequra nga lëvizje me mendësi progresiste, pro-perëndimore ose thjesht nga ata që përpiqen të rrëzojnë liderët që janë bërë shumë komodë me pushtetin, janë relativisht të zakonshme. POLITICO ka mbuluar protestat kryesore, dhe lëvizja e fundit protestuese shpërtheu vetëm një vit më parë për shkak të akuzave për manipulim zgjedhor.
Pse këto protesta janë të ndryshme?
Shembja e çatisë në Novi Sad tronditi njerëzit për shkak të natyrës së rastësishme të viktimave — qytetarë të zakonshëm që thjesht ndodheshin në stacionin e qytetit gjatë orëve të pikut.
Tragjedia u thellua më tej nga vendndodhja strategjike e Novi Sadit pranë kryeqyteteve rajonale si Budapesti, Zagrebi dhe Vjena, duke e bërë atë një qendër për udhëtarët nga e gjithë rajoni. Kushdo mund të kishte qenë aty atë ditë.
Kjo është arsyeja pse kaq shumë njerëz u detyruan të shkonin në Beograd të shtunën e kaluar. Ndërsa Ministria e Brendshme pretendon se ishin 107,000 njerëz dhe burime të tjera thonë se numri mund të ketë arritur në 300,000, është e vështirë të merret një numër i saktë, pasi njerëzit mbushën bulevardet kryesore të Beogradit, rrugicat anësore dhe hapësirat midis institucioneve kryesore dhe ndërtesave të banimit.
Por cilido që ishte atje mund t’ju thotë se turma ishte aq e dendur sa për të paktën tre orë, lëvizja përgjatë segmentit dy-kilometërsh të qendrës së Beogradit ishte pothuajse e pamundur. Turma mbante pankarta dhe këndonte këngë proteste, ndërsa disa studentë krijuan figura prej letre-mâché të politikanëve me gojët mbushur me para.
A është e vërtetë që u përdor një ‘top zanor’ kundër protestuesve?
Rreth orës 19:00 të shtunën, gjatë një tjetër homazhi 15-minutësh për viktimat, një zhurmë e papritur, therëse për daullet e veshit, shpërtheu në rrugën Kralja Milana.
Turma u shpërnda në të gjitha anët, me shumë njerëz që ranë dhe u lënduan. Mediat lokale spekulojnë se ishte një top zanor, një pajisje kontroverse për kontrollin e turmave e njohur gjithashtu si Long-Range Acoustic Device (LRAD), e cila emeton valë zanore me frekuencë të lartë që shkaktojnë dhimbje, çorientim dhe dëmtime të përhershme të dëgjimit.
Në reagimin e menjëhershëm, Vuçiç mohoi përdorimin e një LRAD kundër protestuesve dhe tha se ishte një armë kundër dronëve ose një pajisje elektronike që çaktivizon dronët duke bllokuar sinjalet e tyre GPS dhe radio, duke i detyruar të ulen ose të humbin kontrollin. Një hetim urgjent është në zhvillim.
Ku është korrupsioni i dyshuar?
Shumë ndërtesa publike në Evropën post-komuniste janë ndërtuar gjatë shekullit të 20-të me prioritetin për infrastrukturë publike për masat, jo për individët e pasur.
Pas rënies së komunizmit, shumë prej këtyre ndërtesave nuk u mirëmbajtën siç duhet ose u lanë në gjendje të keqe. Stacioni i trenit në Novi Sad, i ndërtuar në vitin 1964, ishte në nevojë të dëshpëruar për rinovim. Ai po përmirësohej që nga viti 2021 si pjesë e Nismës Brez dhe Rrugë të Kinës, me synimin për të modernizuar linjën Beograd-Novi Sad-Budapest.
Vuçiç është mburrur se investimet kineze kanë përmirësuar ndjeshëm kohët e udhëtimit, por shumë besojnë se korrupsioni, kontratat e keqhartuara ose mungesa e mbikëqyrjes së ekspertëve luajtën një rol në shembjen e stacionit.
A mund ta rrëzojnë protestat Vuçiçin?
Është ende e vështirë.
Deri më tani, ai ka detyruar tre ministra, kryetarin e bashkisë së Novi Sadit dhe madje edhe kryeministrin Miloš Vučević të japin dorëheqjen. Megjithatë, njerëzit nuk janë të impresionuar. Për më tepër, ai ka publikuar dokumentet e planifikimit të ndërtimit, por në një version shumë të redaktuar.
A është përfshirë Novak Gjokoviç?
Po!
Ylli i tenisit mbështeti protestat disa herë në muajt e fundit dhe ndau një foto ajrore të Beogradit të mbushur me njerëz me mbishkrimin “Histori! Lavdi”.
Ky gjest ka një domethënie të madhe për serbët, pasi ai rrallë ka bërë deklarata politike për Serbinë. Kjo tregon se edhe mbështetësit më të fortë të Vuçiçit po fillojnë të largohen prej tij. ©Politico.eu, Përshtati në shqip LAPSI.al
