Pas një ore udhëtim përmes një peizazhi të mahnitshëm jugor shqiptar, ku rruga ndjek konturet e natyrës së paprekur, arrijmë në kufirin e Parkut Kombëtar të Bredhit të Hotovës, parku më i madh kombëtar në Shqipëri. Ajri i pastër, rrugicat e vogla nëpër pyll dhe zërat e largët të natyrës krijojnë një ndjesi qetësie dhe përfshirjeje që të fton të ndalesh. Pikërisht këtu nis udhëtimi i fotoreporterit britanik Robert Hackman në dokumentarin e tij për DritareTV, një eksplorim i thellë në gjurmët historike, shpirtërore dhe kulturore të Shqipërisë së Jugut.
Në këtë dokumentar televiziv që mbart më shumë se imazhe, por edhe përjetime të sinqerta, Hackman nis rrugën drejt fshatit Frashër, një emër që mban peshën e historisë kombëtare shqiptare. Me fjalë të thjeshta, ai përshkruan ujin e ftohtë malor që buron nga gurët: “Është kaq i pastër, është e mrekullueshme”. Kjo freski e natyrës bëhet preludi i një zhytjeje të thellë në freskinë e shpirtit kombëtar shqiptar.
Frashëri nuk është thjesht një fshat. Është djepi i tre prej figurave më të ndritura të Rilindjes Kombëtare: Abdyl, Naim dhe Sami Frashëri.
Në çdo hap, Hackman udhëton jo vetëm në hapësirë, por edhe në kohë, nëpër shtëpinë e madhe të familjes Frashëri, tashmë muze, që ende mban frymën e shekullit XIX. Ai vëren se shumë prej ekspozitave nuk kanë ndryshuar që nga koha e komunizmit dhe mungesa e informacionit në gjuhë të huaj është një pengesë për turistët. Por ndryshimi është në horizont: rruga drejt Frashërit pritet të rikonstruktohet, çka do të thotë më shumë vizitorë dhe më shumë njohje për këtë vend të shenjtë kombëtar.
Udhëtari britanik ndalet përpara një pikture që sipas tij përfaqëson një nga takimet e hershme të Lidhjes së Prizrenit, ku Abdyl Frashëri dhe bashkëmendimtarët e tij hodhën themelet e asaj që do të bëhej lëvizja për pavarësi kombëtare.
“Jam sërish përpara këtyre tre burrave të mëdhenj,” thotë Hackman. Ai ndalet veçmas te secili: Naimi, poeti kombëtar, ura mes Lindjes dhe Perëndimit; Samiu, autori i manifestit kombëtar “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”; dhe Abdyl Frashëri, politikani vizionar që bashkoi shqiptarët përtej feve dhe krahinave.
Fotoreporteri ndalet edhe te Teqeja e Frashërit, një tjetër gur themeli i këtij fshati simbolik. Ndërtuar në gjysmën e parë të viteve 1800, teqeja ishte një qendër shpirtërore bektashiane, ku dervishët edukonin dhe frymëzonin. Edhe pse u shkatërrua nga forcat greke gjatë Luftërave Ballkanike, ajo i shpëtoi çuditërisht fushatës së shkatërrimit të vendeve të kultit në vitin 1967 nga regjimi komunist. Arsyeja? Lidhja e saj me vëllezërit Frashëri, të cilët komunistët i njohën si figura të panteonit kombëtar.
Këtu, në këtë teqe, tre vëllezërit morën mësime që më pas do të përktheheshin në thirrje për paqe, tolerancë dhe bashkim kombëtar. “Fjalët e tyre kapërcyen dallimet fetare dhe krijuan një identitet të përbashkët shqiptar,” thotë Hackman.
Ky dokumentar është më shumë se një udhëtim turistik. Është një udhëtim shpirtëror dhe historik, një kujtesë se rrënjët e identitetit shqiptar janë thellësisht të ndërlidhura me natyrën, fenë dhe kulturën. Frashëri, me qetësinë e tij malore dhe madhështinë e trashëgimisë që mbart, shfaqet si një vend pelegrinazhi për kujtesën kombëtare dhe siç e tregon Hackman, një vend që ka shumë për të treguar edhe për të ardhmen.
