Bota
Toka po rrotullohet më shpejt këtë verë, si ndikon kjo në jetët tona
Toka po përjeton një periudhë ku rrotullohet më shpejt se zakonisht, duke bërë që disa ditë të jenë paksa më të shkurtra se 24 orë, një ndryshim i vogël, por me ndikime të mundshme për teknologjinë moderne dhe sistemet globale të matjes së kohës.
Sipas të dhënave nga Shërbimi Ndërkombëtar për Rrotullimin e Tokës dhe Sistemet Referuese, si dhe nga Observatori Detar i SHBA-së, më 10 korrik 2025 u regjistrua dita më e shkurtër e vitit deri më tani, me një kohëzgjatje 1,36 milisekonda më pak se 24 orë, shkruan A2 CNN. Parashikimet tregojnë se ditë edhe më të shkurtra do të ndodhin më 22 korrik dhe 5 gusht, me diferenca prej 1,34 dhe 1,25 milisekondash, respektivisht.
Kohëzgjatja e një dite përcaktohet nga koha që i duhet Tokës për një rrotullim të plotë rreth boshtit të saj, që në teori është 86 400 sekonda (24 orë). Por në praktikë, ky rrotullim nuk është gjithmonë i qëndrueshëm. Ndryshime të vogla ndodhin për shkak të faktorëve si forca gravitacionale e Hënës, ndryshimet sezonale në atmosferë dhe lëvizjet brenda bërthamës së lëngshme të Tokës. Megjithëse këto ndryshime janë në rendin e milisekondave, ato mbikëqyren nga afër nga shkencëtarët për shkak të ndikimit që mund të kenë në sistemet teknologjike.
Këto ndryshime monitorohen me orë atomike që ofrojnë saktësinë më të lartë të mundshme dhe përcaktojnë kohën UTC (Koha Universale e Koordinuar), standardi global i matjes së kohës. Rreth 450 orë atomike në mbarë botën ndihmojnë në përllogaritjen e UTC-së.
Astronomët krahasojnë kohën e orëve atomike me rrotullimin aktual të Tokës, duke përdorur satelitë dhe teknika të avancuara. Vitin e kaluar, më 5 korrik 2024, u regjistrua dita më e shkurtër ndonjëherë që nga fillimi i matjeve me orë atomike në vitin 1955, 1,66 milisekonda më pak se 24 orë.
Sipas profesor Duncan Agnew nga Instituti i Oqeanografisë Scripps, që prej vitit 1972 është vërejtur një prirje e përgjithshme drejt rrotullimit më të shpejtë të Tokës. Kjo ka bërë që të nevojiten më pak të ashtuquajtura “sekonda shtesë”, që i shtohen UTC-së për të barazuar kohën atomike me kohën astronomike. Nga viti 1972 deri më sot janë shtuar 27 sekonda të tilla, por nuk është shtuar asnjë që nga viti 2016.
Në vitin 2022, Konferenca e Përgjithshme për Peshat dhe Masat vendosi të heqë dorë nga sekondat shtesë pas vitit 2035. Megjithatë, nëse tendenca aktuale e rritjes së shpejtësisë së rrotullimit të Tokës vazhdon, shkencëtarët mund të përballen me një situatë të paparë më parë: heqjen e një sekonde nga koha zyrtare, një “sekondë negative”. Kjo nuk ka ndodhur kurrë më parë dhe ekspertët janë të shqetësuar për ndikimet që mund të ketë në sistemet kompjuterike dhe rrjetet globale që varen nga koha e saktë.
Judah Levine, fizikant në Institutin Kombëtar të Standardeve dhe Teknologjisë në SHBA, thekson se përkundër dekadave të përvojës me sekondat pozitive, shumë sisteme ende kanë probleme me implementimin e tyre. Një sekondë negative, sipas tij, do të ishte edhe më e vështirë, duke sjellë rrezik që kujton problemin e famshëm Y2K të vitit 2000.
Por pse po rrotullohet më shpejt Toka?
Shkaktarët janë të shumtë dhe përfshijnë ndikimin e Hënës, ndryshimet sezonale në atmosferë dhe lëvizjet e bërthamës së Tokës. Gjatë verës, për shembull, atmosfera ngadalësohet për shkak të zhvendosjeve në rrjedhën e avionëve (jet stream), dhe si pasojë planeti fiton shpejtësi për të ruajtur momentin e përgjithshëm rrotullues. Ndërkohë, lëvizjet në bërthamën e lëngshme të Tokës kanë ndikuar gjithashtu që pjesa e jashtme të rrotullohet më shpejt.
Interesant është fakti që edhe ndryshimet klimatike po luajnë një rol. Shkrirja e akujve në Groenlandë dhe Antarktidë, duke zhvendosur masën drejt ekuatorit, po ngadalëson rrotullimin e Tokës, një efekt i ngjashëm me atë të një patinatori që ngadalëson kur hap krahët. Pa këtë ngadalësim nga shkrirja e akullnajave, ndoshta do të ishim tashmë në fazën e parë të një sekonde negative.
Për më tepër, sipas një studimi nga Benedikt Soja, ndryshimet klimatike mund të ndryshojnë edhe boshtin e rrotullimit të Tokës. Në një skenar të zymtë, deri në fund të këtij shekulli, efekti i klimës mund të tejkalojë edhe ndikimin shumëvjeçar të Hënës.
Megjithatë, për momentin, këto ndryshime mbeten brenda kufijve të variabilitetit natyror. “Ndoshta pas disa vitesh do të shohim një ngadalësim të ritmit dhe një kthim në rrotullimin më të ngadaltë”, thotë Soja për CNN. “Kjo është intuita ime, por askush nuk mund ta dijë me siguri”.
Autoritetet shëndetësore në Shtetet e Bashkuara kanë lëshuar një paralajmërim urgjent pasi mijëra pasagjerë mund të jenë ekspozuar ndaj fruthit, sëmundjes më ngjitëse në botë, në aeroportin ndërkombëtar Neëark Liberty në New Jersey.
Sipas Departamentit të Shëndetësisë të New Jersey-t (NJDOH), një person i infektuar, jo rezident i këtij shteti, ka udhëtuar nëpër terminalet B dhe C më 19 dhjetor, mes orës 07:00 dhe 19:00, gjatë kulmit të udhëtimeve festive.
Zyrtarët paralajmërojnë se vendndodhja e saktë e personit nuk dihet, ndërsa po kryhet gjurmimi i kontakteve. Personat e ekspozuar mund të shfaqin simptoma deri më 2 janar 2026. Fruthi shfaqet me temperaturë të lartë, kollë, rrjedhje hundësh, sy të skuqur dhe skuqje të lëkurës, ndërsa mund të shkaktojë ndërlikime të rënda, si pneumonia dhe encefaliti.
Sipas CDC-së, në SHBA janë regjistruar mbi 2000 raste fruthi gjatë vitit 2025 dhe tre viktima, duke e bërë këtë shpërthimin më të madh që nga viti 1992.
Ekspertët fajësojnë rënien e normave të vaksinimit, duke theksuar se vaksina MMR mbetet mjeti më efektiv për parandalimin e sëmundjes. Autoritetet u bëjnë thirrje qytetarëve të vaksinohen dhe të kontaktojnë mjekun para çdo vizite shëndetësore në rast dyshimi për ekspozim.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka prezantuar një plan me 20 pika për t’i dhënë fund luftës me Rusinë, të cilin e ka cilësuar si “përpjekjen më të mirë” për arritjen e paqes. Drafti, i diskutuar së fundmi me përfaqësues të SHBA-ve dhe i paraqitur edhe ish-presidentit amerikan Donald Trump, konsiderohet rreth 90% i përfunduar, por mbetet ende i hapur për disa çështje kyçe.
Plani përfshin një sërë masash që synojnë stabilizimin e situatës në Ukrainë dhe parandalimin e një përshkallëzimi të ri të konfliktit.
Çfarë parashikon plani?
Mes pikave kryesore janë ngrirja e vijës së frontit, krijimi i një ushtrie të fuqishme ukrainase prej rreth 800 mijë trupash, e mbështetur financiarisht nga partnerët perëndimorë, si dhe vendosja e garancive të forta të sigurisë, të ngjashme me nenin 5 të NATO-s.
Gjithashtu, parashikohet anëtarësimi i Ukrainës në Bashkimin Europian, me kërkesën që të përcaktohet një afat i qartë për këtë proces. Kievi kërkon që kjo të jetë një garanci politike dhe strategjike për të ardhmen e vendit.
Siguria dhe garancitë ndërkombëtare
Plani përfshin një marrëveshje dypalëshe sigurie me Shtetet e Bashkuara dhe mbështetje ushtarake nga vendet evropiane, përfshirë mbrojtjen ajrore, tokësore dhe detare. Gjithashtu, parashikohet krijimi i një mekanizmi monitorimi për të shmangur rifillimin e luftimeve dhe për të garantuar respektimin e marrëveshjes.
Një tjetër element i rëndësishëm është lirimi i të gjithë robërve të luftës dhe civilëve të ndaluar, si dhe organizimi i zgjedhjeve pas arritjes së një marrëveshjeje paqeje.
Donbasi, nyja më e ndërlikuar
Rajoni i Donetskut mbetet pika më e vështirë e negociatave. Kievi refuzon çdo skenar që parashikon dorëzimin e territoreve të pushtuara dhe propozon krijimin e një zone të çmilitarizuar, ku të dyja palët të tërhiqen dhe siguria të garantohet nga forca ndërkombëtare.
Çështja e Zaporizhzhias
Një tjetër pikë e ndjeshme është centrali bërthamor i Zaporizhzhias, aktualisht nën kontroll rus. Zelensky propozon që ai të funksionojë si një “joint venture” mes Ukrainës dhe Shteteve të Bashkuara, me administrim të përbashkët dhe mbikëqyrje ndërkombëtare. Sipas tij, kjo do të garantonte sigurinë energjetike dhe do të shmangte rreziqet e një aksidenti bërthamor.
Qëndrimi i Moskës
Nga ana tjetër, Moska ka reaguar me tone të ashpra. Presidenti rus Vladimir Putin ka deklaruar se Perëndimi po përpiqet ta detyrojë Ukrainën të pranojë kushte të pafavorshme, ndërsa ka paralajmëruar se Rusia do të vazhdojë operacionet ushtarake nëse nuk arrihet një marrëveshje “e pranueshme”.
Putin ka theksuar se kontrolli i plotë i rajonit të Donetskut mbetet një nga objektivat strategjikë të Rusisë, duke e konsideruar atë një zonë kyçe për sigurinë dhe interesat e saj.
Kremlini tha se pajtohet me Presidentin e SHBA-së, Donald Trump, se bisedimet për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë janë në fazën përfundimtare.
I pyetur nga gazetarët nëse Moska ndan vlerësimin e Trump pas bisedimeve me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov u përgjigj: “Sigurisht”.
Peskov refuzoi të komentojë mbi idenë e një zone të lirë ekonomike në Donbas ose mbi të ardhmen e termocentralit bërthamor Zaporizhzhia, i cili kontrollohet nga Rusia, duke thënë se Kremlini e konsideronte të papërshtatshme.
“Për momentin, nuk e konsiderojmë të nevojshme të japim detaje”, tha ai.
Sipas tij Ukraina duhet të tërheqë trupat e saj nga pjesa e Donbasit që ende e kontrollon nëse dëshiron paqe dhe se nëse Kievi nuk arrin një marrëveshje, atëherë do të humbasë edhe më shumë territor.
Putin dhe Trump folën të dielën përpara takimit të Trump në Miami me Presidentin ukrainas Volodymyr Zelenskiy. Zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov tha se një tjetër telefonatë ishte planifikuar shumë shpejt.
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Kryetari shqiptar i komunës së Morbachut bëhet viral në Gjermani
Bujqësia po e humb peshën e saj në ekonomi, sektori në rënie të lirë
Berisha uron Kurtin për fitoren: Zgjedhjet, një sukses i vërtetë i demokracisë në Kosovë!
BE pret formim të shpejtë të institucioneve të reja të Kosovës
Zbulohet pas 12 vitesh, çfarë tha Michael Schumacher para se të aksidentohej
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
20 pikat e Zelenskyt për t’i dhënë fund luftës, Rusia kundër!
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Autoboti i pastrimit të ujërave të zeza, po shpërndan ujë për qytetarët në Vlorë
Strakosha në formë të jashtëzakonshme, AEK-u gjen stabilitet. Garanci edhe për Kombëtaren
I dhanë mundësinë të krijojë qeverinë pa opozitën, Kurti mesazh falënderues për të gjithë votuesit e LVV: U jemi mirënjohës përjetë
Vlora 4 ditë pa ujë, kryetarja e bashkisë: Defekti, fatkeqësi natyrore. Ujësjellësi s’është në varësinë tonë, protestën po e bën opozita
Peskov: Rusia pajtohet me vlerësimin e Trump, bisedimet në fazën përfundimtare
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Titujt e gazetave në UK
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Disidenti egjiptian kërkon falje për tweets, ndërsa konservatorët kërkojnë dëbim nga Mbretëria e Bashkuar
Meloni apel për unitet: Aleanca SHBA-BE-Ukrainë, e vetmja rrugë për të ulur Rusinë në tryezë
-
Albania9 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK8 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania2 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports7 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK2 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania9 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania1 day ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
Albania24 hours ago
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor