Oana Marocico dhe Seamus Mirodan , Hetimet BBC-së dhe Rowan Ings , Njësia Globale e Dezinformimit të BBC-së
Një rrjet sekret i financuar nga Rusia po përpiqet të prishë zgjedhjet e ardhshme demokratike në një shtet të Evropës Lindore, ka zbuluar BBC.
Duke përdorur një reporter të fshehtë, zbuluam se rrjeti premtonte t’i paguante pjesëmarrësit nëse ata postonin propagandë pro-ruse dhe lajme të rreme që dëmtonin partinë qeverisëse pro-BE të Moldavisë përpara zgjedhjeve parlamentare të vendit më 28 shtator.
Pjesëmarrësit u paguan për të gjetur mbështetës të opozitës pro-ruse të Moldavisë për të regjistruar fshehurazi – dhe gjithashtu për të kryer një të ashtuquajtur sondazh. Kjo u bë në emër të një organizate joekzistente, duke e bërë atë të paligjshëm. Rezultatet e këtij kampionimi selektiv, sugjeroi një organizator nga rrjeti, mund të hedhin themelet për të vënë në pikëpyetje rezultatin e zgjedhjeve.
Rezultatet e të ashtuquajturit sondazh, që sugjerojnë se partia në pushtet do të humbasë, janë publikuar tashmë në internet.
Në fakt, sondazhet zyrtare sugjerojnë se Partia qeverisëse e Veprimit dhe Solidaritetit (PAS) e themeluar nga Presidentja Maia Sandu është aktualisht përpara Bllokut Zgjedhor Patriotik pro-rus (BEP).
Ne kemi gjetur lidhje midis rrjetit sekret dhe oligarkut moldav Ilan Shor – i sanksionuar nga SHBA-të për “operacionet e ndikimit të keq të Kremlinit” dhe tani një i arratisur në Moskë. Mbretëria e Bashkuar e ka sanksionuar gjithashtu atë për korrupsion.
Ne kemi gjetur gjithashtu lidhje midis rrjetit dhe një organizate jofitimprurëse (OJF) të quajtur Evrazia.
Evrazia ka lidhje me z. Shor dhe u sanksionua nga Mbretëria e Bashkuar, SHBA-të dhe BE-ja për dyshimin se u ka dhënë ryshfet qytetarëve moldavë që të votonin kundër anëtarësimit në BE vitin e kaluar. Referendumi për anëtarësim kaloi, por me një diferencë shumë të vogël .
“Në vitin 2024, fokusi i fushatës [së Ilan Shorit] ishin paratë. Këtë vit, fokusi është dezinformimi”, tha shefi i policisë së Moldavisë, Viorel Cernauteanu, për BBC World Service.
Ne i kërkuam Ilan Shorit dhe Evrazias të jepnin përgjigje për gjetjet e hetimit tonë – ata nuk dhanë një përgjigje.
Manipulim: I fshehtë në një rrjet lajmesh të rreme
Shikojeni në iPlayer në Mbretërinë e Bashkuar, ose në BBC 2 në orën 19:00 BST të hënën, më 22 shtator.
Moldavia mund të jetë e vogël, por e vendosur midis Ukrainës dhe Rumanisë, anëtare e BE-së, ajo ka rëndësi strategjike si për Evropën ashtu edhe për Kremlinin, thonë ekspertët.
Shërbimi Botëror infiltroi rrjetin – i koordinuar në aplikacionin e mesazheve Telegram – përmes një lidhjeje që na dërgoi një denoncues.
Kjo na dha një pasqyrë thelbësore se si funksionon një rrjet propagande antidemokratike.
Reporterja jonë e fshehtë, Ana, dhe 34 rekrutë të tjerë, u kërkuan të merrnin pjesë në seminare sekrete online të cilat do të “përgatisnin operativë”. Me tituj si “Si të kalosh nga kuzhina jote në udhëheqës kombëtar”, ato dukeshin se shërbenin si një proces verifikimi. Ana dhe të tjerët duhej të kalonin teste të rregullta për atë që kishin mësuar.
Gazetarja jonë u kontaktua më pas nga një koordinatore e rrjetit e quajtur Alina Juc. Profili i mediave sociale i znj. Juc thotë se ajo është nga Transnistria, një rajon separatist i Moldavisë lindore besnik ndaj Moskës, dhe Instagrami i saj tregon se ajo ka bërë udhëtime të shumta në Rusi gjatë viteve të fundit.
Znj. Juc i tha Anës se do të paguhej 3,000 lei moldavë (170 dollarë, 125 paund) në muaj për të prodhuar postime në TikTok dhe Facebook gjatë periudhës para zgjedhjeve dhe se paratë do t’i dërgoheshin nga Promsvyazbank (PSB) – një bankë shtetërore ruse e sanksionuar, e cila vepron si banka zyrtare për ministrinë ruse të mbrojtjes dhe është aksionare në njërën nga kompanitë e Ilan Shor.
Ana dhe rekrutët e tjerë u trajnuan për të prodhuar postime në mediat sociale duke përdorur ChatGPT. Atyre iu tha se përmbajtja “tërheq njerëzit nëse fotografia përmban pak satirë… mbi realitetin”, por se duhet shmangur përdorimi i tepërt i inteligjencës artificiale për t’u siguruar që postimet të dukeshin “organike”.
Brenda grupit Telegram, Ana dhe BBC kishin qasje në udhëzimet e mëparshme të lëshuara për pjesëmarrësit. Fillimisht, atyre u ishte kërkuar të shkruanin postime patriotike rreth figurave historike në historinë e Moldavisë – por gradualisht kërkesat ishin bërë tepër politike.
Anës iu kërkua të postonte akuza të pabaza – duke përfshirë atë se qeveria aktuale e Moldavisë po planifikon të falsifikojë rezultatet e zgjedhjeve, anëtarësimi i mundshëm i Moldavisë në BE varet nga ndryshimi i “orientimit seksual” të qytetarëve të vendit në LGBT dhe se Presidenti Sandu po lehtëson trafikimin e fëmijëve.
Fushatat në mediat sociale tani janë shpesh në qendër të zgjedhjeve kombëtare. Ne monitoruam postimet në mediat sociale që mbështesnin partinë qeverisëse PAS të Moldavisë, por nuk zbuluam ndonjë fushatë të dukshme dezinformimi.
Gjatë gjithë ushtrimit tonë të fshehtë me rrjetin, ne ndamë vetëm postime që ishin faktikisht të sakta dhe e kufizuam numrin e tyre.
Ne donim të zbulonim se kush tjetër ishte në rrjet, pasi kishim prova se ai përbëhej nga grupe të shumëfishta të ngjashme me atë në të cilin u infiltruam. Ne kërkuam modele të aktivitetit të ngjashëm në llogari të tjera që mund t’i monitoronim përmes aksesit tonë në Telegram.
Rrjeti, konkluduam ne, përbëhet nga të paktën 90 llogari në TikTok – disa të maskuara si media – të cilat kanë postuar mijëra video me një total prej më shumë se 23 milionë shikimesh dhe 860,000 pëlqimesh që nga janari. Popullsia e Moldavisë është vetëm 2.4 milionë.
Ne i ndamë gjetjet tona me Laboratorin e Kërkimeve Forenzike Dixhitale (DFRLab) me seli në SHBA, dhe ata na thanë se analiza e tyre tregon se rrjeti mund të jetë edhe më i madh. Rrjeti më i gjerë ka grumbulluar më shumë se 55 milionë shikime dhe mbi 2.2 milionë pëlqime në TikTok që nga janari, zbuloi DFRLab.
Rrjeti nuk postoi vetëm dezinformata. Znj. Juc i ofroi gjithashtu Anës 200 lei moldavë (12 dollarë, 9 paund) në orë në para të gatshme për të kryer sondazhe jozyrtare, duke intervistuar njerëz në kryeqytetin e Moldavisë rreth kandidatëve të tyre të preferuar në zgjedhje.
Përpara se të kryenin këtë detyrë, pjesëmarrësve iu dha trajnim se si t’i bindnin në mënyrë delikate ata që po anketoheshin.
Atyre iu kërkua gjithashtu të regjistronin fshehurazi të intervistuarit të cilët thanë se mbështesnin opozitën pro-ruse.
Znj. Juc zbuloi se kjo ishte për të “parandaluar manipulimin e votimit”, duke sugjeruar se rezultatet e anketës dhe regjistrimet sekrete do të përdoren, në rast të një fitoreje të PAS, si prova të supozuara se ajo fitoi në mënyrë të padrejtë.
Provat tona sugjerojnë gjithashtu se rrjeti të cilit iu bashkua gazetari ynë po merr fonde nga Rusia. Ana dëgjoi – dhe filmoi – Alina Juc në telefon duke kërkuar para nga Moska.
«Dëgjo, a mund të sjellësh para nga Moska… Më duhet vetëm t’u jap njerëzve të mi rrogat», e filmuam duke thënë.
Nuk ishte e qartë se kush do t’i dërgonte paratë, por ne kemi gjetur lidhje midis rrjetit dhe Ilan Shor nëpërmjet OJQ-së Evrazia.
Ilan Shor dhe Evrazia nuk iu përgjigjën gjetjeve të hetimit tonë.
BBC gjeti foto të trajneres së Anës, Alina Juc, në faqen e internetit të Evrazias – dhe një nga grupet në Telegram ku ishte shtuar Ana quhej “Udhëheqësit e Evrazias”.
Ministria e Jashtme e Mbretërisë së Bashkuar thotë se Evrazia vepron “në Moldavi në emër të oligarkut të korruptuar në arrati Ilan Shor… për të destabilizuar demokracinë moldave”.
Ne i kërkuam Alina Juc të komentonte mbi gjetjet tona – ajo nuk u përgjigj.
TikTok tha se kishte zbatuar masa shtesë sigurie përpara zgjedhjeve dhe vazhdoi të “kundërshtonte në mënyrë agresive sjelljen mashtruese”. Pronari i Facebook-ut, Meta, nuk iu përgjigj gjetjeve tona.
Ambasada ruse në Mbretërinë e Bashkuar mohoi përfshirjen në lajme të rreme dhe ndërhyrje zgjedhore dhe pretendoi se ishte BE-ja ajo që kishte ndërhyrë në zgjedhjet e Moldavisë.
Raportim Shtesë: Malvina Cojocari, Andreea Jitaru, Angela Stanciu
