Shtetet e reja anëtare të BE-së mund të vendosen në një periudhë “prove” për disa vite dhe të përjashtohen nga blloku në rast të rrëshqitjes në standardet demokratike, sipas një propozimi që synon të qetësojë shqetësimet se anëtarët e rinj mund të ndjekin shembullin e Hungarisë pasi t’i bashkohen unionit.
Të nxitur nga pushtimi rus i Ukrainës në vitin 2022 dhe dëshira për t’i përfshirë vendet e mbetura të Ballkanit Perëndimor, Komisioni Europian ka ringjallur procesin e zgjerimit që ishte pezull për më shumë se një dekadë.
Por, ndonëse mbështesin zgjerimin e ndikimit rajonal të BE-së, disa kryeqytete janë kundër mundësisë që Ukraina, Moldavia dhe vendet e Ballkanit Perëndimor të shkelin rregullat e bllokut për demokracinë, lirinë e medias dhe pavarësinë e gjyqësorit pasi të anëtarësohen — dhe të afrohen me Rusinë.
“Nuk dua të njihem si komisionerja që solli kalin e Trojës, që do të bëhet aktiv pas pesë, dhjetë apo pesëmbëdhjetë vitesh,” tha për Financial Times shefja e zgjerimit të BE-së, Marta Kos. Ajo tha se komisioni po punon për ide të tilla si “periudha tranzitore; një lloj prove; mekanizma mbrojtës”, megjithëse shtoi se janë ende në faza të hershme.
“Na duhet ky diskutim dhe nuk duhet të kemi frikë prej tij.”
Të martën, komisioni publikoi raportin vjetor mbi përparimin e vendeve kandidate, përfshirë Ukrainën dhe Moldavinë, duke e vlerësuar Malin e Zi si performuesin më të mirë në kryerjen e reformave të nevojshme për t’u bërë pjesë e klubit.
Megjithë këtë përparim, Kos pranoi se kryeqytetet e BE-së janë në mënyrë jozyrtare shumë më të kujdesshme për pranimin e anëtarëve të rinj sesa deklaratat e tyre publike të mbështetjes do ta sugjeronin.
Një pjesë e madhe e këtij hezitimi buron nga përvoja e bllokut me kryeministrin hungarez Viktor Orbán — i cili ka dobësuar vazhdimisht sanksionet kundër Rusisë, është kundër çdo ndihme ushtarake për Ukrainën dhe është bërë gjithnjë e më autoritar në vend, pavarësisht përpjekjeve të Brukselit për ta ndëshkuar duke i bllokuar fondet e BE-së.
Kos tha se komisioni po punon mbi propozime që do të përfshijnë garanci më të forta për sundimin e ligjit dhe mekanizma më efikas për të pezulluar të drejtat ose përfitimet në rast shkeljeje të vlerave bazë. Një vend mund të përjashtohet nga Unioni në rast të shkeljeve të përsëritura, tha ajo.
Raporti i zgjerimit i së martës thekson se “traktatet e ardhshme të anëtarësimit do të duhet të përmbajnë garanci më të forta kundër prapakthimit nga angazhimet e marra gjatë negociatave të anëtarësimit, si dhe kërkesa që shtetet e reja anëtare të vazhdojnë të mbrojnë dhe ta bëjnë të pakthyeshme përvojën e tyre në sundimin e ligjit.”
Qasja e re do të sillte kërkesa më të ashpra për anëtarët e rinj krahasuar me ata ekzistues, përfshirë Hungarinë — dhe mund të çojë në ankesa nga Kievi dhe kryeqytete të tjera aspiruese se po diskriminohen.
Ukraina dhe Moldavia filluan bisedimet e anëtarësimit vitin e kaluar, por Hungaria që atëherë ka kundërshtuar hapjen formale të kapitujve negociues në fusha si energjia, konkurrenca dhe sundimi i ligjit.
Komisioni ka lëvizur për të anashkaluar veton e Orbán duke avancuar punën teknike, në pritje të vendimeve politike për hapjen dhe mbylljen e kapitujve negociues.
“Nuk ke nevojë për Orbán për të bërë reformat për procesin tënd të transformimit,” tha ajo. “Shumë më e rëndësishme është të kalosh nëpër reformat. Dhe ka shumë punë për të bërë në të dy vendet, Ukrainë dhe Moldavi.”
Ajo shtoi gjithashtu se bashkimi i dy vendeve në një proces të përbashkët — që në realitet do të thotë se përpjekjet e Moldavisë mbahen peng nga vetoja e Orbán për Ukrainën — është “i sajuar”, duke sugjeruar se ato mund të ndahen nëse është e nevojshme.
Kos hodhi poshtë akuzat se reforma e propozuar do të krijonte një anëtarësim “me dy nivele” në BE, dhe tha se vendet e ardhshme pritet të angazhohen për të respektuar sundimin e ligjit dhe për të shmangur çdo kufizim ndaj tyre.
Brukseli gjithashtu dëshiron të rrisë integrimin gradual të vendeve kandidate në programet europiane para se të bëhen anëtare të plota, tha ajo, si përmes “mburojës demokratike” të bllokut, një nismë e re që synon të adresojë rreziqet më serioze për demokracinë në BE.
Komisionerja theksoi se vendet kandidate mund t’i bashkohen klubit vetëm pasi të kenë kryer reformat e dhimbshme të brendshme, ndërkohë që njohu urgjencën e re për zgjerim në Evropën Lindore.
“Ne kemi arritur ta ndalim Rusinë te dera e parme,” tha Kos, duke iu referuar përpjekjeve të luftës së Ukrainës, fitoreve pro-BE në Moldavi dhe mbështetjes së gjerë për anëtarësimin në vendet kandidate. Por ajo paralajmëroi se nëse blloku nuk mban ritmin e zgjerimit, “frika më e madhe që kam është se rusët do të hyjnë nga dera e pasme.”
