Pluhuri, ozoni dhe të tjera lëndë dëmtuese për ajrin i kushtojnë njerëzimit në mbarë botën më shumë vite jetë se sa sëmundjet e rrezikshme infektive si malarja apo SIDA, duhani apo luftrat, thonë studiuesit nga Mainci.
Si pasojë e ndotjes së ajrit në mbarë botën ndodhin 8,8 milionë vdekje të parakohshme, shkruajnë kardiologu Thomas Münzel nga Universiteti Teknik i Maincit dhe kimisti Jos Lelieveld nga Instituti Max-Planck për Kimi po në Mainc. Mesatarisht jetëgjatësia si pasojë e ndotjes së ajrit për çdo banor të Tokës shkurtohet me tre vjet.
Studiuesit përdorin një metodë të re modelimi, të ashtuquajturin Global Exposure Mortality Model (GEMM) , për të arritur në rezultatet e tyre, që janë publikuar në revistën shekncore Cardiovascular Research të martën (03.03.2020).
Sa i rrezikshëm është pluhuri i imët, grimcat e ajrit?
Në studimin e tyre shkencëtarët marrin parasysh nga njëra anë modelin cirkulues mbarëbotëror nga kimia e atmosferës, e cila derivon nga një model i klimës. Nga ana tjetër janë përfshirë të përllogaritje edhe shifrat e vdekshmërisë dhe statistikat për sëmundjet që shfaqen në mbarë botën nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH).
Të shpeshta infarktet kardiake dhe hemoragjitë cerebrale
Në fokus kanë qenë kryesisht sëmundje si kancer në mushkëri, infeksione kronike dhe akute të mushkërive si dhe sëmundjet e zemrës dhe hemoragjtië cerebrale, por edhe sëmundje të mëparshme kronike si diabeti apo hipertensioni. Sipas studimit më të rënda janë sëmundjet në sistemit kardiak dhe të qarkullimit të gjakut. 43 përqind e vdekjeve të parakohshme në mbarë botën ndodhin prej infarkteve kardiake dhe hemoragjive cerebrale.
Gjithashtu shifrat e studimit japin shpjegim edhe për strukturën e moshës së pacientëve. Rezulton, se më të rrezikuar janë kryesisht të moshuarit. Rreth 75 përqind e vdekjeve të parakohshme kanë orekur njerëzit mb i moshën 60 vjeçare. Fëmijët nën pesë vjeç kanë gjithashtu një risk më të lartë vdekshmërie, kur jetojnë në vendet më të varfëra si Afrika dhe pjesë të Azisë Jugore.
Dallime të mëdha mes rajoneve të botës
Studiuesit kanë konstatuar jo vetëm dallime të mëdha sa i përket ndotjes së ajrit dhe vdekshmërisë si pasojë në rajone të ndryshme të botës, por edhe ata arrijnë në konkluzionin, se varet prej vendbanimit, se sa mund të influencojë njeriu vet. Ndotja e ajrit jo gjithmonë shkaktohet prej njeriut e si rrjedhojë ajo jo gjithmonë është e shmangshme.
Më keq paraqitet gjendja në Azinë Lindore. Atje mesatarisht një njeri i zakonshëm humbet katër vjet të jetës për shkak të ndotjes së ajrit. Tre vjet jetë do të mund të fitoheshin, në rast se arrihet që të pakësohet emisionet industriale në atmosferë – kryesisht lëndët djegëse fosile. Ndërsa në Afrikë pluhuri, grimcat e ajrit, janë shkaku kryesor që njerëzit humbasin mesatarisht 3,1 vjet jetë. Prej tyre do të mund të shpëtoheshin vetëm 0,7 vjet, nëse industria në zonat e prekura do t’i pakësonte dukshëm emisionet e veta.
Në Europë nga 2,2 vjet të humbura prej ndotjes së ajrit mund të shmangeshin 1,7 vjet, në Amerikën e Veriut 1,1 nga 1,4 në rast se pakësohet emetimet nga industria. Ndërkohë që emisionet e shkaktuara nga djegia e pyjeve, studiuesit i konsiderojnë si emisione natyrore.
Faktorë të tjerë rreziku
Sipas studimit edhe pirja e duhanit është më pak e rrezikshme krahasuar me ndotjen e ajrit në përgjithësi. Münzel dhe Lelieveld kanë llogaritur për këtë një vlerë mesatare prej 2,2 vjetësh të humbura jete (këtu përfshihet numri i atyre që nuk pijnë duhan). Sëmundja e dobësimit të imunitetit SIDA u kushton njerëzve mesatarisht 0,7 vjet jetë, malarja 0,6 dhe përdorimi i dhunës 0,3.
Studiuesit pranojnë, që metoda matëse e tyre përmban edhe disa aspekte pasigurie, kryesisht lidhur me pasojat e faktorëve rrezikues si p.sh. duhani. Pavarësisht kësaj ata e konsiderojën hulumtimin e tyre si një nxitje për studime të mëtejshme./DW
