Technologji
Analiza në “POLITICO”/ Protestat në Serbi, a është në telashe Aleksandar Vuçiç?
Presidenti serb Aleksandër Vuçiç është në pozitë të vështirë — por a do të mund të shpëtojë prej saj?
Lëvizja protestuese më e madhe dhe më e dukshme në historinë moderne të Serbisë u përshkallëzua të shtunën, kur të paktën 100,000 njerëz u derdhën në Beograd nga e gjithë vendi për të kërkuar që qeveria të marrë seriozisht korrupsionin.
Protestat filluan më shumë se katër muaj më parë, pasi çatia e stacionit kryesor të trenit në Novi Sad, kryeqyteti rajonal i veriut të Serbisë, u shemb dhe vrau 14 persona në vend.
Një viktimë tjetër ndërroi jetë më vonë nga plagët e marra, duke e çuar numrin e të vdekurve në 15 — një numër që tani është thellësisht i lidhur me protestat, të cilat shënohen nga homazhe 15-minutëshe dhe nderime në heshtje, ndërsa demonstratat më të mëdha mbahen çdo 15 të muajit.
Qeveria dhe parlamenti i drejtuar nga Partia Progresiste Serbe kanë provuar një përzierje midis minimizimit të protestave dhe bërjes së disa lëshimeve, por asnjëra nuk e ka ndalur vrullin e tyre, ndërsa edhe shumë mbështetës besnikë të qeverisë po anojnë drejt lëvizjes.
A nuk protestojnë gjithmonë njerëzit në Serbi?
Po, deri diku, por këto protesta janë ndryshe (po, vërtet janë; do ta shpjegojmë më poshtë).
Serbia ka pasur disa nga liderët më të diskutueshëm dhe shkatërrimtarë në historinë e Ballkanit — mendoni për Slobodan Millosheviçin, për shembull, presidentin gjatë viteve 1990, i njohur për brezin e vjetër që kujton shpërbërjen e përgjakshme të Jugosllavisë si “Kasapi i Ballkanit”. Ai u rrëzua nga një seri protestash të njohura si Revolucioni i 6 Tetorit.
Si rezultat, demonstratat e udhëhequra nga lëvizje me mendësi progresiste, pro-perëndimore ose thjesht nga ata që përpiqen të rrëzojnë liderët që janë bërë shumë komodë me pushtetin, janë relativisht të zakonshme. POLITICO ka mbuluar protestat kryesore, dhe lëvizja e fundit protestuese shpërtheu vetëm një vit më parë për shkak të akuzave për manipulim zgjedhor.
Pse këto protesta janë të ndryshme?
Shembja e çatisë në Novi Sad tronditi njerëzit për shkak të natyrës së rastësishme të viktimave — qytetarë të zakonshëm që thjesht ndodheshin në stacionin e qytetit gjatë orëve të pikut.
Tragjedia u thellua më tej nga vendndodhja strategjike e Novi Sadit pranë kryeqyteteve rajonale si Budapesti, Zagrebi dhe Vjena, duke e bërë atë një qendër për udhëtarët nga e gjithë rajoni. Kushdo mund të kishte qenë aty atë ditë.
Kjo është arsyeja pse kaq shumë njerëz u detyruan të shkonin në Beograd të shtunën e kaluar. Ndërsa Ministria e Brendshme pretendon se ishin 107,000 njerëz dhe burime të tjera thonë se numri mund të ketë arritur në 300,000, është e vështirë të merret një numër i saktë, pasi njerëzit mbushën bulevardet kryesore të Beogradit, rrugicat anësore dhe hapësirat midis institucioneve kryesore dhe ndërtesave të banimit.
Por cilido që ishte atje mund t’ju thotë se turma ishte aq e dendur sa për të paktën tre orë, lëvizja përgjatë segmentit dy-kilometërsh të qendrës së Beogradit ishte pothuajse e pamundur. Turma mbante pankarta dhe këndonte këngë proteste, ndërsa disa studentë krijuan figura prej letre-mâché të politikanëve me gojët mbushur me para.
A është e vërtetë që u përdor një ‘top zanor’ kundër protestuesve?
Rreth orës 19:00 të shtunën, gjatë një tjetër homazhi 15-minutësh për viktimat, një zhurmë e papritur, therëse për daullet e veshit, shpërtheu në rrugën Kralja Milana.
Turma u shpërnda në të gjitha anët, me shumë njerëz që ranë dhe u lënduan. Mediat lokale spekulojnë se ishte një top zanor, një pajisje kontroverse për kontrollin e turmave e njohur gjithashtu si Long-Range Acoustic Device (LRAD), e cila emeton valë zanore me frekuencë të lartë që shkaktojnë dhimbje, çorientim dhe dëmtime të përhershme të dëgjimit.
Në reagimin e menjëhershëm, Vuçiç mohoi përdorimin e një LRAD kundër protestuesve dhe tha se ishte një armë kundër dronëve ose një pajisje elektronike që çaktivizon dronët duke bllokuar sinjalet e tyre GPS dhe radio, duke i detyruar të ulen ose të humbin kontrollin. Një hetim urgjent është në zhvillim.
Ku është korrupsioni i dyshuar?
Shumë ndërtesa publike në Evropën post-komuniste janë ndërtuar gjatë shekullit të 20-të me prioritetin për infrastrukturë publike për masat, jo për individët e pasur.
Pas rënies së komunizmit, shumë prej këtyre ndërtesave nuk u mirëmbajtën siç duhet ose u lanë në gjendje të keqe. Stacioni i trenit në Novi Sad, i ndërtuar në vitin 1964, ishte në nevojë të dëshpëruar për rinovim. Ai po përmirësohej që nga viti 2021 si pjesë e Nismës Brez dhe Rrugë të Kinës, me synimin për të modernizuar linjën Beograd-Novi Sad-Budapest.
Vuçiç është mburrur se investimet kineze kanë përmirësuar ndjeshëm kohët e udhëtimit, por shumë besojnë se korrupsioni, kontratat e keqhartuara ose mungesa e mbikëqyrjes së ekspertëve luajtën një rol në shembjen e stacionit.
A mund ta rrëzojnë protestat Vuçiçin?
Është ende e vështirë.
Deri më tani, ai ka detyruar tre ministra, kryetarin e bashkisë së Novi Sadit dhe madje edhe kryeministrin Miloš Vučević të japin dorëheqjen. Megjithatë, njerëzit nuk janë të impresionuar. Për më tepër, ai ka publikuar dokumentet e planifikimit të ndërtimit, por në një version shumë të redaktuar.
A është përfshirë Novak Gjokoviç?
Po!
Ylli i tenisit mbështeti protestat disa herë në muajt e fundit dhe ndau një foto ajrore të Beogradit të mbushur me njerëz me mbishkrimin “Histori! Lavdi”.
Ky gjest ka një domethënie të madhe për serbët, pasi ai rrallë ka bërë deklarata politike për Serbinë. Kjo tregon se edhe mbështetësit më të fortë të Vuçiçit po fillojnë të largohen prej tij. ©Politico.eu, Përshtati në shqip LAPSI.al
Sulmet digjitale në Shqipëri kanë ardhur duke u sofistikuar përgjatë 12 muajve të fundit. Shpeshherë ato ndodhin në forma të fshehta, por pasojat në integritetin e të dhënave apo sigurinë e qytetarëve janë të dukshme dhe problematike.
Një monitorim i BIRN për hapësirën digjitale në Shqipëri për periudhën kohore shtator 2024-gusht 2025 identifikoi 115 shkelje në total, ku kryesojnë përmbajtjet e dëmshme dhe sjelljet kërcënuese, të ndjekura nga shkeljet e të drejtave ekonomike dhe aseteve digjitale.
Më të prekurit nga këto shkelje janë qytetarët dhe grupet e aktivistëve, ndërkohë që autorët e këtyre sulmeve janë një pjesë të paidentifikuar.
Transferimi i pothuajse të gjitha shërbimeve publike në platformën digjitale qeveritare “e-Albania” përgjatë viteve të fundit është shoqëruar jo vetëm me avantazhe për qytetarët, por edhe me rrisqe përsa i përket mbrojtjes së të dhënave të tyre personale.
Sipas ekspertëve, shkeljet digjitale më të rrezikshme janë përqendruar në sulmet ndaj infrastrukturave kritike të vendit, dezinformimin dhe manipulimin zgjedhor, mashtrimet financiare digjitale, si edhe sulmet online ndaj aktivistëve dhe gazetarëve.
Orkidea Xhaferaj, hulumtuese dhe drejtuese e Departamentit të Politikave Digjitale dhe Inovacionit pranë SCiDEV, i tha BIRN se prej vitesh ka një trend rritës të sulmeve kibernetike në Shqipëri, gjë që reflekton trendin global apo tranformimin digjital që po ndodh në vend.
“Sulmet ndaj infrastrukturave kritike janë më të rrezikshmet, pasi impaktojnë shërbimet publike, dhe së dyti sigurojnë akses të keqbërësve në të dhënat personale dhe sensitive të qytetarëve në masë,” i tha BIRN Orkidea Xhaferaj, duke përmendur si shembull sulmin ndaj Bashkisë Tiranë në qershor 2025, që la pa shërbim mijëra qytetarë.
Daniel Prroni, hulumtues pranë Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM) shtoi më tej se një tjetër trend shkeljesh digjitale në 2025 konsiston pikërisht në përhapjen e dezinformimit gjatë fushatës zgjedhore të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2025.
“Një tjetër rrezik gjatë këtij viti ka qenë përhapja e dezinformimit dhe manipulimit të informacionit, veçanërisht gjatë fushatës zgjedhore përmes përmbajtjeve të gjeneruara me AI, pa etiketime apo transparencë, dhe përdorimin të bot-eve për të amplifikuar mesazhe politike”, i tha BIRN Daniel Prroni.
Fushata zgjedhore e zgjedhjeve parlamentare të Majit 2025 u karakterizua nga një sërë shkeljesh etike në hapësirën online.
Edhe pse partitë kryesore të vendit nënshkruan Kodin e Etikës për Fushatën Digjitale, shumica e tyre përdorën dhe shpërndanë video të gjeneruara me Inteligjencë Artificiale që patën si efekt bullizëm kibernetik dhe dezinformim ndaj kundërshtarëve politikë. Gjithashtu më shumë se 50 faqe të ndryshme anonime online u përdorën për propagandë politike.
Ekspertët pranojnë gjithashtu se gjatë vitit 2025 të dhënat personale dhe financiare të qytetarëve janë ndikuar ndjeshëm prej një serie sulmesh “phishing” që kanë shënjestruar financat e tyre, sulme të sofistikuara të cilat kamuflohen sikur vijnë prej institucione reale të vendit.
“Mashtrimet digjitale dhe sulmet ‘phishing’ janë bërë gjithnjë e më të vështira për t’u dalluar nga komunikimet legjitime të institucioneve apo operatorëve ekonomik legjitim përmes imitimit të domain-eve të institucioneve shtetërore dhe kompanive private”, i tha BIRN hulumtuesi i IDM, Daniel Prroni.
Të njëjtën gjë konfirmon edhe ekspertja Xhaferaj, sipas të cilës skemat e mashtrimit financiar kanë impakt të drejtpërdrejtë në jetën e qytetarëve.
“Shitja apo rrjedhja e të dhënave personale nga sulmet phishing ndaj qytetarëve rrit vulnerabilitetet për sulme të tjera ndaj tyre”, i tha BIRN Orkidea Xhaferaj.
Autoriteti Kombëtar i Sigurisë Kibernetike (AKSK) ka paralajmëruar disa herë qytetarët të tregohen të kujdesshëm ndaj këtyre tentativave të mashtrimit që targetojnë të dhënat dhe financat e tyre.
Një kategori tjetër që janë prekur nga shkeljet në sferën digjitale janë aktivistët e të drejtave të njeriut, gazetarët, apo anëtarët e komuniteteve vulnerabël, që vijojnë të jenë shënjestër e sulmeve të cilat jo pak herë konsistojnë edhe në kërcënime me jetë apo fushata linçimi që ndikojnë ndjeshëm në mirëqënien e këtyre personave.
Sipas Indeksit Botëror të Lirisë së Shtypit, Shqipëria renditet e 80 nga 180 vende, duke u theksuar se gazetarët janë viktima të akteve të indimidimit nga politikanët dhe krimi i organizuar.
Prroni i tha BIRN se këto sulme ndaj aktivistëve apo gazetarëve vijojnë të mbeten një shqetësim për lirinë e shprehjes.
“Kërcënimet dhe bullizmi kibernetik gjithashtu kanë përbërë një volum të lartë të shkeljeve. Qytetarët e angazhuar në publik dhe grupet e margjinalizuara janë sulmuar vazhdimisht online, shpesh nga njerëz të paidentifikuar”, tha Prroni për BIRN.
“Në thelb, këto sulme kanë synuar të krijojnë një klimë frike dhe presioni që nxit vetëcensurën e gazetarëve dhe shkurajon pjesëmarrjen e qytetarëve në jetë publike”, shtoi ai.
Ekspertët janë të mendimit se ndërgjegjësimi i qytetarëve ndaj këtyre sulmeve është hapi kyç në adresimin e kësaj situate.
“Ndërgjegjësimi dhe rritja e kapaciteteve të qytetarëve për phishing dhe mashtrimet online mbetet kyç për adresimin e situatës”, i tha BIRN Xhaferaj.
Ajo shtoi se edhe forcimi i kapaciteteve të mbrojtjes kibernetike vendore duhet të jetë prioritet për mbrojtjen e infrastrukturave lokale dhe të dhënave të qytetarëve.
Edhe hulumtuesi Prroni nga IDM theksoi rëndësinë e përmirësimit të legjislacionit me mekanizma më efektive hetimi kundër mashtrimeve digjitale apo harmonizimin me rregulloret e BE-së përsa i përket përdorimin të platformave digjitale.
“Nevojiten përmirësime thelbësore të legjislacionit kundër mashtrimeve digjitale dhe mekanizma më efektivë hetimi”, i tha BIRN Prroni.
“Gjithashtu duhet punuar për harmonizimin e akteve të BE-së që rregullojnë mjedisin digjital, posaçërisht DSA-së në lidhje me sjelljen e platformave digjitale dhe Aktin e Inteligjencës Artificiale në lidhje me përdorimin dhe përhapjen e materialeve të gjeneruara nga AI”, përfundoi ai.
Reporter.al
Dronët e pajisur me teknologji të posaçme kanë ndihmuar shkencëtarët të zbulojnë një virus potencialisht vdekjeprurës në frymën e balenave të Arktikut, duke hapur një kapitull të ri në monitorimin e shëndetit të gjitarëve detarë.
Shkencëtarët fluturuan dronë të pajisur me pajisje të posaçme përmes pikëzave të nxjerra gjatë frymëmarrjes, ose “fryrjeve”, që krijohen kur këta gjigantë dalin në sipërfaqe për të marrë frymë.
Analizat zbuluan praninë e morbillivirusit cetacean, një virus shumë ngjitës që përhapet lehtësisht midis delfinëve, balenave dhe derrave të detit, duke shkaktuar sëmundje të rënda dhe vdekje masive.
Ky është konfirmimi i parë se virusi po qarkullon mbi Rrethin Arktik, duke paraqitur një kërcënim serioz për ekosistemet detare.
Sipas studiuesve, kjo metodë është një hap i madh përpara, pasi lejon monitorimin e balenave të gjalla pa i stresuar apo dëmtuar ato. Virusi mund të përhapet lehtësisht mes specieve dhe të udhëtojë nëpër oqeane, çka e bën edhe më të rrezikshëm.
Shkencëtarët shpresojnë se përdorimi afatgjatë i kësaj teknologjie do të ndihmojë në identifikimin e hershëm të kërcënimeve dhe në mbrojtjen më të mirë të jetës detare në një Arktik që po ndryshon me shpejtësi.
Në një zonë të largët të Himalajeve, Kina po ndërton një sistem hidroenergjetik me vlerë 168 miliardë dollarë në lumin Yarlung Tsangpo, që pritet të prodhojë më shumë energji se çdo hidrocentral tjetër në botë. Projekti, i cili zbaton një rënie lartësie prej 2,000 metrash dhe përfshin tunele dhe stacione kaskade, synon të furnizojë energji për makinat elektrike dhe qendrat e inteligjencës artificiale, duke zvogëluar varësinë nga qymyri dhe emetimet e karbonit.
Megjithatë, ndërtimi ngre shqetësime të mëdha ekologjike dhe sociale, shkruan CNN. Zona e “Great Bend”, ku lumi ndryshon drejtim përreth maleve, është e pasur me biodiversitet, përfshirë specie të rrezikuara si tigri i Bengalit dhe panda e kuqe, dhe banorë vendas si Monpa dhe Lhoba mund të detyrohen të zhvendosen. Vlerësimet e ndikimit mbi ekosistemet dhe shoqëritë lokale mbeten të pasigurta, duke shtuar frikën se projekti mund të shkaktojë dëme të paparashikuara.
Projekti ngre gjithashtu tensione diplomatike. Lumi Yarlung Tsangpo bëhet Brahmaputra në Indi dhe Bangladeshi, duke mbështetur miliona banorë që varen nga peshkimi dhe bujqësia. Autoritetet indiane e kanë quajtur projektin një “bombë uji”, duke paralajmëruar për potenciale ndikime katastrofike në rast të kontrollit ose lëshimit të papritur të ujit. Marrëdhëniet midis Pekinit dhe New Delhit për lumenjtë transnacionalë janë tashmë të ndërlikuara dhe ndërtimi i hidrocentralit mund të tensionojë më tej situatën.
Kina ka theksuar se ka zbatuar masa të forta për mbrojtjen ekologjike dhe sigurinë inxhinierike, duke premtuar monitorim mjedisor dhe komunikim me vendet në vijën e poshtme të lumit. Por ekspertët paralajmërojnë se rreziqet janë të mëdha për shkak të lëvizjeve sizmike, reshjeve të paparashikueshme dhe përmbytjeve, si dhe pasojave për banorët dhe ekosistemet e Himalajeve.
Ndërsa Kina synon të kthejë Tibetin në një qendër të energjisë së pastër, projekti tregon sfidat mes zhvillimit teknologjik, sigurisë kombëtare dhe mbrojtjes së mjedisit, duke bërë që hidrocentrali i Yarlung Tsangpo të konsiderohet një ndër ndërmarrjet më ambicioze dhe kontroverse në historinë e vendit.
Bashkimi me euron do të kishte mbuluar koston e NHS-së
Faqet e para të Gazetave në UK
Si funksionon sistemi i nderimeve në Mbretërinë e Bashkuar?
Idris Elba shpallet kalorës, ndërsa Sarina Wiegman dhe Luanesha kryesojnë ceremoninë e nderimeve të Vitit të Ri
Trump kërcënon Iranin: Do të na duhet t’i shkatërrojmë nëse rindërtojnë programin e raketave
U sulmua nga një peshkaqen, gjendet trupi i pajetë i atletes amerikane
Trump: Do diskutoj me Netanyahun për vendosje të trupave turke në Gaza
“E-Albania” plotësisht jashtë funksionit!
Sulmet digjitale në 2025/ Më të sofistikuara dhe më të organizuara
Emigrantët kthehen, por Shqipëria nuk i mban
Korrupsioni gjuhësor si efekt anësor i korrupsionit politik
Stuhia Johannes godet Suedinë, dy persona humbën jetën
BIRN: Balluku dhe Veliaj para drejtësisë, rekord i ri në luftën kundër korrupsionit në 2025
Si i ka mbajtur Putini miliarderët e Rusisë në anën e tij, gjatë luftës
Trump gazetareve: Dëshironi diçka për të ngrënë? (video)
U kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
FOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
Ish-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
Hetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
Këta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes
Princi William dhe Kate Middleton vendosën vijë sigurie 9.6km rreth rezidencës së tyre të re, reagojnë banorët e zonës: Masa të tepruara dhe pa konsultim
Anomalia e buxhetit, 2 miliardë euro shpenzime në dhjetor
“Katolikët monitoroheshin, myslimanët përgatitnin ushqimet për ta” – si festoheshin Krishtlindjet në komunizëm në Shqipëri
Përplasjet kufitare Taxhikistan-Taleban: Çfarë fshihet pas tyre, pse ndikojnë në Kinë?
Mijëra vetë të ekspozuar ndaj fruthit, alarm në një prej aeroporteve më të ngarkuar në botë
Spitalet paralajmëruan se kriza e kujdesit në fund të jetës kërcënon trajtimin
Shuhet ikona Brigitte Bardot, biondja seksi që revolucionarizoi kinemanë në vitet ’50
-
Albania20 hours agoU kap me kokainë me vlerë 230 mijë euro, shqiptari: Mos më dënoni, më lejoni të kthehem në Shqipëri
-
UK19 hours agoFOTO/ Nëna me dy fëmijët humbën jetën në një zjarr tragjik në Angli
-
Albania3 days ago
Shqiptari në Britani shpëton nga deportimi pasi “partnerja nuk i flet shqip”
-
Sports19 hours agoIsh-kampioni i botës në boks Anthony Joshua plagoset në një aksident automobilistik në Nigeri, dy persona humbin jetën
-
UK3 days ago
Rrëzohet aeroplani në Britani, alarm në aeroportin Southend në Londër
-
Albania20 hours agoHetimet për atentatin e Rinasit, burime: Autorët pasi dogjën mjetin që përdorën në krim u larguan me ambulancë
-
Albania1 day ago
VIDEO/ Protesta në Vlorë për mungesën e ujit, qytetarët futen në teatrin “Petro Marko” dhe ndërpresin mbrëmjen gala të bashkisë
-
Kosova12 hours agoKëta janë 10 kandidatët më të votuar në Vetëvendosjes