Paul Wolfowitz/ Wall Street Journal
Mark Twain ka thënë se historia nuk përsëritet, por ndonjëherë rimon. Kolegu im Stephen Kotkin, një historian i shquar i Rusisë, e shpreh kështu: “historia nuk përsëritet, por nderton modele të dallueshme.”
Sekretari i Shtetit Marco Rubio, këshilltari i Sigurisë Kombëtare Mike Waltz dhe kushdo tjetër në rrethin e presidentit Trumpm me njohuri mbi historinë e shekullit të 20-të duhet t’ia kujtojnë atij dy modele kontrastuese për përfundimin ose parandalimin e një lufte të ashpër. Njëri çon në paqe të qëndrueshme; tjetri, në katastrofë. Për ta thënë shkurt, ato mund të quhen modeli Eisenhower 1953 dhe modeli Chamberlain 1938.
Modeli i presidentit Dwight Eisenhower ishte diplomaci efektive, e mbështetur nga kërcënimi i besueshëm i forcës, e ndjekur nga një qëndrim i fortë parandalues. Në vitin 1953, ndërsa Lufta Koreane vazhdonte, Eisenhower sinjalizoi se SHBA ishte e gatshme të përshkallëzonte ushtarakisht nëse do të ishte e nevojshme. Kjo, e kombinuar me një ndryshim në qëndrimin e Bashkimit Sovjetik pas vdekjes së Stalinit, solli një armëpushim që i dha fund gjakderdhjes dhe që ka mbetur në fuqi për më shumë se 70 vjet. Edhe pse regjimi i Koresë së Veriut mbetet armiqësor dhe shtypës, paqja ka vazhduar.
Modeli i kryeministrit britanik Neville Chamberlain ishte i kundërt. Marrëveshja e Mynihut e shtatorit 1938 e detyroi kryeministrin çek Edvard Beneš të dorëzonte territorin më të mbrojtshëm të vendit të tij—Sudetenlandin perëndimor—në këmbim të premtimeve boshe të Gjermanisë drejtuar Chamberlain dhe homologut të tij francez, Édouard Daladier. Pas një takimi me Hitlerin dhe Musolinin, nga i cili Çekosllovakia ishte përjashtuar, Chamberlain u kthye në Londër duke tundur një copë letër që e quajti “paqja për kohën tonë.”
Mbi “kohën tonë” ra nata brenda një çasti. Brenda gjashtë muajsh, Hitleri pushtoi pjesën tjetër të Çekosllovakisë. Brenda një viti, ai kishte pushtuar Poloninë, ndjekur nga Danimarka, Norvegjia, Holanda, Belgjika, Luksemburgu, Franca, Jugosllavia dhe Greqia. Pas kolapsit të Francës, Britania mezi i shpëtoi katastrofës totale në Dunkirk.
Chamberlain nuk gabonte që kishte frikë nga një luftë aq e tmerrshme sa qytetarët britanikë do të “hapnin llogore dhe do të provonin maskat kundër gazit” për shkak të asaj që ai e quante “një grindje në një vend të largët midis njerëzve për të cilët ne nuk dimë asgjë.” Por politika e tij e qetësimit nuk e parandaloi luftën—përkundrazi, e ftoi atë. Besimi i gabuar i Chamberlain te Hitleri dështoi në parandalimin e luftës që ai kishte frikë dhe e bëri atë shumë më të kushtueshme sesa do të kishte qenë mbrojtja e Çekosllovakisë.
Historia nuk përsëritet kurrë saktësisht—Ukraina e sotme është e ndryshme nga Çekosllovakia në vitin 1938, dhe Chamberlain po përpiqej të parandalonte fillimin e një lufte, ndërsa Eisenhower po përpiqej tw ndalte një luftw nw proces. Por modeli i Chamberlain mbetet i rëndësishëm. Z. Trump nuk gabon që dëshiron të ndalojë gjakderdhjen e pafundme. Dhe presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, nuk gabon kur paralajmëron kundër marrëveshjeve formale me një tiran që ka një histori të thyerjes së tyre. Pyetja është nëse z. Trump do të zgjedhë rrugën e Eisenhower apo atë të Chamberlain.
Ekziston shumë ankth, veçanërisht në Ukrainë dhe në Evropë, për dështimin e dukshëm të diplomacisë në takimin e fundit në Zyrën Ovale. Megjithatë, duhet të jemi të kujdesshëm në nxjerrjen e përfundimeve nga tregues të veçantë, veçanërisht kur mund të ketë shumë gjëra që ndodhin nw prapaskenw. Për shembull, megjithëse negociatat me Vladimir Putin pa praninë e ukrainasve ndjekin modelin shqetësues të Chamberlain, samiti i planifikuar këtë javë në Arabinë Saudite midis SHBA-së dhe Ukrainës mund të jetë një shenjë pozitive e një drejtimi tjetër.
Eisenhower u përball me sfida të mëdha në marrëdhëniet me presidentin e Koresë së Jugut, Syngman Rhee, i cili përballej me presion të brendshëm për të ndjekur një fitore të plotë. Z. Zelensky përballet me presion të ngjashëm. Ai ndoshta do të duhet të bëjë kompromis për premtimin e hapur, shpesh të përsëritur nga administrata e Biden, për të luftuar “për aq kohë sa të duhet”. Bindja e popullit ukrainas për të pranuar një armëpushim kompromisi që lë Rusinë të pushtojë pjesë të konsiderueshme të Ukrainës lindore nuk do të jetë e lehtë. Por kjo ndoshta do të jetë e nevojshme për të arritur një fund të qëndrueshëm të luftës, meqë ka pak gjasa që z. Putin të pranojë rivendosjen e plotë të sovranitetit dhe integritetit territorial të Ukrainës, të cilin Rusia premtoi ta respektonte kur nënshkroi Memorandumin e Budapestit në vitin 1994 gjatë administratës së Clinton.
Për të siguruar mbështetje publike për një kompromis të pakëndshëm, z. Zelensky do të ketë nevojë për garanci të forta për furnizime të vazhdueshme me armë për të penguar agresionin rus, si dhe një prani ushtarake evropiane në terren, e mbështetur nga SHBA. Për më tepër, Ukrainës do t’i duhet ndihmë e madhe financiare për rindërtim, veçanërisht nga vendet e pasura të Evropës që kanë interesin më të madh në këtë çështje. Populli amerikan duhet të shohë se barra e ruajtjes së paqes po ndahet.
Në fund të fundit, ukrainasit duhet ta shohin fitoren jo në terma të rimarrjes së territoreve të humbura, por në rindërtimin dhe forcimin e Ukrainës perëndimore si një komb i lirë, sovran, i pavarur dhe i lulëzuar, ashtu si Koreja e Jugut. Edhe pse koreanët në veri të vijës së armëpushimit vuajnë rëndë nën një nga diktaturat më tiranike në botë, Koreja e Jugut mund të pretendojë me të drejtë se e ka fituar atë luftë duke ndaluar në kohën e duhur dhe duke shpëtuar mijëra jetë.
Nga jashtë, ne nuk mund ta dimë me siguri nëse z. Trump po ndjek modelin e Chamberlain. Nëse po, ai ende ka kohë të ndryshojë kurs. Ai ka ende mundësinë të ndjekë shembullin e Eisenhower, lideri i guximshëm por i matur që dinte kur dhe si të ndalte një luftë të përgjakshme dhe të kushtueshme.
*Wolfowitz është një studiues i shquar në Institutin Hoover. Ai ka shërbyer si ambasador i SHBA në Indonezi (1986-89) dhe si zëvendës sekretar i Mbrojtjes (2001-05).
