Intervistë me Scott Burns, skenaristi i “Contagion”, filmit të Steve Sodebergh që parashikonte pandeminë në vitin 2011, dhe Ian Lipikin, virologut që në atë kohë qe konsulent shkencor i filmit dhe që sot vazhdon kërkimet lidhur me vaksinën / kurat.
Rasti i Contagion, filmit të Steven Soderbergh që ka “parashikuar” pandeminë që po jetojmë me një saktësi të frikshme, është bërë materie legjendare gjatë karantinës. Filmi i 2011 tregon për një virus vdekjeprurës që kalon nga lakuriqët e natës tek derrat e therur dhe në fund tek njerëzit në restorantet e Kinës, për t’u përhapur më pas në pjesën tjetër të botës, duke infektuar e duke vrarë njerëz, teksa autoritetet orvaten që ta frenojnë. Ndoshta prej paraleleve të habitshme të tij me krizën aktuale (dhe ndoshta prej një lloj mazokizmi kolektiv), Contagion ka ngjitur kohët e fundit klasifikimet, deri sa është bëtë filmi i shtatë më popullor në iTunes (më parë ishte i 270-i). Në mars, kur fluksi i lajmeve reale dukej se po ndiqte skenarin e tij, është bërë filmi më i shikueshëm në HBO dhe dowload ilegale të tij janë rritur me 50 herë.
10 vjet më parë filmi i është propozuar Soderbergh nga skenaristi Scott Burns, që ka qenë i palëkundur në dhënien e një përfaqësimi të besueshëm një pandemie virale. Në script, agjenti patogjen nuk është koronavirusi, por një paramyksovirus dhe koeficenti i tij i vdekshmërisë është më i lartë se ai i Covid-19. Por origjina dhe mënyra e transmetimit të tij janë çuditërisht të ngjashëm me atë që shohim sot. Kjo falë kërkimit të hollësishëm të Burns dhe këshillave që ka marrë nga konsulentë shkencorë si virologu Ian Lipkin. Përveç epidemiologjisë, filmi imagjinon dinamikat sociale e një pandemie, përfshi karnatinën, sulmet ndaj supermarketeve dhe dizinformimit gëlues (ë bërë në internet nga një bloger komplotist i interpretuar nga Jude Law). Kur shkencëtarët arrijnë më së fundi të krijojnë një vaksinë në frenimin e virusit, Contagion nxjerr në skenë rastin e mëtejshëm të lidhur me detyrën kolosale e prodhimit të vaksinës në sasira të mëdha dhe përcaktimin e prioriteteve tnë shpërndarjen e tij për popullsinë – tema deri tepër të besueshme në një të ardhme ku kurba e infektimit do të ketë zbritur mw tej krahasuar me tani.
Autorët e filmit nuk kanë parashikuar një gjë: efektet e këqija e sugjestionimit të pushtetit shkencor ndaj një administrate autoritare dhe populiste, kultivuese e injorancës dhe mohuese – pikërisht në momenti ku dija dhe një lidership i duhur do të ishin themelore, si edhe faktin që Shtetet e Bashkuara janë bërë epiqendra e pandemisë më të egër të botës. Ndoshta kjo do të ishte konsideruar një rrëfim fantastiko – shkencor tejet i pamundur.
Si ka lindur Contagion?
Scott Burns: Si fëmijë kam parë Outbreak dhe kishte diçka në finalen e në pjesën shkencore që më ka bezdisur, qoftë si skenarist, qoftë si njeri i thjeshtë që mendon. Kujtoj edhe se kam menduar që kam dashur të bëj një film mbi një pandemi, por që të udhëzohej nga zbulimet shkencore më të fundit. Doja edhe që të zhvillohej në një botë të shënuar nga globalizimi, udhëtimet dhe me një pabarazi të madhe ekonomike. Një prej pyetjeve që kanë bërë shpesh qysh kur është shfaqur ky virus është sesi ka mundësi që filmi është kaq parashikues dhe kaq i saktë. Përgjigja është shumë e thjeshtë: kur ia kam paraqitur projektin Steven Soderbergh, i kam thënë se doja ta bëja filmin vetëm nëqfotëse do të ishte i saktë dhe i bazuar mb fakte, pasi isha i vetëdijshëm se jetojmë një kohë pandemie. Kështu që kam arritur të vihem në kontakt me Ian, virologun më të mirë të vendit tonë. Edhe ai më ka thënë të njëjtën gjë: të ndihmoj vetëm nëse filmi është jashtëzakonisht realist dhe jo ndonjë budallallëk komplotist mbi një virus të krijuar në laborator apo që vjen nga ndonjë antenë telefonie. Pra, e dija që ngjarja e filmit do të vërtetohej 10 vite më vonë? Jo. Ama çdo ekspert me të cilin kam folur më ka thënë se problemi nuk ishte nëse do të ndodhte, por kur.
Dhe faktet ju kanë dhënë të drejtë.
Ian Lipkin: Kjo nuk është pandemia e parë dhe nuk do të jetë as e fundit, nuk jam i sigurtë as nëse do të jetë më e keqja. Është diçka që duhet të mund t’i paraprijmë: po luftojmë prej kohësh që të mund të zhvillojmë një sistem imunitar ndërkombëtar që na mundëson t’i indivudalizojmë këta agjentë patogjenë përpara se t’i transmetohen komunitetit njerëzor. Nëqoftëse shikohet nga frekuenca e këtyre epidemive, mua më duket se po shtohen, se do mund t’i presim çdo 3 apo 5 vjet. Në rast se arrijmë të kontrollojmë një vatër siç kemi bërë në Afrikën e Jugut, me një virus të quajtur Lujo – arenavirusi më vdekjeprurës i panjohur kurrë më par, që dyshoj se ju keni dëgjuar të flitet ndonjëherë – atëhere njerëzit e marrin për të mirëqenë se nuk ka nevojë për t’u shqetësuar. Është ky problemi me shëndetësinë publike: në rast se një punë bëhet mirë, nuk e di njeri dhe askush nuke vret mendjen. Ama kur gjithçka shkon keq, atëhere është problem. Shpresoj kështu që njerëzit të përfitojnë nga mësimi që na është dashur të mësojmë për tregjet e kafshëve të gjalla, ndarjen e të dhënave, përmirësimet e nevojshme për studimet lidhur me vaksinat. Kështu që kur të vijë virusi i ardhshëm, të na gjejë më të përgatitur.
Por më parë duhet të përballojmë këtë aktualin.
Ian Lipkin: Virusi është zbuluar në fundin e 2019. Kemi testimet diagnostikuese, por nuk janë të mjaftueshëm. Vendet që kanë arritur ta kontrollojnë pandeminë – Gjermania, Singapori, Kina – kishin akses në të gjithë këto testime dhe i kanë përdorur me sukses. Në Shtetet e Bashkuara kemi mbetur prapa dhe e njëjta gjë ka ndodhur në Itali, Spanjë e vende të tjera.
Po përdorim teknologji të vjetra – si izolimi, lloji i strategjisë i përdorur në Mesjetë për të mbajtur nën kontroll një epidemi. Derikur nuk do të kemi një vaksinë apo ilaçe të aksesueshëm nga të gjithë, do të jemi të kufizuar në strategjitë tona reaguese ndaj virusit dhe do të duhet të kufzohemi tek izolimi, testimet, gjetjet, kërkimin e njerëzve që janë bënë në kontakt me individë të infektuar.
Scott Burns: Kujtoj se kam pasur një bisedë me Ian lidhur me nevojën e zhvillimit të një vaksine universale kundrë koronavirusit. Kështu që a jam i befasuar të shoh gjithnjë e më shumë viruse që vihen në kontakt me qeniet njerëzore? Aspak. Për mua kjo ka të bëjë me probleme më të mëdha, lidhur me faktin që qeniet njerëzore po pushtojnë hapësirat e lafshëve. Kështu, vihemi gjithnjë e më shumë në kontakt me virusët e tyre.
Është sjellja jonë ajo që ka shkaktuar probleme, si parapëlqimi kinez për wet market dhe mënyrën sesi menaxhohen ato. Tek Contagion kompania që priste pemët – motivi i migrimit të lakuriqëve të natës – është amerikane. Shpesh agresioni ndaj këtyre vendeve të virgjëra ndodh në vende të varfëra, por nga dora e kolonializmit industrial.
Çfarë ka ndodhur me sistemin e alarmimit të vrullshëm?
Ian Lipkin: Në mesin e viteve 2000, kur ndodhi epidemia e SARS-it, George W. Bush krijoi National Bio Surveillance Advisory Sub Committee, që jepte linja drejtuese specifike mbi mënyrën sesi të shmangeshin këto vatra. Pastaj ka ardhur Obama dhe ka themeluar një tjetër akoma, që ka hartuar një raport të cilit askush nuk i ka kushtuar vëmendje.
Nuk ka asgjë që më habit për çka po ndodh: shërbimet tona sociale janë në kushte të këqija, CDC-ja merr më pak financime nga sa do t’i nevojiteshin – në ndryshim nga Kina, ku buxheti për kërkimet shkencore rritet me 20% në vit, ndërsa i yni vazhdon të ulet. Nuk ka mjaftueshëm as personel, as resurse.
Mangësia e studimeve epidemiologjike, testimeve efikase, e financimeve për njerëzit që jetojnë në varfëri me qëllim që të mund të jetojnë në izolimë janë gjëra që na vënë në rrezik të gjithë neve, jo vetëm lokalisht, por edhe në nivel ndërkombëtar. Dhe t’ia vësh të gjithë fajin Kinës, siç po bëjmë tani, nuk ndihmon. Ka qenë shumë më transparente se ne respektivisht me 2003, kur personalisht jam përfshirë në luftën kundër epidemisë së SARS-it.
Është e vërtetë ajo që ka thënë Doktor Fauci: se nuk do të jemi ne, por virusi ai që do të diktojë afatet?
Ian Lipkin: Tony është një miku im i mirë dhe do të bëjë vetëm një shënim të vogël për atë që ka thënë. Sepse pjesërisht jemi pikërisht ne ata që përcaktojmë afatet: mund ta zbusim kurbën me izolimin, duke përmirësuar testimet, duke përshpejtuar persosjen e ilaçeve dhe vaksinave. Deridikut, jemi zotër të fatit tonë.
Nga një pikëpamje e përgjithshme kulturore, do të kthehemi në ato lloj përvojash që nuk sjellin shpërbërje – baret, restorantet, teatrot, kinematë përfaqësojnë në fakt një problem më kompleks, pasi për aq kohë sa nuk do ta kemi një vaksinë, do të jetë shumë e vështirë të mbrohen njerëzit. Por nëse punohet në zyrë, besoj se do të jetë e mundur të kthehet në të duke mbajtur një maskë apo të shkohet të bëhet pazar, gjëra të kësaj natyre. Dhe do të identifikojmë njerëzit që janë ekspozuar ndaj virusit dhe shpresohet të jenë të imunizuar, që do të mund të punojnë në vijën e parë në ekipet mjekësore, midis zjarrifkësve, policisë dhe aktiviteteve të tjera që kërkojnë të jesh në kontakt me një numër të madh njerëzish. Por nuk do të mund të kthehemi tek situata që qemë deri vitin e kaluar për aq kohë sa nuk do të kemi një vaksinë të shpërndarë gjerësisht.
Dhe kur mendon se çfarë do të ndodhë?
Ian Lipkin: Përgjithësisht ka 3 faza në realizimin e një vaksine: testimet e sigurisë, testimet e efikasitetit dhe, së fundi, testimet e efikasitetit në periudhën afatgjatë për një numër të madh njerëzish. Vetëm pasi të jenë kaluar tri fazat investohet në prodhim e në sghpërndarje, pasi është një shpenzim miliarda dollarësh.
Për momentin po shtyjmë përpara bashkëpunime në të gjithë botën që do të na mundësojnë të investohet në një numër të kufizuar vaksinash që fillojnë e demonstrohen të vlefshme, të dobishme: jo të gjitha do të zhvillohen. Kjo kërkon përpjekjet e përbashkëta e studiuesve, të industrisë e të qeverive e të gjithë botës. Pjesa më e madhe e njerëzve thekson se do të duhen 18 muaj apo edhe 2 vjet. Unë besoj se do t’ia arrijmë në rreth 1 vit.
Të tjerë thonë se do t’ia dalim brenda fundit të 2020, por besoj se është një afat tejet optimist. Dhe çfarë thotë kjo në terma politikë? Se sa më shpejt do ta kemi vaksinën, aq më shumë njerëz që janë politikisht në rrezik do të mund të thonë se ia kanë dalë, se e kanë gjetur vaksinën, kur në realitet e dimë se nuk është kështu. Ne virologët po bashkëpunojmë, duke i ndarë të dhënat si asnjëherë më parë.
Po punoni për një terapi me bazë plazme?
Ian Lipkin: Po kërkoj të impenjohem shumë në këtë terapi. E kam bërë kur isha në Kinë: ka qenë qeveria kineze ajo që ka bërë eksperimentimet e para me plazmën. Aktualisht sapo kemi filluar një eksperimentim në “New York Presbyterian” me 450 pacientë. Ka edhe një studim të gjerë kombëtar që po kryhet lidhur me këtë aspekt. Besoj se në 3 apo 4 javët e ardhshme do të jemi në gjendje të mësojmë nëse terapia me plazmën funksionon me njerëzit shumë të sëmurë apo nëse mund të parandalojë sëmundjen tek operatorët e shëndetësisë.
Contagion trajtonte edhe temën e dizinformacionit, që e komplikon luftën ndaj pandemisë.
Scott Burns: Ky problem është përkeqësuar dhe fatkeqësisht tani nuk bëhet fjal më për një bloger, por për përfaqësues të qeverisë federale. Tashmë është e vështirë të luftohet sëmundja, por përballja me dizinformacionin, sidomos atë që përdor ksenofobinë, përçarjen e pabesueshme të vendit, e bën jashtëzakonisht të vështirë punën e njerëzve si Ian.
Nuk e kuptoj aspak pse duhet të themi gjëra si “çlironi Michigan”, kur në këtë shtet ka pasur mjaft njerëz shumë të sëmurë dhe nuk e kuptoj se pse këta njerëz kanë të “drejtën” që të sëmuren dhe të vënë në rrezik jetën e njerëzve të tjerë, disa prej të cilëve mund të kenë edhe sëmundje kronike: për ta do të ishte një vendim me vdekje.
Contagion imagjinonte edhe tensione të tjera sociale: trazirat për ushqimin. Nuk kemi arritur akoma në këtë pjesë të filmit?
Scott Burns: Për sa është vënë në sprovë të vështirë, zinxhiri i furnizimit në këtë vend nuk ka ceduar. Kështu që nuk besoj se duhet të preokupohemi për ushqimin. Sëmundja e filmit tonë ishte shumë më vdekjeprurëse se kjo, kështu që njerëzit e punësuar në shërbimet thelbësore mund ta bëjnë punën e tyre nëse mbrohen siç duhet, nëse protokollet janë efikase.
Kështu që besoj se këto trazira nuk do të jenë pjesë e filmit që po përjetojmë ose të paktën këtë shpresoj. Fatkeqësisht, në vendin tonë jemi dëshmitarë të influencës që kjo krizë po ka mbi përçarjen që ekzistonte qysh më parë dhe ka njerëz të cilëve u vjen për mbarë që të moshuarit apo më të dobëtit vdesin për ekonominë tonë: kemi zgjedhur politikanë që kanë thënë gjëra të kësaj natyre. Dhe sa më shumë kalon koha, aq më shumë kjo do të jetë problem, veë në mos gjejnë një qasje të pranuar.
Pak ditë më parë një lajm ma ka vrarë zemrën: një infermiere që përballet me një grup manifestuesish të armatosur në Colorado, të cilët ulërijnë se komunizmi duhet të shkojë në Kinë. Është fatkeqësi që të jetë ky niveli i diskutimit dhe i injorancës në vendin tonë, aq sa të arrihet të kërcënohen punëtorët e shëndetësisë për të cilët kemi nevojë. Me siguri që infermierja nuk ka asnjë qëllim politik: vetëm do të pengojë të njerëzit të sëmuren. Ky është lloji i përçarjeve që nëse vazhdojnë të ashpërsohen, do të çonin në një eskalim të paqëndrueshmërisë sociale.
Ian Lipkin: Ka pjesë të nënkontinentit indian ku ka pasur trazira. Kështu që mund edhe mund të mos jenë në Bregun Perëndimor e Shteteve të Bashkuara ose në New York, por ka pjesë të botës ku kjo gjë tashmë po ndodh.
Në film një moment tjetër tensioni vjen kur zhvillohet vaksina, por prodhimi dhe shpërndarja mbeten sfidë.
Scott Burns: E dija se në këto raste vaksina i jepet në radhë të parë kujt punon në vijë të parë, pastaj anëtarëve të qeverisë. Pastaj kam shpikur idenë e lotarisë. Jetojmë në një shoqëri ku të pasurit apo kush ka lidhje politike, përfiton trajtime preferenciale.
Nuk e di nëse kjo dë të influencojë në shpërndarjen e vaksinës, por nuk besoj se është për t’u përjashtuar ky lloj zakonesh të korruptuara do të manifestohet, pasi janë të zakonshme në të gjithë botën. Ama shpresoj se njerëzit më të rrezikuar do të jenë të parët që do ta marrin vaksinën, menjëherë pas personelit shëndetësor.
(nga Il Manifesto)
Përgatiti: ARMIN TIRANA / bota.al
