Paralajmërim: Ky raport përmban përshkrime të përdhunimit dhe dhunës seksuale. Emrat e viktimave janë ndryshuar dhe detajet identifikuese janë lënë jashtë për të mbrojtur privatësinë dhe sigurinë e tyre.
Enat ishte në shtëpi me mbesën e saj tetëvjeçare kur ushtarët erdhën një të diel në mëngjes, thotë ajo.
Ushtria etiopiane po kryente kontrolle në shtëpi në rajonin e Amharës më 5 janar të këtij viti, si pjesë e një goditjeje ndaj një rebelimi në rritje të nisur nga milicitë lokale të njohura si Fano.
Enat thotë se tre burra, të veshur me uniforma ushtarake, hynë në shtëpinë e saj në Gondarin Jugor dhe filluan të bënin pyetje rreth prejardhjes së familjes së saj dhe nëse luftëtarët Fano e kishin vizituar birrarinë ku ajo punonte.
Enati, 21 vjeç, tha se e kishin bërë.
«Si mund të gënjejmë? Si mund ta fshehim të vërtetën?» thotë Enat, duke vënë në dukje se Fano – një fjalë amarike që përkthehet lirshëm si luftëtarë vullnetarë – përbëhet nga vendas.
Gjërat u përshkallëzuan shpejt.
Pasi bëri pyetje në lidhje me prejardhjen e familjes së saj, Enat thotë se ushtarët filluan ta fyenin, pastaj e kërcënuan mbesën e saj me një armë kur vajza e vogël filloi të qante.
Enat thotë se njëri nga ushtarët e përdhunoi më pas para mbesës së saj, ndërsa të tjerët bënin roje.
“Iu luta të mos më lëndonin. U thirra shenjtorëve dhe i luta. Por zemrat e tyre nuk patën mëshirë për mua. Ata më dhunuan.”
Mijëra raportime për përdhunime dhe sulme
Enat, e cila është nga grupi etnik Amhara, i dyti më i madh në Etiopi, është midis mijëra grave që besohet se janë sulmuar seksualisht dhe përdhunuar që nga fillimi i konfliktit midis ushtrisë etiopiane dhe Fano-s në gusht 2023.
Dhuna seksuale në rajon është kryesisht e padokumentuar, por BBC ka mbledhur të dhëna që tregojnë se ka pasur mijëra raportime për përdhunim midis korrikut 2023 dhe majit 2025, me viktima nga mosha tetë vjeç deri në 65 vjeç.
Ndërsa kufizimet kanë penguar median e pavarur të hyjë në Amhara për të mbuluar konfliktin, ekipi i BBC-së në Nairobi, në Kenian fqinje, arriti të flasë me gra dhe mjekë në rajon, duke ofruar një pasqyrë të rrallë mbi ndikimin njerëzor të krizës.
Konflikti filloi kur qeveria u përpoq të shpërndante grupet ushtarake rajonale, përfshirë ato në Amhara, të cilat kishin luftuar me ushtrinë gjatë luftës civile 2020-2022 në rajonin fqinj të Tigray.
Milicia Fano u ndie e tradhtuar nga ky veprim dhe besonte se kjo do t’i linte të pambrojtur ndaj sulmeve nga Tigray dhe vende të tjera, veçanërisht pasi dhuna kundër komunitetit Amhara ishte intensifikuar, sipas grupeve të të drejtave.
Në përgjigje, Fano nisi një rebelim, duke pushtuar qytete të mëdha. Ata pretendojnë se po luftojnë për autonomi rajonale dhe po mbrojnë komunitetet e tyre nga margjinalizimi nga qeveria etiopiane.
Kryengritja ka rezultuar në një shtypje të dhunshme nga ushtria, e cila e quan Fano-n “etno-nacionalistë radikalë”.
Që nga fillimi i konfliktit, të dyja palët janë akuzuar për shkelje të shumta të të drejtave të njeriut, duke përfshirë vrasje jashtëgjyqësore, ndalime arbitrare, zhvendosje me forcë, shkatërrim të pronës, plaçkitje dhe raste të përhapura të dhunës seksuale, përfshirë përdhunimin.
Grupet e të drejtave të njeriut, përfshirë Amnesty International, thonë se ka prova që ushtria është përgjegjëse në mënyrë disproporcionale për abuzimet. Ata gjithashtu thonë se populli Amhara në pjesë të tjera të Etiopisë është shënjestruar qëllimisht nga forcat e sigurisë dhe grupe të tjera të armatosura.
Përpara se të sulmohej, Enat nuk kishte kryer kurrë marrëdhënie seksuale dhe planifikonte të martohej një ditë në kishën e saj lokale në një ceremoni të zhvilluar në përputhje me ritet e Kishës Ortodokse Etiopiane, ashtu siç kishin bërë edhe gratë e tjera në familjen e saj.
Martesa të tilla janë ndër traditat më të nderuara të popullit Amhara, të cilët janë kryesisht të krishterë ortodoksë, por kjo kërkon që çiftet të mbeten “të pastra” dhe të mos kenë asnjë kontakt seksual deri në martesë.
«Para asaj dite, nuk kisha njohur kurrë një burrë», thotë ajo.
“Do të kishte qenë më mirë nëse do të më kishin vrarë.”
‘Familja ime më gjeti pa ndjenja’
Tigist, 18 vjeç, nga West Gojjam, gjithashtu në rajonin e Amhara, punonte në çajtoren e vogël tradicionale të familjes së saj përpara se të sulmohej.
Ajo përshkruan se si, në janar të vitit 2024, një ushtar që ishte klient i rregullt e ngacmoi. Ajo thotë se e refuzoi atë – një veprim që ajo beson se çoi në sulm.
Më vonë atë mbrëmje, ndërsa po kthehej në shtëpi nga puna, ajo thotë se tre ushtarë, përfshirë burrin që e ngacmoi me dorë, i zunë pritë në rrugë dhe e përdhunuan në grup në trotuar.
«Familja ime më gjeti pa ndjenja në anë të rrugës», kujton ajo. «Më çuan në klinikë, ku kalova pesë ditë».
Që nga sulmi, Tigist thotë se nuk ka qenë në gjendje të dalë nga shtëpia e saj, e paralizuar nga frika nga burrat dhe bota e jashtme.
“Frika më pengon të shkoj në punë… Sa herë që shoh ushtarë ose ndonjë burrë, më kap paniku dhe fshihem.”
Ajo përfundoi duke u tërhequr nga jeta e saj dhe duke i dhënë fund fejesës. Ajo thotë se nuk i tha kurrë të fejuarit të saj pse ose çfarë kishte ndodhur.
E mbërthyer nga dëshpërimi, Tigist u përpoq t’i jepte fund jetës, por familja e saj ndërhyri pikërisht në kohë dhe e shpëtoi. Ajo thotë se, megjithëse që atëherë ka menduar për vetëvrasje, i ka premtuar familjes se nuk do të përpiqet të vrasë veten përsëri.
‘Është e neveritshme të kesh lindur grua’
BBC mblodhi të dhëna nga 43 institucione shëndetësore në Amhara – afërsisht 4% e të gjitha institucioneve shëndetësore në rajon – dhe burime të tjera mjekësore për të marrë një pamje të asaj që ka ndodhur.
Në këto institucione, pati 2,697 raportime për përdhunim midis 18 korrikut 2023 dhe majit 2025. Fëmijët nën 18 vjeç përbënin 45% të rasteve.
Pak më shumë se gjysma e viktimave rezultuan pozitive për infeksione seksualisht të transmetueshme (IST), ndërsa shumë prej tyre mbetën gjithashtu shtatzënë dhe me trauma të rënda psikologjike.
Megjithatë, shumë viktima të dhunës seksuale nuk e raportojnë kurrë krimin dhe as nuk kërkojnë trajtim, nga frika e stigmës ose nga frika se mund të kenë kontraktuar një IST ose të kenë mbetur shtatzënë.
Për këtë arsye, një ekspert i lartë i shëndetësisë, i cili foli për BBC-në në kushte anonimiteti për shkak të shqetësimeve për sigurinë, thotë se viktimat që vijnë në mjediset në rajonin e Amharës janë vetëm “maja e ajsbergut”.
Lemlem është ndër ato që nuk e kanë raportuar kurrë përdhunimin e tyre dhe as nuk kanë kërkuar trajtim mjekësor, e tmerruar nga të mësuarit se mund të ketë një infeksion seksualisht të transmetueshëm, siç është HIV-i.
23-vjeçarja nga South Gondar thotë se ushtarët qeveritarë hynë në shtëpinë e saj më 6 janar për të kërkuar informacion, një praktikë rutinë e ushtrisë.
Ajo thotë se kur nuk u dha atyre atë që donin, një nga ushtarët e përdhunoi.
«Ai më kërcënoi, duke thënë: ‘Nëse bërtet, një plumb është i mjaftueshëm për ty’», thotë Lemlem.
“Qava pa pushim për një muaj të tërë. Nuk mund të haja. E tëra çfarë bëja ishte të qaja. Nuk mund të duroja as të ecja. Dhe u sëmura rëndë.”
Ajo thotë se sulmi e ka larguar nga kisha, ku ka frikë se mund të jetë objekt thashethemesh.
«Është e neveritshme të kesh lindur grua. Nëse do të isha burrë, mund të më kishin rrahur dhe të largoheshin – nuk do të ma kishin shkatërruar jetën kështu», thotë Lemlem, duke shpjeguar se si trauma e sulmit e ka bërë të ndihet për të qenë femër.
Mjekët me të cilët foli BBC thanë se ka pasur një rritje të ndjeshme të numrit të viktimave të dhunës seksuale që ata kanë trajtuar që nga fillimi i konfliktit.
«Ata mbërrijnë duke u dridhur, shumë të frikësuar as për të folur», thotë një mjek.
Megjithatë, ata që dalin hapur ngurrojnë të emërojnë sulmuesit e tyre dhe rrallë kërkojnë drejtësi, pjesërisht sepse konflikti ka çuar në një prishje të rendit dhe ligjit. Në vend të kësaj, shumica e atyre që kërkojnë ndihmë mjekësore vijnë nga frika e shtatzënisë.
Të tjerë kërkojnë trajtim shumë kohë pasi janë sulmuar, në të cilën pikë disa ilaçe për IST-të që kanë kontraktuar, siç është HIV-i, nuk janë më efektive.
HIV shpesh mund të parandalohet me një trajtim të quajtur profilaksi pas ekspozimit, por vetëm nëse administrohet menjëherë pas marrëdhënies seksuale me dikë që është i infektuar.
Një tjetër mjek vëren se shumë viktima thonë se nuk janë në gjendje të marrin trajtim menjëherë për shkak të ndërprerjeve të transportit dhe bllokimeve të rrugëve të shkaktuara nga konflikti.
Një mjek i lartë paralajmëron se ata kanë frikë se një krizë e shëndetit publik dhe sociale mund të jetë pranë.
Bazuar në informacionin që kanë mbledhur qendrat shëndetësore, ato thonë se “kanë identifikuar shenja se infeksionet e HIV mund të rriten dhe se problemet e shëndetit mendor dhe psikologjik mund të arrijnë nivele katastrofike”, duke vënë në dukje se disa viktima kanë tentuar vetëvrasje.
Shifrat nga ministria e shëndetësisë e Etiopisë në vitin 2022 treguan se shkalla e HIV-it në rajon ishte rreth 1.1 për 100 persona – më e lartë se mesatarja kombëtare.
Ndërkohë që sulme janë kryer nga të dyja palët në konflikt, stafi mjekësor raporton se ka parë më shumë raste që përfshijnë ushtarë të ushtrisë etiopiane sesa milicinë Fano. Një punonjës qeveritar me qasje në informacionin përkatës, i cili pranoi të fliste në kushte anonimiteti, tha gjithashtu se ky ishte rasti.
Shumica e incidenteve të përdhunimit u raportuan në zonat urbane ku ushtria mban baza dhe ushtron kontroll, megjithatë ekspertët theksojnë se njerëzit që jetojnë në qytete kanë qasje më të mirë në trajtim, kështu që kanë më shumë gjasa të marrin ndihmë dhe të raportojnë sulmet.
BBC nuk mundi të intervistonte asnjë viktimë të sulmeve nga luftëtarët Fano për shkak të aksesit të kufizuar në vendet ku ndodhet baza e milicisë.
Në qershor 2024, Zyra e Komisionerit të Lartë të OKB-së për të Drejtat e Njeriut raportoi se Forca Kombëtare e Mbrojtjes Etiopiane, e cila përfshin ushtrinë, kishte kryer dhunë seksuale, përfshirë edhe kundër të miturve, në rajonin e Amhara gjatë konfliktit me milicinë Fano.
BBC i kërkoi ministrisë së mbrojtjes së Etiopisë të përgjigjej ndaj akuzave, por pavarësisht muajsh pritjeje, nuk kemi marrë ende një përgjigje.
Kërkesat e përsëritura të BBC-së për informacion të detajuar nga autoritetet rajonale ishin gjithashtu të pasuksesshme.
Një udhëheqës i Fano-s, Asres Mare Damtie, i tha BBC-së se grupi nuk ishte në dijeni të ndonjë përfshirjeje nga luftëtarët e tij, duke thënë se nuk ishin ngritur akuza kundër tyre dhe se zbaton dënime të ashpra, përfshirë vdekjen, për shkelësit.
BBC ka mësuar se ka filluar një hetim i porositur nga qeveria, i udhëhequr nga Universiteti Bahir Dar i Etiopisë, mbi dhunën seksuale ndaj grave në lidhje me konfliktin në Amhara, dhe gjetjet e tij pritet të bëhen publike në muajt në vijim.
Në vitin 2021, kur ushtria dhe aleatët e saj – që atëherë përfshinin Fano-n – u përballën me akuza të ngjashme për sjelljen e tyre në konfliktin Tigray, qeveria dënoi përdorimin e përdhunimit, por i hodhi poshtë pretendimet si “të anshme dhe të gabuara”.
Deri më sot, asnjë veprim zyrtar nuk është bërë publik kundër autorëve të krimit.
Amnesty International ka ngritur shqetësime në lidhje me atë që beson se është një model i vazhdueshëm i pandëshkueshmërisë në ushtrinë e Etiopisë. “Nuk ka asnjë përpjekje kuptimplote për të sjellë autorët para drejtësisë”, thotë studiuesi rajonal i organizatës, Haimanot Ashenafi.
“Ata ende po luftojnë, janë ende atje jashtë pa pasoja për atë që kanë bërë… të mbijetuarit që kanë kaluar nëpër këtë përvojë që ndryshon jetën meritojnë drejtësi.”
Për Enatin, pasojat e sulmit të saj kanë qenë të gjera.
Një muaj pas sulmit, ajo iku nga fshati i saj për t’i shpëtuar traumës së sulmit.
Ishte atëherë që ajo mësoi se ishte shtatzënë si pasojë e përdhunimit.
«Fillova të vjella», kujton ajo.
Ajo mendoi të bënte një abort, gjë që lejohet ligjërisht në Etiopi deri në javën e 12-të të shtatzënisë nëse një grua përdhunohet, por ishte e frikësuar.
“Isha i frikësuar Zotit dhe më vinte keq për nënën time. Çfarë do të bëhej me të nëse do të vdisja gjatë abortit?”
Ajo lindi një vajzë në fillim të shtatorit pas tre ditësh lindjeje.
Pavarësisht asaj që i ndodhi, Enati e konsideron foshnjën një “dhuratë nga Zoti”.
Por ajo aktualisht jeton me një të afërm dhe nuk është në gjendje të punojë pasi duhet të kujdeset për vajzën e saj. Ajo shqetësohet për të ardhmen dhe se si do t’i sigurojë vetes dhe fëmijës së saj jetesën.
“Nëse kjo është ajo që konsiderohet të jetë e gjallë, atëherë po, unë po jetoj”, shton ajo.