Nga Entela Resuli
Për ata që jetojnë dhe punojnë në qendrat urbane, jetën e djalit me të cilin kemi folur sot do e kishin zili. Puna dhe pasioni i tij është të zbuloj bimë dhe lule të rralla në Shqipëri.
Ai udhëton maleve, sidomos në pranverë kur edhe natyra shpërthen dhe i bënë sytë katër për të spikatur lule të cilat ja vlenë të studiohen.
Donald Dhuka është djali i biologut, Lulëzim Shuka. Që këtu kuptojmë se nga e ka të trashëguar dashurinë që ka për natyrën dhe bimët. I ati, profesor, është një ndër zbuluesit dhe studiuesit me të njohur të bimëve në Shqipëri.
Donaldi, i cili që i vogël ka udhëtuar me babin lëndinave, sot këtë gjë e bën në rolin e studiuesit.
Së fundmi ai është pjesë e një grupi kërkuesish të cilët kanë zbuluar një lloj të ri shafrani, endemik shqiptar.
Puna si kërkues përveç pasionit kërkon edhe shpenzimet e veta të cilat këta njerëz që merren me këtë punë e kanë të vështirë t’i sigurojnë, pasi, vlerësimi për ta pothuajse është zero edhe pse bëjnë një punë të rrallë.
Donaldi punon edhe si pedagog i jashtëm ne Universitetin e Vlorës, por edhe kjo jo si punësim normal. Rezultatet e studimeve i ka në bashkëpunim me Gjermanët, disa kolegë nga Kroacia dhe Danimarka,pasi në vendin tonë, vështirë të vlerësohet pasioni dhe puna e këtij profesori të ri.
Futemi në temë.
Shafrani i bakofenit crocus bachofenii
Një grup botanistësh, të udhëhequr nga Prof. Doerte Harpke, kuratore dhe specialiste e Gjenetikës së Shafranëve, në Institutin Leibniz të Gjenetikës Bimore dhe Kërkimit në Bimët e kultivuara,Gatersleben, Gjermani, kanë përfunduar një pjesë të studimit mbi Shafranët natyrorë të Shqipërisë, duke publikuar prezencën e një lloji të ri shafrani për shkencën, endemik i Shqipërisë dhe i pa njohur më parë, të cilën e kanë emërtuar Crocus bachofenii D. Shuka, Raca, and Harpkesp. nov., ose Shafrani i Bakofenit në shqip.
Ne u takuam me autorin kryesor të zbulimit të ri, studentin e doktoraturës MSc. Donald Shuka për të mësuar më shumë mbi këtë zbulim dhe shafranët në përgjithësi.
-Donald, ç’farë përfaqëson ky shafran i ri, kur u zbulua dhe ku rritet ai?
Si vend mesdhetar Shqipëria dallohet për një florë të pasur, megjithëse mbetet shumë pak e studiuar. Në kuadër të studimeve të doktoraturës, në tezën e studimit, unë jam fokusuar në llojet e bimore të rralla dhe të rrezikuara në zonën malore Berat-Korçë, me synim thellimin e njohurive në disa gjini specifiku ku njëra prej tyre është ajo e Shafranëve (Crocus L.). Në bashkëpunim me Institutin Leibniz të Gjenetikës Bimore në Gjermani, unë dhe grupi i punës ku bëj pjesë, jemi duke skanuar gjenetikisht gjithë shafranët e Ballkanit, ku vendi ynë mbetet një parajsë e këtyre llojeve. Rezultatet e punës 4-vjeçare të botuara në revistën PLANTS, paraqesin vetëm ato të shafranëve të serisë Verni, prej nga rezulton edhe zbulimi i Shafranit të Bakofenit (Crocus bachofenii),i cili e ka qendrën e përhapjes në Malin me Gropa (Linos), Bjeshkën e Oroshit dhe Lurë, dhe më pak në jug të vendit (rreth burimeve të Shkumbinit) ose në veri, në Malin e Zebës.
-Cila është rëndësia e këtij zbulimi?
Zbulimi hedh dritë mbi larminë floristike të shafranëve, prejardhjen e tyre si dhe pasurinë gjenetike të tyre. Konkretisht është përfunduar skanimi gjenetik i të gjithë llojeve të serisë Verni për vendin tonë, ku tani përfshihen gjithsej 6-specie nga 4- të njohura deri më tani. Në studim përfshihet edhe një specie e njohur në vendet fqinje por që tashmë u zbulua edhe në vendin tonë duke e çuar numrin e kësaj serie në 6-specie.
Studimi arriti të ndërtojë librarinë gjenetike të shafranit të ri si dhe të hedhë dritë mbi prejardhjen e tij. Gjenetikisht deri më tani rezulton se ky shafran e ka prejardhjen nga Crocus vernus (njëri prind) dhe nuk u gjet prindi tjetër, për të cilin ne mendojmë se ndodhet diku në një zone brenda Shqipërisë ose në vendet fqinje, prindi cili mbetet i panjohur deri më tani, ose është një specie e zhdukur.
Shafrani i Bakofenit (Crocus bachofenii) lulëzon në muajt prill ose maj, kjo në vartësi të kohës dhe lartësisë, duke krijuar një peizazh blu-violet në livadhet dhe kullotat e vendgjetjes. Nuk dihen ende vetitë ose përbërja biokimike e petaleve dhe pistilit të tij dhe përparojë edhe vlerat përdoruese.
-Përse këtij shafrani ju i vendosët një emër të huaji dhe jo një shqiptari?
Në emërtimin e bimëve zakonisht vendosen emra gjeografikë, emra që përputhen me morfologjinë e species ose që kanë lidhje me gjetjen ose kontributin në këtë fushë, kurse emërtimi i këtij shafrani me emrin familjar të Profesor Reinhard Bachofen ka të bëjë me respektin dhe mirënjohjen ndaj këtij shkencëtari, i cili përreth 25-vite ka kontribuar në rritjen e cilësisë së analizë shkencore-mësimore, sidomos në zbatimin e projekteve shkencore për cilësinë e ujërave të lumenjve dhe ujit të Bovillës në Shqipëri, për ndihmën e dhënë në ngritjen e disa laboratorëve në Fakultetin e Shkencave të Natyrës ku unë kam përfunduar studimet, si dhe në sigurimin e fondeve për të specializuar shumë pedagogë të fushës së Kimisë dhe Biologjisë në Zvicër.
Profesor Bachofen përmes njohjeve dhe lidhjeve të tij dhe ne bashkëpunim me Fondacionin Shkencor Kombëtar të Zvicrës (Swiss National Science Foundation (SNSF) dhe programit teë bashkëpunimit SCOPES ka siguruar mbështetjen financiare për trajnimet 2-javore të rreth 6-grupeve të studentëve shqiptarë dhe Kosovës, me më shumë se 15-persona për grup,në Zyrih dhe Qendrën e Biologjisë Alpine në Piora(Alpet e Zvicrës), gjatë viteve 2010-2023.
Në trajnimet e zhvilluara në muajin Gusht të vitit 2017, unë pata fatin të jem pjesë e grupit të studentëve nga Universiteti i Tiranës, Vlorës dhe Prishtinës në trajnimet e organizuara nga Profesor Reinhardi në Piora dhe në Zyrih. Në këtë trajnim unë bashke me 2-studentë të tjerë u udhëhoqëm nga Prof. R. Bachofen në eksperimentin që zhvilluam. Ishte ky takim i parë me Prof. Bachofen nga ku filloi edhe bashkëpunimi ynë i cili vazhdon ende deri sot.
Për më tepër, pikënisja e zbulimit të këtij shafrani u bë një koleksioni papërcaktuar i tij i grumbulluar nga Prof. R. Bachofen dhe L. Shuka, gjatë një ekspedite të kryer në Kunorën e Lurës më 15 Prill 2013 me studentët e degës së Biologjisë, FSHN, UT.
Janë këto arsye që shafrani i ri u emërtua me emrin familjar të Prof. Bachofen, me emrin e një shkencëtari dhe njeriu të thjeshtë por me zemër të madhe, me emrin e një humanisti i cili ka ndihmuar dhe ndihmon pa u lodhur universitetet shqiptare dhe kërkuesit e rinj. Megjithëse i ka kaluar të 90-at, ai vazhdon të punojë për të ndihmuar të rinjtë në gjetjen e fondeve për kërkime, për të cilën tani ka krijuar fondacionin‘Sylvia und Reinhard Bachofen’, i cili ndihmon të rinjtë financiarisht për të studiuar në Zvicër. Tani a mund të më gjeni një shqiptar që mund të ketë kontribuar për vendin tonë sa Profesor Reinhard Bachofen?
-Cilat janë drejtimet e studimeve tuaja në të ardhmen dhe nga kush financohen ato?
Aktualisht unë jam i fokusuar në përmbylljen e detyrimeve të tezës së doktoraturës me fokus te bimët endemike dhe të rrezikuara, duke u thelluar në gjinitë Silene, Campanula, Centaurea etj. Për sa i takon financimit, një pjesë të ekspeditave të zhvilluara në terren janë mbështetur nga AKKSHI, kurse të gjitha analizat gjenetike si dhe transporti ne terren është financuar nga partnerët Gjermanë.
Dhoma e Rrëfimit’ rubrikë ekskluzive e VoxNews.
