Dronët janë përdorur në luftë prej dekadash; avionët pa pilot, të kontrolluar me radio, janë testuar që në Luftën e Parë Botërore. Por, lufta në Ukrainë ka sjellë një shpërthim të vërtetë në shkallën e përdorimit të tyre.
Ata janë transformuar nga mjete për funksione të specializuara, në një nga armët më të rëndësishme dhe më të përdorura gjerësisht në fushën e betejës, me mijëra mjete ajrore pa pilot (UAV) që përdoren për të gjurmuar forcat armike, drejtuar artilerinë dhe bombarduar objektiva.
Përdorimi i dronëve më të vegjël, që në fillim të luftës ishte i çrregullt, tani është bërë tejet i organizuar, pasi UAV-të janë integruar plotësisht në strukturën e Forcave të Armatosura të Ukrainës. Pothuajse çdo brigadë luftarake ka një kompani dronësh sulmues, ndërsa shumica e njësive kanë dronë të vegjël zbulues, shkruan A2.
Më 25 nëntor, avionë luftarakë të NATO-s rumunë dhe gjermanë u ngritën me urgjencë pranë kufirit të Rumanisë me Ukrainën, për t’iu përgjigjur një droni që hyri më thellë se kurrë më parë në hapësirën ajrore rumune, në atë që Bukureshti e cilësoi si një provokim rus. Më vonë, fragmente droni pa ngarkesë shpërthyese u gjetën në territorin rumun. Shkelja e së martës ishte e 13-ta që Rumania raporton në hapësirën e vet ajrore që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në vitin 2022.
Përveçse ishte më e thella, ishte hera e parë që ndodhte ditën e jo natën. Incidentet me dronë mbi aeroportet në Danimarkë dhe Gjermani gjatë vitit 2025 e forcuan bindjen e liderëve evropianë se kontinenti ka nevojë urgjente për mbrojtje më të mirë ndaj këtyre kërcënimeve. NATO vendosi avionë F-35 dhe F-16, helikopterë dhe një sistem mbrojtës Patriot, me vlerë kolektive miliarda dollarë, për t’iu përgjigjur dronëve rusë “Gerbera”, të bazuar te modelet iraniane Shahed, të cilët kushtojnë vetëm një fraksion të kësaj shume.
Benjamin Wolba shprehet: “Lufta tradicionale nuk funksionon më. Nuk mund të lëvizësh në grupe të mëdha, këtë e mësuan edhe koreanët e veriut në Kursk. Nëse lëviz në grup të madh, je objektiv i lehtë. Dronët të godasin menjëherë. Çfarë bëjnë ukrainasit dhe rusët sot? Avancojnë në grupe shumë të vogla, me nga dy ose tre veta. Pse? Sepse kur grupet janë të shpërndara, dronët e kanë shumë më të vështirë të ndjekin objektiva individualë. Edhe nëse goditet një grup, dëmtohen 2-3 persona, jo 50. Prandaj po shohim kalimin nga njësitë e mëdha të centralizuara në një luftë të decentralizuar: grupe të vogla që fshihen në pozicione të mbrojtura, që avancojnë natën ose në mjegull, duke përdorur taktika krejtësisht të ndryshme nga ato që njihnim më parë”.
Droni i vogël dhe i lirë FPV është provuar të jetë një nga armët më të fuqishme të kësaj lufte, ku avionët luftarakë tradicionalë janë të rrallë për shkak të densitetit të madh të sistemeve kundërajrore pranë vijës së frontit. FPV-të, të dizajnuar fillimisht për gara civile, kontrollohen nga pilotë në tokë dhe shpesh përplasen qëllimisht në objektiva, të ngarkuar me eksplozivë.
Kostoja totale e përbërësve të dronit, përfshirë një kokë shpërthyese të lidhur me zipa plastike, mund të jetë vetëm 500 dollarë ose më pak. Dronët FPV nisen nga platforma të improvizuara disa kilometra larg vijës së frontit. Sipas madhësisë, baterisë dhe ngarkesës, rrezja mund të variojë nga 5 në 20 km apo edhe më shumë. Një ushtar e operon dronin me telekomandë dhe një set syzesh që tregojnë pamjen e kamerës. Ndërkohë, një tjetër shikon një tablet me harta dhe jep koordinata. Pasi kalon vijën e frontit, piloti identifikon objektivin: një tank. Ai zgjedh pikën më të cënueshme, një kapak të hapur, motorin apo municionet në kupolë. Dronët FPV janë shumë më të saktë se shumica e artilerisë, duke i lejuar të ndjekin dhe godasin mjete lëvizëse që përndrysh edo t’u shpëtonin predhave. Megjithatë, predhat tradicionale mbeten më të fuqishme për shkak të ngarkesave më të mëdha shpërthyese.
“Dronët kanë ndryshuar në mënyrë të qenësishme edhe llogaritjen e kostos së luftës. Dronët e vegjël FPV, që kushtojnë vetëm qindra apo mijëra dollarë, po neutralizojnë sisteme shumë të shtrenjta dhe të specializuara si tanket, avionët luftarakë apo helikopterët. Kemi një asimetri të plotë: pajisje tepër të lira po shkatërrojnë sisteme shumë të kushtueshme, të cilat nuk mund t’i prodhosh lehtë dhe në shkallë të gjerë”, shpjegon Wolba.
Përdorimi masiv i dronëve ka detyruar mjetet e rënda si tanket të tërhiqen disa kilometra prapa vijës së frontit, sipas ushtarëve ukrainas. Këmbësoria i konsideron FPV-të dhe dronët që hedhin municione si kërcënimin më të madh; ka aq shumë në ajër sa është bërë e vështirë lëvizja drejt apo larg llogoreve. FPV-të dhe dronët bombardues kanë avantazhe të mëdha: mund të kushtojnë më pak se një predhë artilerie dhe janë shumë më precizë. Megjithatë, teknologjia e dronëve është më efektive kur përdoret së bashku me armë të tjera.
Sistemet e luftës elektronike (EW) kanë rezultuar mënyra më e efektshme për t’i ndalur dronët, duke bllokuar frekuencat e radios. Kur sinjali bllokohet, piloti humbet kontrollin ose pamjen video. Shumë sisteme bllokojnë vetëm frekuenca të caktuara, ndaj pilotët eksperimentojnë me frekuenca të tjera, duke krijuar një lojë teknologjike “mace dhe miu”.
Sistemet e zbulimit elektronik mund të gjurmojnë sinjalet e dronëve dhe të identifikojnë vendndodhjen e pilotëve. Për t’i shmangur, pilotët po përdorin gjithnjë e më shumë përsëritës sinjali, të vendosura në tokë ose të montuara në dronë të tjerë, për të rritur rrezen dhe maskuar burimin e sinjalit.
“Ka ndryshuar luftën në mënyrë themelore, sidomos po të shohësh se si nisi pushtimi i plotë rus në Ukrainë në vitin 2022, me tanke të stilit të Luftës së Parë Botërore që gjuanin ndaj njëra-tjetrës dhe njerëz që luftonin nëpër llogore, deri tek ajo që shohim sot: një ‘zonë vdekjeje’ prej 5 deri në 20 kilometra në Ukrainë, ku asgjë nuk mbijeton. Çdo gjë që tenton të hyjë në atë zonë, qoftë dron apo mjet i blinduar, shkatërrohet brenda minutave ose orëve”, u shpreh Wolba.
Dy qeveri evropiane kanë rënë dakord të blejnë dronë nënujore për përdorim ushtarak, tha prodhuesi i tyre gjerman në nëntor, ndërsa shtetet po rrisin buxhetet e mbrojtjes ndaj kërcënimit rus. Dronët autonomë nënujore mund të monitorojnë kabllot nën det, të gjurmojnë nëndetëse dhe të kërkojnë mina – por janë shumë të shtrenjtë dhe të vështirë për t’u operuar gjatë periudhave të gjata.
Modeli “Greyshark” është një dron nënujore i rangut të mesëm që mund të operojë në grup. Modeli aktual ka autonomi 5.5 ditë, ndërsa një version i ri pritet të qëndrojë deri në 16 javë nën ujë. Dronët detarë janë përdorur gjerësisht edhe në luftën Ukrainë–Rusi, sidomos ata që lundrojnë në sipërfaqe: “Si Rusia, ashtu edhe Ukraina, po kërkojnë zgjidhje të reja: lidhje dixhitale, të enkriptuara, por edhe diçka shumë të zgjuar, shumë të lirë dhe shumë efektive –dronët me fibër optike. Këta FPV mbajnë një kabllo fibër optike, e cila shtrihet gjatë fluturimit 5, 10, 20 apo edhe 50 kilometra. Përparësia kryesore është se nuk ke më nevojë për lidhje radio që mund të bllokohet apo manipulohet. Komunikimi nuk ndërpritet, për sa kohë fibra nuk këputet. Ti sheh atë që sheh droni dhe armiku nuk mund të të ndërhyjë. Kjo ka qenë jashtëzakonisht efektive, siç pamë kur Ukraina u tërhoq më herët këtë vit, kryesisht për shkak të dronëve me fibër optike që goditën rrugët e furnizimit dhe dëmtuan rëndë logjistikën”.
Për t’i shmangur sistemet gjithnjë e më të avancuara të luftës elektronike, Ukraina dhe Rusia po zhvillojnë dronë të drejtuar nga inteligjenca artificiale, të cilët identifikojnë dhe godasin objektivat pa pasur nevojë për komunikim me pilotin, duke i bërë të paprekshëm nga bllokimi i sinjalit.
Identifikimi i objektivave me AI tashmë po përdoret në një numër të vogël dronësh nga të dyja palët. Industria ukrainase thotë se teknologjia ende duhet përmirësuar përpara se të përdoret gjerësisht. Megjithatë, shumë prodhues, politikanë dhe pilotë besojnë se sistemet me AI do të jenë në qendër të luftës me dronë në të ardhmen – disa parashikojnë se mbrojtja elektronike mund të bëhet aq e përhapur sa të bëjë të pavlefshëm shumicën e dronëve tradicionalë.
