Është një rrugë shumë e gjatë – në çdo kuptim të mundshëm – nga Deir al-Balah në qendër të Rripit të Gazës deri në Durham në Anglinë verilindore.
“Është një planet tjetër, jo thjesht një botë tjetër”, thotë Sana el-Azab, e cila mbërriti në qytetin e katedrales në fund të muajit të kaluar pasi u evakuua në Mbretërinë e Bashkuar me 33 studentë të tjerë.
“Askush nuk mund ta kuptojë atë që përjetova në Gaza.”
Në qershor, ish-mësuesi 29-vjeçar iu dha një bursë në Universitetin e Durhamit për të studiuar lidershipin dhe ndryshimin në arsim.
Pasuan javë të tëra pasigurie, ndërsa politikanë dhe akademikë britanikë lobuan që ajo – dhe dhjetëra studentë të tjerë nga Gaza me vende të financuara plotësisht – të lejoheshin të vinin në Mbretërinë e Bashkuar.
Por në mes të natës, më 17 shtator, “momenti i madh” që ajo kishte pritur më në fund mbërriti dhe Sana u largua nga shtëpia e saj fillimisht për në Jordani, për teste biometrike, dhe pastaj për në Durham.
Kjo është hera e parë që ajo dhe studentë të tjerë nga Gaza që janë sjellë në Mbretërinë e Bashkuar, kanë folur publikisht.
«Nuk ka asnjë shans për të vazhduar arsimin e lartë në Gaza», më tha ajo. «Të gjitha universitetet janë shkatërruar. Nuk ka më asnjë sistem arsimor».
Kampusi kryesor i Universitetit Al-Azhar – një nga institucionet akademike palestineze më të mëdha dhe më të vjetra, ku Sana ndoqi një diplomë BA në letërsi angleze – tani raportohet se është shndërruar në rrënoja nga bombardimet izraelite dhe shkatërrimet e kontrolluara.
Për dy vjet, i gjithë arsimi formal ballë për ballë ka qenë i pezulluar, me paralajmërimin e OKB-së për një “brez të humbur” fëmijësh.
Shkollat u shndërruan në strehimore për njerëzit e zhvendosur.
Dhe 97% e tyre kanë pësuar njëfarë niveli dëmesh nga lufta, sipas Global Education Cluster, një partneritet i agjencive të OKB-së dhe OJQ-ve.
Shumë prej tyre u goditën drejtpërdrejt nga sulmet ajrore, të cilat, sipas ushtrisë izraelite, kishin në shënjestër operativët e Hamasit dhe grupeve të tjera të armatosura.
Pothuajse 660,000 fëmijë mbeten jashtë shkollës. Rreth 87,000 studentë universitarë janë prekur gjithashtu.
Në qershor, një komision hetimor ndërkombëtar i pavarur i OKB-së tha se Izraeli kishte “shkatërruar sistemin arsimor të Gazës”.
“Mbesa ime gjashtëvjeçare më pyeti se si është të jesh në shkollë”, thotë Sana. “Ajo nuk e di. Imagjinoni çfarë kanë humbur të gjithë. Ky është tani viti i tretë.”
Në prill të vitit të kaluar, Sana hapi shkollën e saj të improvizuar në një ndërtesë pa çati në shtëpinë e saj në Deir al-Balah. Zakonisht në mësim ndiqnin mësimin njëzet vajza të moshës shtatë deri në 12 vjeç. Ndonjëherë, ajo kishte deri në 50 nxënëse.
«Pashë fëmijë të zhvendosur që kalonin kohën në radhë për ushqim dhe ujë – pa pasur fëmijëri, dhe doja të bëja diçka për ta», thotë ajo. «Kishte dronë sipër kokës 24 orë dhe bombardonin përreth nesh».
Por fëmijët ishin të etur. “Doja t’u jepja pak normalitet.”
Në fillim ajo u mësoi atyre anglisht, duke shtuar edhe pak matematikë, me kërkesë të fëmijëve.
Kishte kurse arti javore për t’u lejuar vajzave të shprehnin traumën e tyre. “Asnjë prind nuk kishte kohë të fliste me fëmijët e tyre për ndjenjat e tyre”, thotë ajo.
Dhe kishte një vakt të thjeshtë ditor sepse: “Nuk është e lehtë t’u mësosh fëmijëve të uritur.”
Ajo thotë se u mësoi atyre edhe “aftësi mbijetese” – duke përfshirë edhe mënyrën e filtrimit të ujit me qymyr druri për ta bërë më të sigurt për t’u përdorur.
Lënia e tyre dhe e familjes së saj të zgjeruar pas ishte një vendim i vështirë. Për të, dhe për të gjithë studentët që kanë mbërritur në Mbretërinë e Bashkuar, ekziston një përzierje krenarie dhe faji.
“U largova vetëm me celularin tim dhe rrobat që kisha veshur – vetëm kaq më lejohej të merrja me vete”, thotë ajo. “Jam shumë krenare që ia dola deri këtu. Por është shumë e komplikuar. Nuk mund t’i përpunoj të gjitha. Është e vështirë.”
“Jam e lehtësuar, mirënjohëse dhe e lumtur që shpëtova, por ndiej keqardhje që lashë pas vëllezërit e motrat e mia të çmuara, mbesat dhe nipërit, dhe prindërit e moshuar në atë situatë të tmerrshme.”
Në total, 58 studentë nga Gaza kanë mbërritur tani për të përfituar bursa në më shumë se 30 universitete në të gjithë Mbretërinë e Bashkuar. Pasi grupi i parë prej 34 studentësh mbërriti muajin e kaluar, një grup tjetër prej 24 studentësh erdhi javën e kaluar. Njëzet të tjerë presin të vijnë nga Gaza.
“Ka qenë një proces i pamëshirshëm dhe shumë, shumë i vështirë, kur duhet të kishte qenë shumë më i lehtë”, thotë Nora Parr, një akademike dhe studiuese në Universitetin e Birminghamit, e cila ka koordinuar evakuimet arsimore.
«Këta janë njerëzit që do të rindërtojnë Gazën», thotë ajo. «Ata duan t’i bëjnë të gjithë krenarë dhe të mësojnë sa më shumë që të munden. Do të doja të kishin ardhur një ose dy javë para se të fillonin kurset e tyre për t’i ndihmuar të ambientoheshin».
Ajo shton: “Por shpresoj se kjo është një mundësi mbi të cilën mund të ndërtohet, sepse nevojat janë të mëdha.”
Një zëdhënës i Ministrisë së Jashtme të Mbretërisë së Bashkuar tha se evakuimi kishte qenë një “proces shumë kompleks” dhe se pritej të mbërrinin më shumë studentë në javët e ardhshme.
Për Sanën, largimi nga Gaza për të studiuar në Durham ishte një shans i paharrueshëm.
Arsimi ka qenë gjithmonë një strehë për të dhe një urë drejt së ardhmes. Por ajo thotë se po e ka të vështirë të përqendrohet.
“Është e vështirë të kalosh nga modaliteti i mbijetesës në të mësuarit. Gjysma e mendjes sime është në klasë dhe gjysma tjetër është ende në Gaza.”
“Unë ende po e zbuloj Durhamin. Është një vend i bukur, i sigurt dhe i vogël, dhe ka shumë njerëz mbështetës. Është si terapi për mua vetëm të shëtis përreth.”
Gjatë vizitës së saj të parë në supermarket, ajo nuk mundi të shkëputej nga korridori i bukës – dhe nga pamjet dhe aromat e kaq shumë bukës. Por ajo prapë nuk mund të hajë ose të flejë siç duhet.
Ajo dëshiron të përfitojë gjithçka që mundet nga përvoja në Mbretërinë e Bashkuar.
“Dhe pastaj dua të kthehem në Gaza dhe të sjell ndryshimin”, thotë ajo.
