Vite ma përpara, aty nga viti 1993, me paten ra ne dore do albume te vjetra fotografish nga Polonia…dhe aty me pat qillue me pa fotot e tyne per here te pare…ajo qe me bani me shtange nga habia ishte veshja e tyne me tirqe, shkruan Ilir Seci përmes rrjetit social. Ngjashmeni e pagabueshme, tirqit e bardhe me gajtana te zi ne dy anet, forma identike, deri edhe zbukurimet e njajta ne dy anet e xhepave. Albumi ishte polonisht, nji gjuhe qe nuk e njihja dhe me te parin rast qe mu dha, e dveta Profesorin e madh Ramadan Sokoli rreth ketyne fotove… Profesori qeshi e me tha :
-“Ah paske pa fotot e Goraleve, malesoreve te Polonise dhe Sllovakise, ata jetojne ne zonen kufitare mes ketyne dy shteteve…Jane iliret tane qe mbeten si pune xhepash etnike ne ato male derisa u sllavizuan gradualisht, por qe me fanatizem kane ruejte veshjen si dhe etnopsikozen e tyne para-sllave. Shekujt e influences sllave kane ba pune e vet por veshja dhe doket e tyne deshmojne qendresen e tyne ndaj sllavizimit. Kane shume doke te ngjashme me ne, sidomos vallet e tyne jane kopje e valleve malesore tonat.”
Profja me habiti ma shume e ma shtoi kureshtjen…
Ne vitin 2001 erdha ne SHBA dhe puna e pare qe bana ishte me punue ne nje fabrike ashensorash ne Bronx, ngjite me Stadiumin e skuadres se famshme te bejsbollit “Yankee”, ne krah temin qilluen disa polake punetore te vjeter aty. Si e kane zakon ata qe kane shume kohe ne nje vend pune, njani prej tyne kishte vendose nje kalendar nga vendlindja…ishte kaledari me foto te Goraleve, tana fotot ishin nga ajo krahine malesore e Polonise. Punetori i vjeter qe kishte vendose kalendarin aty ishte Goral. Per nji vit qe punova aty pata kohe me e pyete ngeshem shokun e punes Goral, ai per fat qilloi kuvendtar e me pergjigjej pa pertue aspak.
-“Na nuk jemi njisoj me polaket e tjere” – me pat thane Goralsi, – “Na kemi qene aty kur erdhen keto fiset qe krijuen Polonine, sllavet erdhen me vale e ishin shume, na mos me u perzie me ta mesyme Malet ku gjetem strehe e mbojtje.”
Ajo qe me tha ky zotnia ne pune, si vendas nga zona e Malesoreve Gorale, me bani me iu fute nji kerkimi te palodhun rreth tyne, anglishten e njihja e iu hyne Bibliotekave me rradhe. Nder gjanat e para qe mesova mbi Goralet ishin dy :
– Njena ishte se antropologu ma i madh i botes Carleton S. Coon nga matjet e kafkave dhe permasat trupore nuk i klasifikonte Goralet te Sllavet dhe e dyta ishte se Goralet ishin pa me sy te keq nga polaket sepse mbas pushtimit te Polonise dhe Sllovakise nga nazistet gjermane, Goraleve iu ishte ban nji tjeter trajtim nga nazistet sepse nazistet nuk i kishin konsiderue sllave Goralet. Goralet e shkrete per veti as ishin perfshi ne fushata naziste as kishin ndermarre ndonje sulm ndaj bashkevendasve, por gjithsesi polaket ishin mbushe inat pse gjermanet nuk i kishin masakrue edhe ata njisoj…
Nga leximet mesova se ata jetonin kryesisht ne Beskidet e famshme…Pse jane te famshme Beskidet? Profesor Çabej emnin e Maleve “Beskide” e ka shpjegue nga emni “Bjeshke” dhe kjo teori ka marre konsideraten dhe respektin e autoriteteve te etimologjise kudo ne bote. Normalisht qe sllavet do e kundershtojne kete gja si kane kundershtue çdo gja tjeter, por vetem sa e shtyje pranimin e kesaj te vertete sepse deri me sot nuk kane arrite me gjete tjeter shpjegim per ate emen…Gjuhetaret normale dhe ata neutrale sot e pranojne botnisht :
“Origjina e emrit “Beskydy” nuk asht vërtetue përfundimisht. Ashtë sugjerue nji origjinë Thrakiane ose Ilire, (për citim të nevojshëm), megjithatë, asnjë teori nuk ka mbështetje të shumicës midis gjuhëtarëve. Fjala shfaqet në emna të shumtë malesh në të gjithë Karpatet dhe trevat fqinje të Ballkanit, si në Bjeshkën Shqiptare. Emni Sllovake “Beskydy” i referohet Maleve Polake Bieszczady, e cila nuk asht një sinonim për të tanë Beskids, por një gamë e vetme, që i përkasin Beskids Lindore. Sipas një teorie tjetër gjuhësore, ajo mund të jetë e lidhur me gjermanishten e Mesme të ulët gjermane, “beskēt”, që do të thotë “ujëmbledhës”. Historikisht, termi asht përdore për qindra vjet për me përshkrue vargmalin që ndan Mbretninë e vjetër të Hungarisë nga Mbretëria e vjetër e Polonisë. Në 1269, Beskidët njiheshin me emrin Latinisht “Beschad Alpes Poloniae” (përkthehet si: Malet Beskid të Polonisë)” – (The origin of the name “Beskydy” has not been conclusively established. A Thracian or Illyrian origin has been suggested, however, as yet, no theory has majority support among linguists. The word appears in numerous mountain names throughout the Carpathians and the adjacent Balkan regions, like in Albanian bjeshkë. The Slovak name Beskydy refers to the Polish Bieszczady Mountains, which is not a synonym for the entire Beskids but one single range, belonging to the Eastern Beskids. According to another linguistic theory, it may be related to Middle Low German beshêt, beskēt, meaning watershed. Historically, the term was used for hundreds of years to describe the mountain range separating the old Kingdom of Hungary from the old Kingdom of Poland. In 1269, the Beskids were known by the Latin name “Beschad Alpes Poloniae” (translated as: Beskid Mountains of Poland)…
Kuptohet qe famekeqja “Korrektese Politike” ka me ushtrue presionin e vet edhe mbi kete çashtje, si e ka ushtrue mbi tana çashtjet e tjera te kesaj natyre por tane faktet flasin kjarte – Goralet nuk jane Sllave…Emnin “Gorale” – shqip – “Malesore” ua kane dhane polaket qe u bane shumice mbasi moren vendin, por kjo s’do me thane qe jane domosdoshmenisht sllave…
-“A ka me u marre kush ndonjihere si duhet me kete çashtje?” – kjo asht pyetja e duhun…Sepse ky subjekt meriton studim te felle e meritor kur kemi parasysh se tek doket e zakonet e ketyne malesoreve beskide, te instrumentet e tyne muzikore, jane konserveu disa nga elemetet ma te lashta iliro-trake, si Fustanella dhe Gajdja, (Bagpipe), qe i kena vetem na.
