Nga Bekim Çollaku*
Në një botë që proklamon drejtësinë si themelin e të drejtave të njeriut dhe rendit ndërkombëtar, zbatimi selektiv i kësaj drejtësie hedh hije të gjata dhe inkriminuese. Ndërsa konfliktet vazhdojnë—nga Ukraina te Gaza, Jemeni e Somalia—makineria e së drejtës ndërkombëtare, e mishëruar nga Gjykata Ndërkombëtare Penale (GJNP-ICC), duket se funksionon në mënyrë të pakuptueshme dhe të pasistemuar. Megjithatë, askund ky dështim i drejtësisë nuk është më i dukshëm sesa në Kosovë, ku drejtësia është shndërruar në një armë padrejtësie.
Lufta çlirimtare e Kosovës kundër regjimit të Slobodan Millosheviçit në fund të viteve 1990 ishte një luftë për mbijetesë dhe liri. Krimet e kryera nga forcat serbe kundër popullatës shqiptare janë të dokumentuara mirë. Pavarësisht këtyre mizorive të njohura, barra e krimeve të luftës ka rënë vazhdimisht dhe në mënyrë disproporcionale mbi ish-luftëtarët e lirisë së Kosovës—vetë njerëzit që mbrojtën të drejtën e tyre për mbijetesë.
https://ad.doubleclick.net/ddm/adi/N571601.3431527GAZETATEMA/B31413946.388657207;dc_ver=103.302;sz=728×90;u_sd=1;nel=1;dc_adk=4248395737;ord=aouzv9;click0=https%3A%2F%2Ftrack.adform.net%2FC%2F%3Fbn%3D73199544%3Badfibeg%3D0%3Bcdata%3Dhjikn9YUZ6zjXh2CE4COEUAVTryd1WfOw5u96pewiBqWafuMj9LPMGcOdcStIygNfx6II5lAR0k3d1fDUwSVXVuwp9OApXMzLzxK2K-7POy9nY7a7rN5bcny21Fyvak9tdegobUSYcU7-dG7eTQ1kz3UgpWNsz2i-rNfSxfOot5O1QrNmNEpuJkSDkJfxPlgMefxQDSf6NahaCub_thwPGHuoaXLH-s14UFuhV40q881%3B%3BCREFURL%3Dhttps%253a%252f%252fwww.gazetatema.net%252fblogu-tema%252fhija-e-drejtesise-kur-drejtesia-nderkombetare-zhgenjen-popullin-e-kos-i471791%3BC%3D1%3Bcpdir%3D;uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTAuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4xNDAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMTQwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMTQwIl0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd;dc_rfl=0,https%3A%2F%2Fwww.gazetatema.net%2Fblogu-tema%2Fhija-e-drejtesise-kur-drejtesia-nderkombetare-zhgenjen-popullin-e-kos-i471791$0;xdt=0;crlt=Bm-tfiy9g’;gcsr=m;stc=1;chaa=1;sttr=2;prcl=s
Që kur përfundoi lufta në 1999, një cikël i pamëshirshëm akuzash dhe gjykimesh ka ndjekur liderët dhe popullin e Kosovës. Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), e cila luftoi për t’u çliruar nga darët gjenocidale të Millosheviçit, është hetuar në gjykata të shumta: Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë (TPNJ-ICTY), gjykatat e UNMIK-ut, EULEX-it, sistemi gjyqësor i Kosovës dhe tani Dhomat e Specializuara në Hagë. Çdo nivel i këtyre gjykatave ka dëshmuar vendosmëri për të implikuar luftën çlirimtare të Kosovës në një rrjet akuzash sikur një përpjekje për të rishkruar historinë me ngjyrën penës gjyqësore.
Ky mbifokusim ndaj Kosovës ndodh ndërsa mizoritë e tjera globale vazhdojnë të pandëshkuara. GJNP duhet të ishte e mbushur me raste të krimeve të luftës në Ukrainë, Gaza, Jemen dhe Republikën Demokratike të Kongos. Rritja prej 72% e viktimave civile në konflikte në mbarë botën, siç raportohet nga Kombet e
Bashkuara në 2023, duhet të mobilizonte gjykatat ndërkombëtare. Në vend të kësaj, fokusi mbetet tek Kosova, një shtet me më pak se dy milionë njerëz, i kthyer në një laborator ndërkombëtar për gjykimet e krimeve të luftës. Mjerisht, kjo pabarazi e dukshme tradhton vetë parimet e drejtësisë.
Simboli i drejtësisë selektive
Rasti i ish-presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi, nxjerr në pah një standard të dyfishtë shqetësues në drejtësinë ndërkombëtare. Dikur i cilësuar si hero dhe paçebërës—madje i konsideruar për Çmimin Nobel për Paqe—Thaçi ishte në rrugë për në Uashington D.C. në vitin 2020 për të marrë pjesë në një takim historik për paqen me Serbinë të organizuar nga Presidenti i atëhershëm, Donald Trump. Në një kthesë befasuese të ngjarjeve, ai u akuzua nga Dhomat e Specializuara në Hagë. Akuzat, të udhëhequra nga prokurori amerikan Jack Smith, ishin më shumë se një ndërhyrje ligjore; ato ishin një tronditje politike me pasoja të gjera. Arrestimi i Thaçit, së bashku me ish-liderët e tjerë të UÇK-së—Kadri Veseli, Jakup Krasniqi dhe Rexhep Selimi—tronditi skenën politike të Kosovës. Kjo ngjarje ndërpreu rrugëtimin e brishtë të ndërtimit të shtetit të ri dhe ngriti pyetje për kohën dhe motivet prapa këtyre akuzave. Ky incident zbulon një model më të thellë të drejtësisë selektive që vazhdon të ndikojë jo vetëm të ardhmen e Kosovës por edhe dinamikat gjeopolitike të shoqërive pas konflikteve.
Për më shumë se katër vjet, këta burra kanë qëndruar në paraburgim, duke iu mohuar prezumimi i pafajësisë që supozohet të mbështetet nga ligji ndërkombëtar. Padrejtësitë nuk përfundojnë këtu. Së fundmi, në një përpjekje të dëshpëruar për të zgjatur gjyqin, Zyra e Prokurorit të Specializuar ka ngritur akuza të reja ndaj Thaçit për “përpjekje për të ndikuar dëshmitarët” nga qelia e tij. Kjo akuzë sfidon logjikën, veçanërisht kur justifikimi për paraburgimin e tij ishte pikërisht për të parandaluar një ndikim të tillë.
Trashëgimia e një mandati të devijuar
Dhomat e Specializuara u krijuan pas një raporti kontrovers nga Dick Marty, i cili akuzonte UÇK-në për trafik organesh. Pavarësisht besueshmërisë së diskutueshme të këtij raporti, ai u miratua nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës në 2011. Ky miratim çoi në krijimin e një gjykate me një mandat shqetësues: të hetonte krimet e supozuara nga UÇK-ja, specifikisht të lidhura me trafik organesh. Ndërkohë, mizoritë e kryera nga forcat serbe—përfshirë spastrimin etnik, masakrat dhe përdhunimet sistematike—u përjashtuan nga juridiksioni i saj.
Rezultati është një shtrembërim i tmerrshëm i drejtësisë, ku ata që luftuan për çlirim përballen me gjyqe, ndërsa kriminelët e vërtetë mbeten të pandëshkuar. Në vend që të nxisë pajtimin, kjo gjykatë ka thelluar plagët e një shteti të brishtë.
Duke u fokusuar ekskluzivisht në krimet e supozuara të të shtypurve, gjykata jo vetëm që minon luftën çlirimtare të Kosovës, por gjithashtu fuqizon narrativat revizioniste që përpiqen të barazojnë çlirimtarët me shtypësit. Kjo nuk është drejtësi; kjo është padrejtësi e institucionalizuar.
Manipulimi politik nën maskën e ligjore
Drejtësia duhet të jetë e paanshme, por në rastin e Kosovës, duket se është e verbuar nga interesat gjeopolitike. Gjyqet e Thaçit dhe bashkëluftëtarëve të tij janë më shumë se veprime gjyqësore; ato janë leva politike që kanë ndryshuar dinamikën e pushtetit në Kosovë.
Asnjëri prej tyre nuk është akuzuar për krimet e trafikimit të organeve që shërbyen si baza për krijimin e kësaj gjykate. Megjithatë, burgosja e tyre hapi rrugën për ngritjen në pushtet të kryeministrit Albin Kurti. Qoftë me qëllim apo rastësi, Dhomat e Specializuara kanë ndikuar në skenën politike të Kosovës në mënyrë të tillë që gjykatat nuk duhet të lejohet të bëjnë.
Implikimet shkojnë përtej Kosovës. Kur gjykatat ndërkombëtare perceptohen se iu shërbejnë agjendave politike, ato gërryejnë besimin në sistemin e drejtësisë ndërkombëtare. Për kombet që përpiqen të dalin nga hijet e konflikteve, kjo drejtësi selektive dërgon një mesazh të frikshëm: të fuqishmit diktojnë rregullat dhe ata që kanë ndikim prishin balancën e drejtësisë.
Një thirrje për drejtësi të vërtetë
Populli i Kosovës kërkon dhe meriton një drejtësi që njeh të vërtetat historike, jo një drejtësi që përdoret si armë për të qëruar hesapet politike. Qëllimi i drejtësisë duhet të shërojë plagët, jo të hapë të reja.
Dhomat e Specializuara kanë dështuar në këtë mision themelor. Trashëgimia e saj rrezikon të kujtohet jo si një dritë drejtësie, por si një simbol i tradhtisë dhe manipulimit.
Historia ka treguar se e vërteta nuk mund të shtypet përgjithmonë.
Do të vijë dita kur shtrembërimet e së tashmes do të korrigjohen dhe sakrificat e luftëtarëve të lirisë së Kosovës do të nderohen pa kusht. Deri atëherë, plagët e kësaj padrejtësie gjyqësore do të mbeten—një dëshmi e një bote që shpesh ngatërron drejtësinë me pushtetin.
Komuniteti ndërkombëtar duhet të përballet me këtë realitet të pakëndshëm. Për të rikthyer premtimin e drejtësisë, duhet t’i japim fund kësaj epoke të llogaridhënies selektive. Vetëm atëherë mund të sigurojmë që hija e drejtësisë të mos errësojë më tutje shpresat e atyre që luftuan për liri.
*Bekim Çollaku është ish-ministër për Integrim Evropian i Republikës së Kosovës. Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull janë vetëm të tijat.
