NATO, për më shumë se një muaj në vitin 1999, zhvilloi një fushatë ajrore mbi qiejt e Jugosllavisë, në përpjekje për të ndalur dhunën e forcave serbe mbi shqiptarët e Kosovës.
Më 7 maj të atij viti, bombardimet u përshkallëzuan, duke shkaktuar një varg ngjarjesh që vazhdojnë ta lidhin Pekinin dhe Beogradin, edhe 20 vjet pas.
Pesë bomba të NATO-s nga avionët amerikanë kanë goditur atë ditë Ambasadën e Kinës në Beograd, duke i vënë flakën ndërtesës.
Zyrtarë dhe politikanë kinezë, të afërt me presidentin e atëhershëm jugosllav, Sllobodan Millosheviq, i dënuan veprimet e NATO-s, ndërsa jashtë Ambasadës së SHBA-së në Pekin kanë shpërthyer protesta, që janë shndërruar edhe në dhunë.
Së paku 20 njerëz janë plagosur dhe tre janë vrarë në ato bombardime, përfshirë dy gazetarë kinezë, të cilët kanë humbur jetën nga një bombë që ka rënë në dhomat e fjetjes në ambasadë.
Gati një çerek shekulli më vonë, vendi i ish-ambasadës së bombarduar është duke u shndërruar në qendër kulturore kineze, që do të jetë një nga më të mëdhatë në të gjithë Evropën.
Aty do të ketë klasa, ekspozita, hapësira për zyra për kompanitë kineze dhe serbe, si dhe akomodim për diplomatë dhe delegacione të tjera vizituese.
Pasi të hapet, qendra do të shërbejë jo vetëm si një simbol i fuqishëm i pranisë në rritje të Kinës në Ballkan, por edhe i tragjedisë dhe poshtërimit që Pekini dhe Beogradi thonë se kanë vuajtur nga Perëndimi.
“Kjo është arsyeja përse ky vend ka një simbolikë të tillë. Nuk është vetëm një vizion i së ardhmes për marrëdhëniet midis Serbisë dhe Kinës. Ka të bëjë, gjithashtu, me vajtimin e së kaluarës së bashku”, thotë për Radion Evropa e Lirë Stefan Vlladisavlev, ekspert për rolin e Pekinit në Ballkan dhe drejtor i programit në Fondacionin BFPE, me seli në Beograd.
Lidhjet ndërmjet Kinës dhe Serbisë datojnë nga epoka jugosllave, por ato janë thelluar nën udhëheqjen e presidentit serb, Aleksandar Vuçiq, i cili është zgjedhur për herë të parë në këtë detyrë në vitin 2017.
Miliarda dollarë investime kineze kanë vërshuar Serbinë viteve të fundit, duke financuar miniera, fabrika, rrugë, ura dhe objekte të reja.
Qeveria e Serbisë, në anën tjetër, ka blerë dronë dhe sisteme mbrojtëse raketore nga Kina, si dhe mijëra sisteme të mbikëqyrjes Huawei, që kanë aftësi ta njohin fytyrën.
Universitetet serbe, po ashtu, kanë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi me universitetet homologe të Kinës. Në Serbi ndodhen edhe dy institute Confucius, që financohen nga Fondacioni Kinez Ndërkombëtar i Arsimit.
Qeveria serbe ka arritur së voni marrëveshje edhe për fluturime direkte me Kinën.
“Ne duhet ta shohim atë jo vetëm si qendër për praninë e Kinës në Serbi, por edhe si qendër me potencial për të përhapur ndikimin e kompanive dhe të kulturës kineze në të gjithë Ballkanin”, thotë Vlladisavlev.
Lidhjet që i bashkojnë
Ka pasur spekulime se sulmet në Ambasadën kineze në Beograd kanë qenë të qëllimshme, por zyrtarë të NATO-s dhe të SHBA-së e kanë mohuar fuqishëm një gjë të tillë. Po ashtu, nuk ka dalë asnjë provë që e dëshmon të kundërtën.
Kina ka marrë 28 milionë dollarë kompensim nga Uashingtoni, por shumë në Kinë dhe Serbi vazhdojnë t’i konsiderojnë sulmet si të qëllimshme.
Qendra kulturore kineze gjendet në një lokacion të riemërtuar si Sheshi i Miqësisë Serbi-Kinë. Aty gjendet edhe një statujë e filozofit kinez, Confucious, dhe një pllakë për të vrarët nga bombardimet e NATO-s.
Zyrtarët serbë dhe kinezë vazhdojnë të mbajnë ceremoni përkujtimore më 7 maj dhe vendi i sulmeve është bërë ndalesë e rregullt për vizitorët kinezë, përfshirë udhëheqësin e Kinës, Xi Jinping, i cili ka qëndruar për vizitë shtetërore në Beograd, më 2016.
Ngjarjet e vitit 1999 janë bërë trampolinë edhe për lidhjet e Pekinit me Serbinë.
Kina ka mbështetur Beogradin në mënyrë retorike dhe në Kombet e Bashkuara gjatë luftës në Kosovë, duke i kundërshtuar sulmet ajrore të NATO-s – edhe para bombardimit të ambasadës. Pekini, gjithashtu, nuk e ka njohur Kosovën, e cila ka shpallur pavarësinë në vitin 2008.
Lidhjet midis dy vendeve janë thelluar me Iniciativën e Pekinit “Brezi dhe Rruga” (BRI), e cila fokusohet në investim dhe ndërtim.
Ndërtimi i urës Pupin përtej Lumit Danub në Beograd është financuar kryesisht me një kredi prej 217 milionë dollarësh nga Banka e Eksport-Importit të Kinës.
Ura është bërë një monument emblematik i Kinës në Serbi dhe është hapur zyrtarisht gjatë një vizite të kryeministri kinez, Li Keqiang, në vitin 2014.
Shumë banorë të Beogradit i referohen asaj si “ura kineze”, edhe pse është emërtuar sipas Mihajllo Pupinit – një fizikan serb që ka jetuar dhe vepruar në Shtetet e Bashkuara.
Korrupsioni dhe skandalet mjedisore kanë ndjekur shumë projekte të Kinës në mbarë botën dhe kanë dëmtuar imazhin e saj, por në Serbi, sondazhet tregojnë se ky vend është kryesisht i dashur.
Nga një sondazh i realizuar në muajin gusht, Instituti për Çështje Evropiane me qendër në Beograd ka gjetur se 79.4 për qind e të anketuarve e shohin pozitivisht Kinën.
“Duke pritur Xinë”
Edhe pse nuk është hapur ende zyrtarisht, qendra kulturore kineze në Beograd duket se është vënë në veprim.
Ndërtesa administrohet nga Ambasada kineze, e cila nuk i është përgjigjur kërkesës së Radios Evropa e Lirë për koment në lidhje me datën e hapjes dhe funksionimin e saj.
Sheshi rreth qendrës ka disa restorante dhe kafene, si dhe një hotel me motive kineze.
Fillimisht, ka qenë e paraparë që qendra të hapej në vitin 2019, për të përkuar me 20-vjetorin e bombardimit të ambasadës, por është shtyrë, për shkak të disa vonesave në ndërtim dhe pandemisë COVID-19.
Më 3 mars, kryeministrja e Serbisë, Ana Bërnabiq, ka marrë pjesë në një ceremoni të prerjes së shiritit për Dhomën e Kompanive Kineze, e cila gjendet brenda qendrës. Por, data e hapjes zyrtare nuk është bërë publike ende.
Analistët vendas kanë spekuluar se autoritetet kineze dhe serbe janë duke pritur presidentin e Kinës, Xi Jinping, për një vizitë tjetër shtetërore në Beograd, për të hapur zyrtarisht qendrën.
Në vitin 2019, Vuçiq ka thënë se po bëhen përgatitje për një vizitë të Xisë në fillim të vitit 2020, por kjo nuk ka ndodhur, për shkak të pandemisë dhe izolimit ndërkombëtar të liderit kinez.
“Edhe nëse ka kompani dhe njerëz që hyjnë dhe dalin [në qendër], në Serbi ekziston një thënie: Nuk është e hapur derisa Vuçiq nuk e hap”, thotë Vlladisavlev.
“Dhe Vuçiq është duke pritur Xinë”, thotë ai.
