Verë, korrik i vitit 1789. Në Francë, vetëm pak javë pasi ishte rrëzuar kulla e Bastijës, një tjetër stuhi nisi të frynte – jo nga topat, por nga fjalët. Një panik i pakontrolluar, i quajtur “Grande Peur” – Frika e Madhe, u përhap në fshatra e qytete me shpejtësinë e një sëmundjeje ngjitëse. Njerëzit dëgjonin fjalë për banda të armatosura, për komplotet e aristokratëve që donin të shtypnin revolucionin, dhe brenda natës çdo zë i panjohur bëhej i frikshëm, çdo kalorës i huaj dukej si kërcënim.
Po çfarë ishte në të vërtetë kjo “epidemi” e panikut? Dhe si mund të shpjegohet sot, më shumë se dy shekuj më vonë?
Një ekip studiuesish nga Universiteti Shttëror i Milanos, në bashkëpunim me universitetet e Parisit dhe Tulonës, vendosën të analizojnë këtë fenomen me sy modern. Ata përdorën modele epidemiologjike – zakonisht të përdorura për përhapjen e viruseve – për të parë se si frika kishte ecur nga një fshat në tjetrin. Rezultati ishte befasues: paniku udhëtonte mesatarisht 45 kilometra në ditë, kulmin e pati më 30 korrik 1789, dhe shpesh kalonte aty ku kishte stacione postare, nyjet e komunikimit të kohës.
Ashtu si sot një “fake news” shpërndahet nëpër rrjetet sociale, atëherë ishin rrugët, karrocat e postës dhe fjalët nëpër tregje ato që e shpërndanë frikën.
Fshatrat më të pasur, më të arsimuar – më të goditurit
Një tjetër gjetje e papritur: “Grande Peur” nuk u përhap thjesht aty ku njerëzit ishin më të ndjeshëm emocionalisht. Jo. Ishte më e fortë pikërisht në zonat më të pasura dhe më të alfabetizuara, atje ku informacioni qarkullonte më shpejt. Dhe një faktor tjetër ishte thelbësor: çmimi i grurit. Me bukën që kushtonte gjithnjë e më shumë dhe me ligjet feudale që rëndonin mbi fshatarët, frika nuk ishte vetëm fantazi – ishte një reagim i dëshpëruar ndaj një realiteti të padurueshëm.
Paniku nuk mbeti vetëm thashethem. Ai i dha zjarr kryengritjeve: fshatarët sulmuan pronarët, dogjën dokumentet e detyrimeve feudale, dhe ushqyen revoltën që çoi më pas në një vendim historik. Më 4 gusht 1789, Asambleja Kombëtare hoqi privilegjet feudale, duke i dhënë fund një epoke shekullore.
Kështu, një valë zërash dhe frikash u kthye në një moment kyç politik, që ndryshoi rrjedhën e Revolucionit Francez.
Profesori Stefano Zapperi nga Universiteti i Milanos, një nga autorët e studimit, e shpjegon thjeshtë: “Grande Peur është një shembull i fuqisë që kanë zërat dhe informacioni në ndryshimet politike. Atëherë ishin rrugët dhe stacionet e postës, sot janë rrjetet sociale. Logjika është e njëjtë: një fjalë mund të ndizte zjarrin e revoltës.”
Studimi, i botuar në Nature, na kujton se historia nuk është thjesht e shkuar: është një pasqyrë e së tashmes. Ashtu si paniku i vitit 1789 u përhap si një virus, sot fake news apo teoritë konspirative ndjekin të njëjtat mekanizma, vetëm se me shpejtësi marramendëse dixhitale.
Përfundim: Fjalët që drodhën botën
“Grande Peur” ishte më shumë se thjesht një panik. Ishte prova se fjalët mund të jenë më të forta se armët, se një thashethem mund të lëkundë themelet e pushtetit, dhe se një krizë ekonomike mund të bëjë që një popull i tërë të shpërthejë.
Dhe sot, kur lajmet e rreme shpërndahen me një klikim, ajo që përhapim mund të jetë po aq e rrezikshme dhe po aq vendimtare sa ngjarjet që shkruajnë historinë. / bota.al
