Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Tetor 2022
“L’Action française” ka botuar, të dielën e 2 nëntorit 1919, në faqen n°4, letrën e francezes Eléonore De Villa (gruaja e Nuri Bej Vilës) mbi krimet greke në Shqipëri, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Shqiptarët të persekutuar nga grekët
Një franceze** që ka qenë dëshmitare në Shqipëri, në vendin e saj të adoptuar, e vuajtjeve të popullit shqiptar, na dërgon rreshtat e mëposhtëm. Është një tablo shumë e çmuar e jetës dhe e betejave të kombësive në Evropën Lindore. Shohim që të përndjekurit atje shndërrohen shumë shpesh në persekutues (dhunues). Grekët kanë arsye të ankohen ndaj turqve dhe bullgarëve, por ata nuk sillen më mirë me shqiptarët. Dhe pse të mos kenë edhe shqiptarët të drejtën e vetëvendosjes siç e kanë kërkuar në Konferencën e Paqes?
“Ndërsa francezët përgatiten të largohen nga Korça, një qytet simpatik shqiptar i rrethuar nga kodra shumëngjyrëshe, me kaplon një ankth nga ideja se ky vend i vogël fisnik dhe fatkeq do të bjerë sërish në duart e grekëve.
Unë kam qenë në Frashër në vitin 1914, kur fuqitë e mëdha i detyruan helenët të evakuojnë Shqipërinë e Jugut, që në frëngjisht quhet Epir. Ne kishim strehuar qindra prej tyre që dukej se kishin një simpati painteres ndaj nesh; ata e brohoritën beun me një “zito” të tërbuar teksa dolën nga shtëpia jonë mikpritëse dhe ne njohëm më në fund pavarësinë shqiptare njëzëri të dëshiruar.
Kjo lumturi zgjati vetëm tre ditë. Këto ishin tre ditë entuziazmi për mbarë popullatën shqiptare, pavarësisht feve të ndryshme.
Kur në shtëpinë tonë mbërriti një çetë, në krye të së cilës valvitej flamuri i kuq shqiptar me shqiponjën dykrenore, emocioni ishte i madh dhe na rrodhën lotët. Këto ditë kaluan në harmoni të përsosur, një ngjarje që bashkonte mirditorët katolikë me myslimanët e Veriut dhe ortodoksët me myslimanët e jugut. Më pas, grekët e pabindur nuk e evakuuan Leskovikun dhe mësuam se ishin maskuar si epirotë, domethënë, pasi kishin veshur kostumin e fshatarit, u kthyen kundër nesh.
Ushtarët tanë fatkeq, të befasuar në hartimin e organizimit të tyre dhe të privuar nga rruga e përshtatshme për në Durrës, nuk mundën të rezistonin dhe u masakruan.
Shtëpia jonë ishte ndërtuar për më shumë se pesë shekuj në një mal të quajtur Vilë (Villa). Prej aty, një mëngjes, pamë një zjarr të madh që buronte nga një nga fshatrat fqinjë. Pa dyshim që grekët i vunë flakën dhe, për të pohuar këtë fakt, predhat na e vërtetuan duke rënë pak metra larg nesh.
Beu, vjehrri im, na urdhëroi stoikisht të përgatiteshim. Çfarë largimi i trishtuar! Kisha një fëmijë njëmbëdhjetë muajsh të cilin e shtrëngoja fort në krahët e mi dhe që më bëri të harroj të gjitha pasuritë që lamë pas dhe që ndoshta do të zhdukeshin përgjithmonë.
Ishte mesnatë. As drita e hënës për të na ndriçuar rrugën, kur zotërinj dhe shërbëtorë, duke marrë secili atë që kishte më të shtrenjtë, kaluam oborrin e madh të shtëpisë fisnike. Askush nuk fliste, gryka e secilit plot me ngashërime të heshtura. Predhat kishin pushuar së rëni. Ndiqja pa koshiencë vargun e njerëzve, duke shtrënguar në krahët e mi thesarin tim (foshnjën e saj). Rojet përpara, të ngarkuar me armët e tyre, udhëhiqnin, duke ndjekur këto shtigje të vogla gjarpëruese të mësuara vetëm me hapin e dhive në të cilat kufizohen humnerat.
Pas dy orësh ecje, e shkatërruar, krahët e mi të mpirë nga barra ime e adhurueshme, u ula mbi një gur të madh, e rraskapitur. Një roje vuri pushkën në shpatullën e djathtë dhe mori djalin tim në krahun e majtë. “E bëj këtë se ju jeni franceze, më tha ai, zakonet tona, për ne, luftëtarët e maleve, nuk përshtaten mirë me këtë lloj sporti.” E falënderova dhe vazhduam të ecnim për orë të tëra nëpër shkurre, duke u futur në vrima që nuk mund t’i shihnim. Më në fund u shfaq agimi, duke zbuluar mjerimin e qindra njerëzve, disa prej të cilëve na shikonin me sytë e mavijosur nga një natë tmerri, të tjerë duke folur me zë të ulët, duke iu lutur Zotit! Të gjithë u ngritën kur panë beun duke ecur me një hap të vendosur dhe e ndoqën instinktivisht. Ishte një popull i tërë, të krishterë dhe myslimanë, madje edhe ciganë. Në portat e një teqeje (manastir bektashi), dervishët, të veshur me rrobat e tyre të mëdha të bardha të mbuluara me pallto të gjata dhe të veshur me një plis (qeleshe) të madh të bardhë, na prisnin duke qëndruar në një qëndrim të devotshëm, me duar të kryqëzuara.
Lotë të mëdhenj rridhnin nën mjekrën e tyre dhe, pa mundur të shqiptonin asnjë fjalë, na futën në teqe.
Vetëm mallkime u shqiptuan mbi këtë popull grek që plaçkiti, shkratërroi, vrau gra, fëmijë, pleq, për të zhdukur një racë të vjetër dhe fisnike latine!
Unë ende mund të shoh nën krahun e rojes që kalon lumin, foshnjën time, sytë e të cilës u kthyen drejt meje, duke mu përgjëruar; Një rrymë ishte aq e fortë sa ishte e vështirë të qëndrohej në këmbë. Unë psherëtiva kur ai ishte në anën tjetër të bregut dhe më pas erdhi radha ime. Unë shoh gjithashtu një fshatare të pafat që donte të kalonte me dy fëmijët e saj. Më i vogli i shpëtoi dhe, i marrë nga rryma, u zhduk. Gruaja fatkeqe qau si një e çmendur, duke përqafuar fëmijën tjetër mes këtyre dallgëve të tmerrshme, duke mos ditur më si të ecë përpara as prapa; rojet erdhën me nxitim në ndihmë, sepse banda e të poshtërve vazhdonte të na ndiqte.
Gjatë më shumë se dhjetë ditëve që zgjati ky eksod, u shfaqën të njëjtat skena tragjike, para syve të mi si një grua e qytetëruar që nuk mund të sillte asnjë ndihmë.
Mbërritëm në një mal të lartë të mbuluar me borë dhe që quhet Tomorica, pamë një zjarr gjigand, tymi i të cilit formonte mbi kokën tonë re hiri të trasha dhe ende me flakë të kuqe. Ishte Frashëri që digjej, vendbanimi i të parëve të beut për pesë shekuj…
Ende të përndjekur, mbërritëm në Korçë, më pas në Svirna (Zvirinë), pronën tonë, ku qëndruam disa javë për të pushuar. Pastaj, një ditë, në fshatrat përreth shpërthyen më shumë zjarre dhe na u desh të iknim sërish. Grekët nuk ngopeshin. Esadi nuk dërgoi asnjë ndihmë. Ushtarët tanë ishin pa municione, vetëm mund të gjoksin e tyre bujar, në mënyrë të kotë. Ne u larguam përsëri, si gjithmonë, derisa e kaluam kufirin.
Grekët ishin atëherë zotër tek ne. Më në fund, Zoti e mëshiroi kombin shqiptar; Franca dërgoi në vitin 1917, në Korçë, trupa franceze që e shpëtuan dhe frëngjishtja, tashmë e përhapur në Shqipëri, u bë gjuha e parë atje, ajo e vendit të qytetëruar dhe shpëtimtar.
Për momentin, më shumë se tre mijë nxënës këndojnë “La Marseillaise – Marsejezën” dhe i kërkojnë Francës ndihmë morale. Ju lutem, jo grekër, asgjësimi është i preferuar!
I bëj thirrje, si një franceze e vuajtur, Francës fisnike, të lavdishme dhe fitimtare, gjithmonë e para për barazi!”
E. De Villa
