Çmimi jepet për librat që ngjallin frymën e vendit shkon për veprën që kronizon ardhjen në moshë të autorit në Shqipëri gjatë rënies së komunizmit.
Kujtimet “me humor të hollë dhe thellësisht serioze” të akademikes, Lea Ypi, e cila në librin e saj shfaqet “aq goditëse për kohët që jetojmë”, ka fituar çmimin “Ondaatje” që akordohet nga Shoqata e Letërsisë Mbretërore.
Një çmim i tillë jepet zakonisht për libra që ngjallin frymëzimin e një vendi. Libri tregon vitet e para të fëmijërisë së Ypit në Shqipëri, në një kohë kur vendi i saj përjetonte një nga diktaturat e fundit staliniste të Evropës.
Në dhjetor 1990, statujat e Stalinit dhe Hoxhës u rrëzuan dhe jeta ndryshoi brenda natës për njerëzit, të cilët nga ai moment ishin në gjendje të votonin lirshëm, të vishnin atë që u pëlqente dhe të pëlqenin gjithçka që do të dëshironin.
Por ndryshimet politike gjithashtu u shoqëruan me problem ekonomike, humbje të vendeve të punës si dhe skemat piramidale që çuan derinë falimentimin e vendit si dhe u shoqëruan me trazira të dhunshme. Ndërsa zbulonte sekretet e familjes së saj, Ypi shpesh gjendej përballë dilemës se çfarë do të thoshte në të vërtetë liri.
Kryesuesi i jurisë që dha çmimin ishte poeti Sandeep Parmar, të cilit iu bashkua autori i “YA”, Patrice Laërence si dhe shkrimtari dhe avokati Philippe Sands.
Ata thanë për librin e Lea Ypit: “Duke lexuar dhe rilexuar ‘Lirinë’ e Lea Ypit, ne ndjemë fort se shqetësimet kryesore të librit – politika, historia personale, vetë kuptimi i lirisë – tregohen në një mënyrë kaq rezonuese për aktualitetin që jetojmë”.
Juria e përshkroi Ypin si “një mjeshtre” të ballafaqimit të rrëfimeve të mëdha dhe atyre personale. Ata vlerësuan gjithashtu edhe mënyrën se si “puna e saj me humor të hollë dhe thellësisht serioz” i detyroi “të reflektojnë mbi nevojën për vërtetësi rreth historive që na tregohen dhe se si ne negociojmë rreth tyre për vetë jetën tonë”.
Ypi, e cila është shpërblyer për çmimin me 10,000 £, është profesore e teorisë politike në Shkollën e Ekonomisë dhe Shkencave Politike në Londër si dhe profesor e asociouar për filozofi në “Australian National University”. Ajo u shpall fituese nga presidenti emeritus i RSL, Colin Thubron, në emër të themeluesit dhe financuesit të çmimit, Sir Christopher Ondaatje, në një event që u zhvillua në Londër.
“Liria” u zgjodh si fitues nga një listë e shkurtër prej gjashtë librash. Çmimi u fitua në vitin 2021 nga Ruth Gilligan me thrillerin “The Butchers”. Fituesit e mëparshëm përfshijnë ish-deputetin Alan Johnson për kujtimet e tij “This Boy” apo edhe gazetarja e ‘Guardian’, Aida Edemariam, mbi rrëfimin e historisë së jetës së gjyshes së saj, “The Wife’s Tale”.
