Si mund të zhvilloni zgjedhje në një luftë?
Për muaj të tërë, Ukraina është përfshirë në një debat të nxehtë nëse vendi duhet të mbajë zgjedhje presidenciale vitin e ardhshëm siç ishte planifikuar fillimisht.
Të gjitha zgjedhjet – përfshirë ato presidenciale – janë të ndaluara sipas ligjit aktual ushtarak të vendit, i vendosur pasi Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë në shkurt 2022.
Shumë në Ukrainë janë të indinjuar nga ideja, nga frika se një votim mund ta shpërqendrojë kombin nga lufta e tij për mbijetesë.
Tensionet u zbutën pasi Presidenti Volodymyr Zelensky tha në nëntor se “nuk ishte koha e duhur” për zgjedhje.
Por çështja duket se është larg përfundimit dhe ka nxitur një konfrontim politik të paparë në vend që nga fillimi i pushtimit në shkallë të plotë të Rusisë.
Një nga forcat e mëdha shtytëse për grindjen nuk qëndron në Ukrainë, por në SHBA.
Politika e partisë amerikane
Diskutimi për zgjedhjet në Ukrainë po shtyhet pjesërisht nga politikanët amerikanë përpara zgjedhjeve të vendit në vitin 2024, veçanërisht nga një grup i vogël brenda partisë republikane, thotë Olha Aivazovska, kryetare e rrjetit të monitorimit të zgjedhjeve Opora.
Ajo argumenton se disa republikanë të djathtë po e përdorin këtë çështje për të justifikuar kërkesën e tyre për të bllokuar ndihmën ushtarake për Ukrainën.
Dhe këto zëra po bëhen më të forta. Ndërsa pikëpamjet izolacioniste të Donald Trump fitojnë ndikim më të madh në partinë republikane, çështja e mbështetjes për Ukrainën përfshihet në politikën e brendshme të SHBA dhe ndarjet partiake.
Edhe pse shumë republikanë mbështesin Ukrainën, “kjo nuk do të thotë se krahu i djathtë ekstrem i kësaj partie nuk do ta përdorë këtë temë kundër Ukrainës vitin e ardhshëm [gjatë] zgjedhjeve presidenciale në SHBA,” thotë zonja Aivazovska.
Ata tashmë po e bëjnë atë. Në fillim të këtij muaji, Vivek Ramaswamy, një nga kandidatët republikanë për nominimin presidencial, pretendoi se Ukraina “nuk është një shembull i demokracisë” dhe po “kërcënon të mos mbajë zgjedhje këtë vit nëse SHBA-ja nuk shpenzon më shumë para”.
Senatori republikan amerikan Lindsey Graham i kishte parasysh këto zëra kur, gjatë vizitës së tij në gusht në Kiev, tha se Ukraina duhet të mbajë zgjedhjet presidenciale në vitin 2024.
Dhe Presidenti Zelensky e kupton se ai duhet të trajtojë këtë retorikë në rritje që vjen nga SHBA: vendi është aleati kryesor i Ukrainës dhe ndihma e saj ushtarake është jetike për të luftuar pushtimin e Rusisë.
“Ka disa gjëra që mund të ndajnë mbështetjen e SHBA-së [për Ukrainën]”, tha Zelensky në një intervistë për TV ukrainas gushtin e kaluar. “Një prej tyre janë zgjedhjet, pasi, me sa di unë, ka zëra [kundër mbështetjes së vazhdueshme] brenda partisë Republikane.”
Deri kohët e fundit, Zelensky nuk i ka refuzuar zgjedhjet plotësisht. Ai renditi të gjitha sfidat – si siguria, legjislacioni dhe financimi – dhe shtoi se ishte “gati” dhe do të kandidonte për një mandat të dytë nëse zgjedhjet zhvillohen në kohë lufte.
Në një intervistë më të fundit për TV ukrainas, Zelensky deklaroi se ai “do të dëshironte [të mbante zgjedhje] brenda një viti ose sa herë që kërkohej”.
Në fillim të këtij muaji, Ministri i Jashtëm i Ukrainës, Dmytro Kuleba, deklaroi se Zelensky “po peshonte të mirat dhe të këqijat e ndryshme” të zgjedhjeve në kohë lufte.
Reagimi i brendshëm
Edhe nëse ligji ushtarak ndryshohet për të lejuar zgjedhjet, ka shumë pengesa për mbajtjen e një votimi.
Siguria është kryesore. Një popullatë e zhvendosur është një tjetër.
“Është e pamundur të zhvillohen zgjedhje gjatë luftës kur miliona qytetarë tanë janë jashtë vendit ose të zhvendosur brenda vendit,” thotë Olena Shulyak, deputete dhe kreu i partisë në pushtet Shërbëtori i Popullit.
“[Është e pamundur të zhvillohen zgjedhje] kur ne nuk mund të garantojmë siguri për qytetarët tanë, kur ushtarët tanë… nuk mund të votojnë ose të emërohen si kandidatë.”
Sfida të tjera përfshijnë dëmtimin e shkollave – të cilat zakonisht përdoren si qendra votimi, një regjistër të vjetëruar të votuesve, të drejtat e kufizuara sipas ligjit ushtarak dhe mungesën e fondeve.
Ekspertët pajtohen se në rrethanat aktuale, mbajtja e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme me një proces politik konkurrues thjesht nuk është e mundur.
Nuk është për t’u habitur që ideja për të pasur zgjedhje presidenciale është thellësisht jopopullore në Ukrainë. Një sondazh i kryer nga Instituti Ndërkombëtar i Sociologjisë i Kievit në nëntor tregoi se më shumë se 80% e të anketuarve donin të kishin zgjedhje vetëm pasi të kishte përfunduar lufta.
Deputetët si nga opozita ashtu edhe nga partitë në pushtet pohojnë vazhdimisht se është gabim të zhvillohen zgjedhje vitin e ardhshëm.
Por deklaratat e paqarta të Presidentit Zelensky për mundësinë e mbajtjes së zgjedhjeve kanë ngjallur një reagim të brendshëm.
Deputetët dhe mediat e opozitës filluan të raportojnë se autoritetet po përgatiteshin për të mbajtur zgjedhjet presidenciale në vitin 2024. Madje disa politikanë njoftuan planet për të kandiduar për presidencën.
U rritën spekulimet se popullariteti i Presidentit Zelensky do të binte për shkak të ngërçit në vijën e parë, dhe se për këtë arsye ai donte t’i mbante zgjedhjet në 2024 siç ishte planifikuar, ndërsa vlerësimet e tij në sondazhe ishin ende të larta.
Në një përpjekje për të shuar thashethemet, presidenti bëri një fjalim televiziv në fillim të nëntorit dhe tha se “nuk është koha e duhur për zgjedhje”.
“Ne duhet të vendosim që tani është koha e mbrojtjes, koha e betejës, nga e cila varet fati i shtetit dhe popullit”, tha ai.
Kur do të ketë zgjedhje në Ukrainë?
Alina Zagoruyko, një deputete dhe kryetare e nënkomisionit parlamentar për zgjedhjet dhe referendumet, argumenton se Volodymyr Zelensky do të mbetet si president legjitim edhe pasi mandati i tij të përfundojë pranverën e ardhshme.
Neni 108 i kushtetutës së Ukrainës thotë se kreu aktual i shtetit i kryen detyrat e tij ose të saj derisa një president i sapozgjedhur të marrë detyrën.
Por nëse lufta zgjat shumë më gjatë, atëherë në një moment “mund të jetë një problem dhe ne mund të kemi nevojë të shqyrtojmë mundësitë e mbajtjes së zgjedhjeve edhe në kushte të tilla,” tha zonja Zagoruyko.
Megjithatë, shumica e politikanëve dhe ekspertëve pajtohen se duhet të fillojnë përgatitjet për zgjedhjet e pasluftës tani.
Shumë fshatra dhe qytete si Bakhmut ose Avdiivka janë në gërmadha. Shumica e popullsisë së tyre ose është e vdekur ose e shpërndarë në të gjithë vendin dhe më gjerë. Infrastruktura zgjedhore është shkatërruar. Mbajtja e zgjedhjeve në ato zona do të jetë jashtëzakonisht sfiduese edhe në kohë paqeje.
Një çështje tjetër janë votuesit. Nga tetë milionë refugjatë ukrainas, shumë prej tyre nuk kanë gjasa të kthehen shpejt në shtëpi edhe pas përfundimit të luftës.
Pra, autoritetet duhet të bien dakord me qeveritë e huaja për të zgjeruar qendrat e votimit jashtë vendit, thotë Olena Shulyak.
“Ne duhet të diskutojmë mënyrat alternative të votimit, si votimi me postë ose online. Të gjitha këto gjëra kërkojnë ndryshime në legjislacion.”
Por deputetët hezitojnë t’i diskutojnë këto çështje sepse ngjarje të tilla shihen si përgatitje për zgjedhjet e kohës së luftës. Qytetarët i akuzojnë menjëherë këta politikanë se po tradhtojnë vendin. Ndërsa përparimi në vijën e parë ka ngecur, frika e humbjes së unitetit kombëtar bëhet më e fortë.
Shumica e partive dhe grupeve politike ukrainase duket se pajtohen se nuk mund të përballojnë të zhyten përsëri në grindjet politike të kohës së paqes, ndërkohë që ata janë ende duke luftuar Rusinë.
Por sa më gjatë të zgjasë lufta, aq më e vështirë do të jetë ruajtja e këtij konsensusi, pjesërisht për shkak të politikës në partnerët perëndimorë të Ukrainës.
