Një natë vonë muajin e kaluar, Iang Za Kim dëgjoi shpërthime në një fshat fqinj, pastaj avionë luftarakë që fluturonin sipër kokës. Ajo vrapoi nga shtëpia e saj për të parë tymin që ngrihej nga larg.
“Ishim të tmerruar. Mendonim se aeroplanët e juntës do të na bombardonin edhe ne. Kështu që morëm çfarë mundëm – pak ushqim dhe rroba dhe vrapuam në xhunglat përreth fshatit tonë.”
Fytyra e Iang-ut dridhet ndërsa rrëfen historinë e asaj që ndodhi më 26 nëntor në K-Haimual, fshatin e saj në shtetin perëndimor Chin të Myanmarit, dhe pastaj shpërthen në tërbim.
Ajo është midis mijëra civilëve që kanë ikur nga shtëpitë e tyre javët e fundit, pasi ushtria birmaneze nisi një fushatë të ashpër sulmesh ajrore dhe një ofensivë tokësore në zonat e mbajtura nga rebelët në të gjithë vendin, për të rimarrë territorin përpara zgjedhjeve që fillojnë më 28 dhjetor.
Katër gra të tjera të ulura rreth saj mbi qilima kashte fillojnë gjithashtu të qajnë. Trauma e asaj që kanë kaluar për të arritur në siguri është qartë e dukshme.
Ndërsa sulmet ajrore ishin shkaku i menjëhershëm që Iang të largohej, ajo gjithashtu nuk dëshiron të detyrohet të marrë pjesë në zgjedhje.
“Nëse na kapin dhe refuzojmë të votojmë, do të na fusin në burg dhe do të na torturojnë. Kemi ikur që të mos na duhet të votojmë”, thotë ajo.
Disa nga shteti Chin e kanë përshkruar ofensivën e fundit të juntës si më të egërn që ka nisur në më shumë se tre vjet.
Shumë nga të zhvendosurit kanë kërkuar strehim në pjesë të tjera të shtetit. Iang është në mesin e një grupi që kaloi kufirin për në shtetin Mizoram të Indisë. Aktualisht i strehuar në një fushë të rrënuar badmintoni në fshatin Vaphai, sendet e pakta të grupit që ata arritën të mbanin janë të paketuara në qese plastike.
Fshatarët indianë u kanë dhënë atyre ushqim dhe furnizime bazë.
Ral Uk Thang është detyruar të largohet nga shtëpia e tij në moshën 80-vjeçare, duke jetuar në strehimore të improvizuara në xhungla për ditë të tëra, përpara se më në fund të arrinte në një vend të sigurt.
“Kemi frikë nga qeveria jonë. Ata janë jashtëzakonisht mizorë. Ushtria e tyre ka hyrë në fshatrat tona dhe të tjera në të kaluarën, ka arrestuar njerëz, i ka torturuar dhe ka djegur shtëpitë”, thotë ai.
Nuk është e lehtë të flasësh lirisht me civilët birmanë. Qeveria ushtarake e Mianmarit nuk lejon qasje të lirë në vend për gazetarët e huaj. Ajo mori kontrollin e vendit me një grusht shteti në shkurt të vitit 2021, menjëherë pas zgjedhjeve të fundit, dhe që atëherë është dënuar gjerësisht për drejtimin e një regjimi shtypës që ka synuar pa dallim civilët, ndërsa synon të shtypë kryengritjen e armatosur kundër saj në të gjithë Mianmarin.
Gjatë ofensivës së saj të fundit, junta javën e kaluar shënjestroi një spital në shtetin Rakhine, pak në jug të shtetit Chin. Grupet rebele në Rakhine thonë se të paktën 30 persona u vranë dhe më shumë se 70 të tjerë u plagosën.
Organizata për të Drejtat e Njeriut Chin thotë se që nga mesi i shtatorit të paktën tre shkolla dhe gjashtë kisha në shtetin Chin janë shënjestruar nga sulmet ajrore të juntës, duke vrarë 12 persona, përfshirë gjashtë fëmijë.
BBC ka verifikuar në mënyrë të pavarur bombardimin e një shkolle në fshatin Vanha më 13 tetor. Dy nxënës – Johan Phun Lian Cung, shtatë vjeç, dhe Zing Cer Mawi, 12 vjeç – u vranë ndërsa po ndiqnin mësimet. Bombat çanë klasat e tyre duke plagosur më shumë se një duzinë nxënësish të tjerë.
Qeveria ushtarake e Mianmarit nuk iu përgjigj pyetjeve të BBC-së në lidhje me akuzat.
Kjo është hera e dytë që Bawi Nei Lian dhe familja e tij e re – një grua dhe dy fëmijë të vegjël – janë zhvendosur. Në vitin 2021, menjëherë pas grushtit të shtetit, shtëpia e tyre në qytetin Falam u dogj në një sulm ajror. Ata rindërtuan jetën e tyre në fshatin K-Haimual. Tani ata janë përsëri të pastrehë.
“Nuk mund të gjej fjalët për të shpjeguar sa e dhimbshme dhe e vështirë është dhe çfarë vendimi i vështirë ishte të merrnim për t’u larguar. Por na u desh ta bënim këtë për të mbijetuar”, thotë ai.
“Dua që bota ta dijë se ajo që pretendon ushtria – se këto zgjedhje janë të lira dhe të ndershme – është absolutisht e rreme. Kur partisë kryesore politike nuk i lejohet të garojë në zgjedhje, si mund të ketë demokraci të vërtetë?”
Partia Lidhja Kombëtare për Demokraci, e udhëhequr nga Aung San Suu Kyi, e cila fitoi me shumicë dërrmuese votash në dy zgjedhjet para grushtit të shtetit, nuk do të garojë pasi shumica e udhëheqësve të saj të lartë, përfshirë Suu Kyi, janë në burg.
“Ne nuk duam zgjedhje. Sepse ushtria nuk di si ta qeverisë vendin tonë. Ata punojnë vetëm për të mirën e udhëheqësve të tyre të lartë. Kur partia e Daw Aung San Suu Kyi ishte në pushtet, ne përjetuam pak demokraci. Por tani e tëra çfarë bëjmë është të qajmë dhe të derdhim lot”, thotë Ral Uk Thang.
Iang Za Kim beson se zgjedhjet do të manipulohen. “Nëse votojmë për një parti që nuk është aleate me ushtrinë, besoj se ata do të na vjedhin votat dhe do të pretendojnë se kemi votuar për ta.”
Zgjedhjet do të zhvillohen në faza, me një rezultat që pritet rreth fundit të janarit. Grupet rebele e kanë quajtur atë një mashtrim.
Në bazën e Frontit Kombëtar Chin në Myanmar, grupi më i shquar rebel që vepron në shtet, nënkryetarja e grupit Sui Khar thotë: “Këto zgjedhje po mbahen vetëm për të zgjatur diktaturën ushtarake. Nuk ka të bëjë me zgjedhjen e popullit. Dhe në shtetin Chin, ata mezi kontrollojnë shumë zonë, kështu që si mund të mbajnë zgjedhje?”
Ai tregon në hartë zonat ku po zhvillohen luftimet më të ashpra dhe na tregon se gati 50 luftëtarë rebelë janë plagosur vetëm muajin e kaluar. Ka pasur edhe të vdekur, por deri më tani grupet nuk kanë publikuar një numër të caktuar.
“Ka kolona me qindra ushtarë që përpiqen të përparojnë në pjesën veriore të shtetit Chin nga katër drejtime”, thotë Sui Khar. “Ushtarët po mbështeten nga sulmet ajrore, zjarri i artilerisë dhe nga njësitë e dronëve.”
Qasja në bazë është jashtëzakonisht e rrallë. E vendosur mes maleve me pyje të dendura, ajo është zemra e rezistencës kundër juntës në shtetin Chin.
Sui Khar na çon në spitalin e bazës. Shohim një grup luftëtarësh të plagosur që u sollën brenda natës dhe iu desh t’i nënshtroheshin një operacioni që zgjati me orë të tëra. Disa prej tyre u desh t’u nënshtroheshin amputimeve.
Shumë prej tyre ishin vetëm nxënës shkolle kur ndodhi grushti i shtetit në vitin 2021. Tani janë pothuajse të rritur, ata kanë hequr dorë nga ëndrrat e tyre për të luftuar në vijën e frontit kundër juntës.
Abeli, 18 vjeç, është në dhimbje të mëdha për të folur. Ai ishte me një grup luftëtarësh që përpiqeshin të rimerrnin territorin që junta kishte pushtuar një javë më parë. Ata fituan betejën, por Abeli humbi këmbën e djathtë dhe ka lëndime serioze edhe në duar.
Në një shtrat pranë tij është Si Si Maung, 19 vjeç, të cilit i është amputuar edhe një këmbë.
“Ndërsa armiku po tërhiqej, ne vrapuam përpara dhe unë shkela mbi një minë tokësore. U plagosëm nga shpërthimi. Pastaj u sulmuam nga ajri. Sulmet ajrore i bëjnë gjërat shumë të vështira për ne”, thotë ai. “Kam humbur një këmbë, por edhe nëse më duhet të heq dorë nga jeta ime, jam i lumtur të bëj sakrificën në mënyrë që brezat e ardhshëm të kenë një jetë më të mirë.”
Ndikimi i egërsisë së ofensivës së fundit është i dukshëm në çdo dhomë të spitalit.
Megjithatë, është mbështetja dhe vendosmëria e dhjetëra mijëra të rinjve si Si Si Maung, i cili mori armët për të luftuar kundër juntës, që i ka ndihmuar rebelët të përparojnë shpejt kundër një rivali shumë më të fuqishëm në katër vjet e gjysmë të fundit.
Disa si 80-vjeçari Ral Uk Thang shpresojnë që pas zgjedhjeve, junta do të tërhiqet dhe ai do të jetë në gjendje të kthehet në shtëpi.
“Por nuk mendoj se do të jetoj për të parë demokracinë e rivendosur në Mianmar”, thotë ai. “Shpresoj që fëmijët dhe nipërit e mi ta dëshmojnë këtë një ditë.”
