Konflikti i vazhdueshëm në Ukrainë shpesh përshkruhet si “lufta e parë e dronëve” në botë. Ai ka çuar në një rritje të vazhdueshme të madhe në prodhimin e dronëve ushtarakë, si brenda ashtu edhe jashtë Ukrainës.
Përpara pushtimit rus të Ukrainës, Kseniia Kalmus ishte artiste lulesh. Ajo ishte bashkëpronare e një dyqani lulesh në Kiev dhe udhëtoi nëpër Evropë duke shfaqur aranzhimet e saj me lule.
Tani, ajo prodhon dronë për t’u përdorur kundër rusëve.
“Ishte thjesht një vendim i qartë për mua”, i thotë ajo BBC-së nga kryeqyteti ukrainas. “Doja vetëm të ndihmoja vendin tim, popullin tim dhe ushtrinë.”
Znj. Kalmus thotë se pasi filloi lufta në shkurt të vitit 2022, ajo mblodhi para për të blerë çdo gjë që ushtarët ukrainas kërkonin, nga automjetet te ilaçet dhe uniformat. Por me kalimin e kohës, kërkesat nga vija e frontit ndryshuan.
“E kuptova se të gjitha kërkesat ishin për dronë FPV [pamje nga vetë e parë],” kujtoi ajo. “Kështu që fillova të mbledh fonde konkretisht për këtë, dhe pastaj vendosa t’i prodhoja.”
Këto ditë, ajo dhe vullnetarët e tjerë prodhojnë qindra dronë çdo muaj – kuadrokopterë të vegjël me korniza plastike në formë X dhe një teh rotori në secilin cep – diçka që mund ta përdorni për të bërë fotografi ajrore në dasmën tuaj. Megjithatë, nëse vendosni një bombë të vogël në të, ajo bëhet një armë vdekjeprurëse.
Drone luftarake, dronë shpërndarjeje, dronë mbikëqyrës, dronë nënujorë – dronët janë bërë një armë kyçe e luftës në nivel global, qofshin ato kuadrokopterë të vegjël me dorë apo dronë ushtarakë të teknologjisë së lartë që duken si aeroplanë të vegjël pa pilot dhe që mund të udhëtojnë në distanca të gjata dhe të shkaktojnë dëme të mëdha në rast përplasjeje.
Përpara vitit 2022, në Ukrainë kishte vetëm një numër të vogël kompanish që prodhonin dronë. Tani, ka qindra. Kievi thotë se rreth tre të katërtat e humbjeve ruse në fushën e betejës shkaktohen, jo nga plumbat apo artileria konvencionale, por nga dronët.
“Kjo ka qenë lufta e parë e plotë me dronë”, thotë Stacie Pettyjohn, drejtoreshë e programit të mbrojtjes në Qendrën për një Siguri të Re Amerikane në Uashington dhe autore e disa raporteve mbi luftën me dronë.
“Ka një mori dyqanesh shtëpiake në Ukrainë ku njerëzit po prodhojnë dronë dhe po i montojnë në apartamentet e tyre, në garazhet e tyre dhe ua dhurojnë forcave ushtarake. Ato janë bërë arma kryesore për ukrainasit.”
Dhe jo vetëm ukrainasit. Dronët po përdoren gjithnjë e më shumë në konflikte nga Lindja e Mesme, deri në Mianmar dhe Sudan.
“Shikoni shtetet evropiane që flasin për ndërtimin e mureve kundër dronëve dhe vende të tjera që kërkojnë të blejnë dronë sepse u ofrojnë atyre një formë të lirë të fuqisë ajrore”, thotë znj. Pettyjohn.
Kontraktorët më të mëdhenj të mbrojtjes në botë, si Lockheed Martin dhe Boeing, po e vënë re këtë, ashtu si edhe prodhuesit më të vegjël të dronëve si AeroVironment me seli në SHBA, i cili është i listuar në bursën Nasdaq. Çmimi i aksioneve të tij është rritur më shumë se katërfish., që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia.
Në Evropë, Tekever e Portugalisë u bë ajo që njihet si një kompani unicorn këtë vit – me vlerë më shumë se 1 miliard dollarë (760 milionë paund) – dhe Stark e Gjermanisë po zgjeron operacionet e saj të prodhimit të dronëve. Ajo pritet të hapë një fabrikë të re., në Swindon në Anglinë jugperëndimore në fund të nëntorit.
Ndërkohë, qeveria e Mbretërisë së Bashkuar njoftoi vitin e kaluar se do të shpenzonte 4.5 miliardë paund., në dronë të rinj ushtarakë.
“Sektori po rritet me shpejtësi”, tha Mike Armstrong, drejtor menaxhues i Stark për Mbretërinë e Bashkuar. “Mendoj se dronët janë e ardhmja e luftës. Sistemet e trashëguara – artileria, tanket – të gjitha kanë një vend, por ajo që kemi parë është një risi e madhe që nuk do të zhduket së shpejti.”
Rritja e përdorimit të dronëve për qëllime ushtarake ka krijuar antitezën e saj – një industri kundër dronëve. Për çdo dron të lëshuar me zemërim në fushën e betejës, zakonisht ka dikë që përpiqet të bllokojë sinjalin e tij radiofonik ose ta rrëzojë atë.
Teknologjia kundër dronëve po kërkohet gjithnjë e më shumë nga vendet perëndimore për të mbrojtur vendet kyçe të infrastrukturës. Qeveria belge njoftoi më 7 nëntor se po përpiqej urgjentisht të siguronte mbrojtje nga dronët, pasi pamjet e dronëve e detyruan atë të mbyllte përkohësisht Aeroportin e Brukselit.
Oleg Vornik është drejtori ekzekutiv i DroneShield, një kompani australiane kundër dronëve.
“Ne prodhojmë pajisje dhe softuerë që mund t’i mbani në duar, mund t’i vendosni në një automjet ose rreth një baze ushtarake për të zbuluar dhe rrëzuar në mënyrë të sigurt dronë të vegjël”, thotë ai.
Që nga viti 2022, çmimi i aksioneve të DroneShield është rritur 15-fish., “Ne jemi e vetmja kompani publike kundër dronëve në të gjithë botën e listuar në bursë, gjë që na ka ndihmuar”, shton z. Vornik.
Përveç furnizimit të Ukrainës, zoti Vornik thotë se DroneShield po sheh interes në rritje nga vendet në Paqësorin Aziatik, të shqetësuara për përdorimin e dronëve mbikëqyrës nga Kina. DroneShield u shet gjithashtu qeverive të Kolumbisë dhe Meksikës, të cilat përdorin teknologjinë e saj për të mbrojtur objektet nga përdorimi i dronëve nga bandat kriminale.
Munin Dynamics është një startup shumë më i vogël që punon në të njëjtën fushë kundër dronëve. Themeluesi i saj është Magnus Freyer, një ish-parashutist në ushtrinë norvegjeze.
“Po ndërtojmë një sistem që çdo ushtar, qoftë një ukrainas i sapomobilizuar apo një ushtar me përvojë i NATO-s, mund ta përdorë për të mbrojtur veten nga dronët”, thotë ai. “Është një sistem i vogël që mund të kesh disa në jelek, për të rrëzuar dronin kur ai vjen.”
Ekspertët thonë se zhvillimi i madh i radhës në teknologjinë e dronëve ka të ngjarë të nxitet nga inteligjenca artificiale (IA).
Për momentin, shumë dronë të përdorur në konflikte janë pajisje të vogla dhe të lira që duhet të drejtohen drejt objektivave të tyre nga një operator – një qenie njerëzore me telekomandë që duhet të jetë brenda rrezes së dronit, duke i vënë ata potencialisht në rrezik.
Por znj. Pettyjohn thotë se kjo do të ndryshojë. “Ky do të jetë ndryshimi i vërtetë i radhës.”
“Tani për tani, inteligjenca artificiale vërtet e zgjuar nuk është shumë e përhapur. Por do të filloni të shihni grupe dronësh të kontrolluar nga një operator, dhe më pas dronë plotësisht autonomë që mund të bashkëpunojnë.”
Ndërkohë, ish-artistja e luleve Kseniia Kalmus thotë se do të vazhdojë të montojë dronë për t’u përdorur në vijën e frontit.
«Më mungojnë shumë lulet dhe sigurisht që më mungon ajo jetë e mëparshme», thotë ajo. «Shumë nga miqtë e mi, edhe unë, ndryshuam plotësisht, nga artistë lulesh ose nga valltarë në prodhues dronësh.
“Por kjo është një çështje ekzistence. Ne thjesht luftojmë për vendin tonë, për ekzistencën tonë, për kulturën tonë.”
