Ekzistojnë spekulime të shumta se Irani mund të hakmerret për sulmet e SHBA-së ndaj objekteve të tij bërthamore duke mbyllur njërën nga rrugët më të ngarkuara të transportit të naftës në botë, Ngushticën e Hormuzit.
Rreth 20% e furnizimit global me naftë dhe gaz kalon përmes kësaj rruge të ngushtë detare në Gjirin Persik. Bllokimi i saj do të kishte pasoja të thella për ekonominë globale, duke ndërprerë tregtinë ndërkombëtare dhe duke rritur ndjeshëm çmimet e naftës.
Kjo do të shkaktonte gjithashtu rritje të çmimeve të mallrave dhe shërbimeve në mbarë botën, dhe do të godiste fort disa nga ekonomitë më të mëdha globale, përfshirë Kinën, Indinë dhe Japoninë, të cilat janë ndër importuesit kryesorë të naftës së papërpunuar që kalon nëpër këtë ngushticë.
Çfarë është Ngushtica e Hormuzit dhe ku ndodhet?
Ngushtica e Hormuzit është një nga rrugët më të rëndësishme të transportit detar në botë dhe pika më kritike për kalimin e naftës.
E kufizuar në veri nga Irani dhe në jug nga Oman dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), kjo rrugë ujore është vetëm rreth 50 km e gjerë në hyrje dhe dalje, dhe afro 33 km në pikën më të ngushtë, duke lidhur Gjirin me Detin Arabik.
Ngushtica është mjaftueshëm e thellë për të pritur super-tankerët që transportojnë naftë, dhe përdoret nga prodhuesit më të mëdhenj të naftës dhe gazit në Lindjen e Mesme, si dhe nga klientët e tyre.
Sipas vlerësimeve të Agjencisë Amerikane të Informacionit për Energjinë (EIA), gjatë gjysmës së parë të vitit 2023, rreth 20 milion fuçi naftë kalonin çdo ditë përmes Ngushticës së Hormuzit, një tregti energjie me vlerë afro 600 miliardë dollarë në vit.
Kjo naftë nuk vjen vetëm nga Irani, por edhe nga shtete të tjera të Gjirit si Iraku, Kuvajti, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.
Çfarë pasoja do të kishte mbyllja e ngushticës?
Ish-drejtori i shërbimit britanik të inteligjencës MI6, Sir Alex Younger, i tha BBC-së se skenari më i keq në konfliktin mes Iranit dhe Izraelit përfshin një bllokim të Ngushticës së Hormuzit.
“Mbyllja e ngushticës do të ishte padyshim një problem i jashtëzakonshëm ekonomik për shkak të ndikimit që do të kishte në çmimin e naftës”, deklaroi ai.
Bader Al-Saif, profesor në Universitetin e Kuvajtit dhe ekspert në gjeopolitikën e Gadishullit Arabik, tha për BBC Newshour: “Do të kishte pasoja të drejtpërdrejta në tregjet botërore, sepse do të shihni rritje të çmimit të naftës dhe tregjet financiare do të reagonin me shumë nervozizëm”.
Ndikimi do të ishte i madh edhe për vendet e Gjirit që varen rëndë nga eksportet e energjisë. Arabia Saudite, për shembull, eksporton rreth 6 milion fuçi naftë në ditë përmes kësaj ngushtice, më shumë se çdo vend tjetër fqinj, sipas kompanisë analitike Vortexa.
Irani, krahasimisht, eksporton rreth 1.7 milion fuçi në ditë, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë. Sipas vlerësimeve të Bankës Qendrore të Iranit, në vitin fiskal që përfundon në mars 2025, Irani eksportoi naftë në vlerë prej 67 miliardë dollarësh, niveli më i lartë në dekadën e fundit.
Edhe Azia do të goditej rëndë. Sipas EIA, në vitin 2022, rreth 82% e naftës dhe kondensatëve që kalonin nga Ngushtica e Hormuzit shkonin drejt vendeve aziatike. Vetëm Kina blen afërsisht 90% të naftës që Irani eksporton në tregun global.
Çdo ndërprerje e këtij furnizimi mund të rrisë kostot e karburantit dhe të prodhimit, në një kohë kur Kina po mbështetet te prodhimi dhe eksporti. Kjo nuk do të ishte vetëm një çështje e brendshme: kostoja në rritje e prodhimit mund të përkthehet në inflacion global.
Ndikimi do të ishte gjithashtu i madh për ekonomitë e tjera të mëdha aziatike. Gati gjysma e naftës bruto dhe 60% e gazit natyror të Indisë kalon përmes ngushticës. Koreja e Jugut siguron rreth 60% të naftës bruto përmes saj, ndërsa Japonia afro tre të katërtat.
Si mund ta mbyllë Irani ngushticën?
Sipas rregullave të Kombeve të Bashkuara, shtetet kanë të drejtë të kontrollojnë deri në 12 milje detare nga brigjet e tyre. Kjo do të thotë se në pikën më të ngushtë, Ngushtica e Hormuzit gjendet tërësisht brenda ujërave territoriale të Iranit dhe Omanit.
Ekspertët thonë se një nga mënyrat më efektive për të bllokuar rreth 3,000 anijet që kalojnë aty çdo muaj do të ishte vendosja e minave detare nga anije të shpejta ose nëndetëse.
Marina e rregullt iraniane dhe ajo e Gardës Revolucionare Islamike (IRGC) mund të kryejnë sulme ndaj anijeve luftarake dhe tregtare të huaja. Por anijet ushtarake të mëdha do të ishin objektiva të lehta për sulmet ajrore të SHBA-së.
Irani zotëron anije të shpejta të pajisura me raketa kundër anijeve, mjete të sipërfaqes, anije gjysmë-nëndetëse dhe nëndetëse të vogla.
Ekspertët besojnë se Irani mund ta bllokojë përkohësisht ngushticën, por janë po aq të bindur se SHBA-ja dhe aleatët e saj mund të rivendosin shpejt qarkullimin detar përmes forcës ushtarake.
SHBA ka vepruar edhe më parë në situata të ngjashme. Në fund të viteve 1980, gjatë luftës tetëvjeçare Iran-Irak, sulmet ndaj objekteve të naftës u përshkallëzuan në atë që u quajt “lufta e tankerëve”, ku të dyja palët sulmonin anije neutrale për të ushtruar presion ekonomik.
Tankerët kuvajtianë që transportonin naftë irakiane ishin veçanërisht të pambrojtur – derisa marina amerikane filloi t’i shoqëronte përmes Gjirit, në atë që u bë operacioni më i madh detar që nga Lufta e Dytë Botërore.
A do ta bllokojë Irani ngushticën?
Irani ka kërcënuar disa herë më parë se do të mbyllë Ngushticën e Hormuzit, por nuk e ka realizuar kurrë këtë kërcënim.
Rasti më afër një ndërprerjeje serioze ishte gjatë “luftës së tankerëve” në fund të viteve ’80, por edhe atëherë, trafiku detar nuk u ndërpre në mënyrë të ndjeshme.
Nëse Irani e realizon këtë kërcënim këtë herë, situata mund të jetë ndryshe.
Sekretari amerikan i Shtetit, Marco Rubio, ka deklaruar se nëse Irani vendos të mbyllë Ngushticën e Hormuzit, kjo do të përbënte një “vetëvrasje ekonomike” për Teheranin dhe ka bërë thirrje që Kina, si aleate e Iranit, të ndërhyjë.
“E inkurajoj qeverinë kineze në Pekin që t’i telefonojë [Iranit] për këtë çështje, sepse ata varen shumë nga Ngushtica e Hormuzit për furnizimin me naftë,” tha Rubio gjatë një interviste për Fox News të dielën.
“Ne kemi mundësi për ta trajtuar këtë situatë, por edhe shtete të tjera duhet ta marrin seriozisht. Do të dëmtonte ekonomitë e vendeve të tjera shumë më tepër sesa tonën,” shtoi ai.
Edhe pse Kina ende nuk ka reaguar zyrtarisht, vlerësohet e pamundur që Pekini të mirëpresë rritjen e çmimeve të naftës apo ndërprerjet në rrugët detare të transportit. Ekspertët besojnë se Kina mund të përdorë peshën e saj diplomatike për të bindur qeverinë iraniane që të mos e çojë përpara planin për bllokadën.
Analistja e energjisë Vandana Hari u shpreh për BBC News se Irani “ka pak për të fituar dhe shumë për të humbur” nga një veprim i tillë.
“Irani rrezikon të kthejë fqinjët e tij prodhues të naftës dhe gazit në armiq dhe të nxisë zemërimin e tregut të tij kryesor, Kinës, duke penguar trafikun në ngushticë,” tha Hari.
A mund të zbutet një bllokadë përmes rrugëve alternative?
Kërcënimi i vazhdueshëm për mbylljen e Ngushticës së Hormuzit ka shtyrë ndër vite vendet eksportuese të naftës në rajonin e Gjirit që të zhvillojnë rrugë alternative për eksportin e energjisë.
Sipas një raporti të Agjencisë Amerikane për Informacion mbi Energjinë (EIA), Arabia Saudite ka vënë në funksion tubacionin lindje–perëndim, një linjë 1,200 kilometra e gjatë që ka kapacitetin për të transportuar deri në 5 milion fuçi nafte bruto në ditë.
Në vitin 2019, Arabia Saudite përdori përkohësisht edhe një tubacion të gazit natyror për të transportuar naftë.
Emiratet e Bashkuara Arabe kanë ndërtuar një tubacion që lidh fushat e tyre të brendshme të naftës me portin Fujairah në Gjirin e Omanit, me një kapacitet ditor prej 1.5 milion fuçish.
Në korrik të vitit 2021, Irani inauguroi tubacionin Goreh–Jask, i cili ka për qëllim të çojë naftën e papërpunuar drejt Gjirit të Omanit. Ky tubacion ka aktualisht një kapacitet prej rreth 350,000 fuçish në ditë, megjithëse raportet sugjerojnë se ende nuk është funksional në kapacitet të plotë.
Sipas vlerësimeve të EIA-s, këto rrugë alternative së bashku mund të përballojnë rreth 3.5 milion fuçi nafte në ditë – që përfaqësojnë rreth 15% të naftës së papërpunuar që aktualisht kalon përmes Ngushticës së Hormuzit./BBC
