Kur Bashar al-Assad u rrëzua nga pushteti të dielën e kaluar, kjo ktheu faqen jo vetëm në presidencën e tij 24-vjeçare, por edhe në më shumë se 50 vitet e familjes së tij që sundonte Sirinë. Para se Assad të merrte detyrën në vitin 2000, babai i tij i ndjerë Hafez ishte president për tre dekada. Tani, me rebelët e udhëhequr nga grupi militant islamik Hayat Tahrir-al Sham (HTS) që formojnë një qeveri kalimtare, e ardhmja e presidentit të rrëzuar, gruas së tij dhe tre fëmijëve të tyre është e pasigurt.
Ata janë tani në Rusi, ku u është ofruar azil, por çfarë i pret?
Rusia ishte një aleat i vendosur i Asadit gjatë luftës civile në Siri dhe ka dy baza kryesore ushtarake në vendin e Lindjes së Mesme. Në vitin 2015, Rusia nisi një fushatë ajrore në mbështetje të Asadit që e ktheu valën e luftës në favor të qeverisë. Një grup monitorues me bazë në Mbretërinë e Bashkuar raportoi se më shumë se 21,000 njerëz, përfshirë 8,700 civilë, u vranë në operacionet ushtarake ruse gjatë nëntë viteve në vijim.
Megjithatë, e hutuar nga lufta e saj në Ukrainë, Rusia ose nuk ishte e gatshme ose e paaftë për të ndihmuar qeverinë e Assadit të ndalonte ofensivën e rrufeshme të rebelëve pasi ajo filloi në fund të nëntorit. Disa orë pasi forcat rebele morën kontrollin e Damaskut, u raportua nga media shtetërore ruse se Assad dhe familja e tij kishin mbërritur në Moskë dhe se atyre do t’u jepej azil për “baza humanitare”.
Por kur zëdhënësi i Kremlinit Dmitry Peskov u pyet për vendndodhjen e Asadit dhe kërkesën për azil nga gazetarët të hënën, ai tha: “Nuk kam asgjë për t’ju thënë… tani. Sigurisht, një vendim i tillë (për dhënien e azilit) nuk mund të merret pa kreun e shtetit, është vendimi i tij”. Lidhjet e Asadëve me Rusinë, veçanërisht me Moskën, janë të dokumentuara mirë.
Një hetim i vitit 2019 nga Financial Times zbuloi se familja e e Assadit kishte blerë të paktën 18 apartamente luksoze në kryeqytetin rus, në një përpjekje për të mbajtur dhjetëra milionë dollarë jashtë Sirisë gjatë luftës civile. Ndërkohë, djali i madh i Asadit, Hafez, është një student doktorature në qytet – me një gazetë lokale që raportoi vetëm javën e kaluar për disertacionin e doktoraturës së 22-vjeçarit. Mes kaosit në fundjavë, TV shtetëror rus raportoi se zyrtarët në Moskë ishin në bisedime me “opozitën e armatosur siriane” për të siguruar bazat dhe misionet diplomatike të Rusisë.
Kush janë gruaja dhe fëmijët e Asadit?
Assad është i martuar me një shtetas të dyfishtë britaniko-siriane, Asma, e cila ka lindur dhe është rritur në Londrën perëndimore nga prindër sirianë. Ajo ndoqi shkollën dhe universitetin në Londër përpara se të bëhej bankiere investimesh. Asma u transferua në Siri me kohë të plotë në vitin 2000 dhe u martua me Assadin rreth kohës kur ai pasoi babain e tij si president.
Dr Nesrin Alrefai, një bashkëpunëtor vizitor në Shkollën e Ekonomisë dhe Shkencave Politike në Londër (LSE), i tha BBC se Asma “posedon një pasaportë britanike, kështu që mund të kthehet në MB” në vend që të qëndrojë në Rusi. “Sidoqoftë, SHBA-ja [ka] vendosur sanksione ndaj babait të saj, Dr Fauaz al-Akhras, i cili gjithashtu raportohet të jetë në Rusi”, tha ajo – duke sugjeruar që Asma mund të dëshirojë të qëndrojë në Moskë për momentin.
Në një raport nga Mail Online, fqinjët u cituan të kenë thënë se babai i Asma, një kardiolog, dhe nëna Sahar, një diplomate në pension, donin të ishin në Moskë për të “ngushëlluar” vajzën dhe dhëndrin e tyre. Assad dhe gruaja e tij kanë tre fëmijë: Hafezin, doktorantin, Zeinin dhe Karimin. Një raport i Departamentit Amerikan të Shtetit për Kongresin e vitit 2022 tha se pasuria neto e familjes së gjerë Assad ishte midis 1 miliardë dollarë (790 milion £) dhe 2 miliardë dollarë (1.6 miliardë £) – megjithëse theksohej se ishte e vështirë të vlerësohej sepse pasuritë e tyre “besohet se janë të shpërndara jashtë dhe fshehur në shumë llogari, portofol të pasurive të paluajtshme, korporata dhe parajsa fiskale”.
Sipas raportit, Bashar dhe Asma mbanin “marrëdhënie të ngushta patronazhi me lojtarët më të mëdhenj ekonomikë të Sirisë, duke përdorur kompanitë e tyre për të pastruar paratë nga aktivitetet e paligjshme dhe për të dërguar fondet për regjimin”.
Ai tha gjithashtu se Asma kishte “ndikim mbi komitetin ekonomik që menaxhon krizën e vazhdueshme ekonomike të Sirisë” – dhe kishte marrë vendime kyçe për “subvencionet e ushqimit dhe karburantit, tregtinë dhe çështjet e monedhës” të Sirisë. Ajo ushtroi gjithashtu ndikim mbi Trustin për Zhvillim të Sirisë, përmes të cilit u kanalizua pjesa më e madhe e ndihmës së huaj për rindërtimin në zonat e kontrolluara nga regjimi. Në vitin 2020, sekretari i atëhershëm i shtetit Mike Pompeo pretendoi se Asma ishte “bërë një nga fituesit më famëkeq të luftës në Siri” me ndihmën e bashkëshortit dhe familjes së saj.
Një tjetër zyrtar i lartë i administratës Trump e përshkroi atë si “kryefamiljare e biznesit” dhe një “oligarke” që kishte konkurruar me kushëririn e Basharit, Rami Makhlouf. Ai është një nga njerëzit më të pasur të Sirisë dhe përçarja familjare u bë publike pasi ai postoi video në mediat sociale duke u ankuar për trajtimin e tij.
A mund të përballet Assad me ndjekje penale?
Pas rënies së dinastisë Assad, Sekretarja e Përgjithshme e Amnesty International, Agnès Callamard tha se sirianët i ishin nënshtruar asaj që ajo e quajti “një katalog tmerrues i shkeljeve të të drejtave të njeriut që shkaktoi vuajtje të patregueshme njerëzore në një shkallë të gjerë”.
Kjo përfshin “sulme me armë kimike, bomba me fuçi dhe krime të tjera lufte, si dhe vrasje, tortura, zhdukje me forcë dhe shfarosje që përbëjnë krime kundër njerëzimit”. Ajo i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar që të sigurojë që personat e dyshuar për shkelje të ligjit ndërkombëtar dhe shkelje të tjera të rënda të të drejtave të njeriut duhet të hetohen dhe ndiqen penalisht për krimet e tyre.
Të martën, udhëheqësi i rebelëve islamikë në Siri tha se çdo zyrtar i lartë i regjimit të rrëzuar që do të zbulohej se ishte përfshirë në torturimin e të burgosurve politikë do të hetohej. Abu Mohammed al-Jolani tha gjithashtu se e ashtuquajtura Qeveria e tij e Shpëtimit Sirian do të kërkonte të riatdhesonte zyrtarët e identifikuar që ikën në një vend tjetër.
Në Francë, gjykatësit hetues kanë kërkuar një urdhër arresti për Assadin për bashkëpunim të dyshuar në krime kundër njerëzimit dhe krime lufte, në lidhje me një sulm kimik vdekjeprurës në Siri në vitin 2013, nën konceptin ligjor të juridiksionit universal.
Rusia nuk ekstradon shtetasit e saj – një proces ligjor ku dikush kthehet në një vend ose shtet tjetër për t’u përballur me gjyqin për një krim të dyshuar. Assad nuk ka gjasa të largohet nga Rusia për të shkuar në një vend ku ai mund të ekstradohet përsëri në Siri ose ndonjë tjetër që mund ta akuzojë atë për një krim.
