Intervistë me një nga organizatoret e protestave në Nepal
Protestuesit e Gjeneratës Z në Nepal rrëzuan një qeveri në më pak se 48 orë, por fitorja ka ardhur me një çmim të lartë.
«Jemi krenarë, por kemi edhe një bagazh të përzier traume, keqardhjeje dhe zemërimi», thotë Tanuja Pandey, një nga organizatorët e protestës.
Me 72 të vrarë, protestat e javës së kaluar ishin trazirat më vdekjeprurëse në vendin Himalayan në dekada. Ndërtesat zyrtare, rezidencat e udhëheqësve politikë dhe hotelet luksoze si Hilton, i cili u hap në korrik 2024, u dogjën, u vandalizuan dhe u plaçkitën. Gruaja e një ish-kryeministri po lufton për jetën e saj pasi shtëpia e tyre u dogj.
Protestat përfaqësonin “një refuzim të plotë të klasës aktuale politike të Nepalit për dekada të tëra qeverisjeje të dobët dhe shfrytëzimi të burimeve shtetërore”, tha Ashish Pradhan, një këshilltar i lartë në Grupin Ndërkombëtar të Krizave. Por dëmi në shërbimet qeveritare, shtoi ai, mund të “jetë paralel me numrin e viktimave të tërmetit të vitit 2015 që mori pothuajse 9,000 jetë”.
Shkatërrimi nuk kufizohet vetëm në kryeqytetin Katmandu – të paktën 300 zyra të qeverisjes vendore në të gjithë vendin janë dëmtuar.
Humbjet financiare mund të arrijnë në 3 trilionë rupi nepaleze (21.3 miliardë dollarë; 15.6 miliardë paund), gati gjysma e PBB-së së vendit, sipas Kathmandu Post. Zyrat e saj u sulmuan gjithashtu nga turma dhe u dogjën.
‘Foshnjat Nepo’
Dy ditë para demonstratës vdekjeprurëse më 8 shtator, znj. Pandey, një aktiviste mjedisore 24-vjeçare, ngarkoi një video që tregonte një vend minierash në Chure, një nga vargmalet më të brishta në rajon. Burimet e Nepalit duhet t’u përkasin popullit, jo “kompanive private me përgjegjësi të politikanëve”, shkroi ajo, duke u bërë thirrje kolegëve të saj të “marshojnë kundër korrupsionit dhe keqpërdorimit të pasurisë së kombit tonë”.
Ashtu si shumë lëvizje rinore në Azi, protestat e Gjeneratës Z në Nepal ishin pa udhëheqës. Të tjerë kishin bërë thirrje të ngjashme me ato të znj. Pandey pasi qeveria nepaleze vendosi të ndalonte 26 platforma të mediave sociale, duke përmendur dështimin e tyre për t’u regjistruar në nivel lokal.
Për muaj të tërë, kishte filluar të ziente zemërimi kundër “bebeve nepo”, fëmijëve të politikanëve të fuqishëm të të gjitha llojeve, të cilët akuzoheshin se shfaqnin pasurinë e tyre të pashpjegueshme në mediat sociale.
Një nga fotot më virale tregonte Saugat Thapa-n, i jashtëm, djali i një ministri provincial, duke qëndruar pranë një peme Krishtlindjesh të bërë me kuti me marka luksoze, përfshirë Louis Vuitton, Gucci dhe Cartier. Në përgjigje, ai tha se ishte “një keqinterpretim i padrejtë” dhe se babai i tij “i kthente komunitetit çdo rupi të fituar nga shërbimi publik”.
Znj. Pandey kishte parë pothuajse të gjitha përmbajtjet për “nepo babies”, por një video që krahasonte jetën luksoze të një familjeje politike me një nepalez të ri të zakonshëm që duhej të gjente punë në një vend të Gjirit, i bëri përshtypje.
“Është e dhimbshme ta shikosh, veçanërisht duke ditur se edhe të rinjtë e arsimuar detyrohen të largohen nga vendi sepse pagat këtu janë shumë më të ulëta se ato që nevojiten për të jetuar me dinjitet”, tha ajo.
Nepali është një demokraci e re. Ai u bë republikë në vitin 2008, pas një lufte civile dhjetëvjeçare të udhëhequr nga maoistët, e cila vrau më shumë se 17,000 njerëz.
Por stabiliteti dhe prosperiteti i premtuar nuk janë materializuar. Në 17 vjet, Nepali ka pasur 14 qeveri dhe asnjë udhëheqës nuk ka përfunduar një mandat të plotë pesëvjeçar. Politika e vendit i ngjan një loje karrigesh muzikore, me partitë komuniste dhe Kongresin qendror të Nepalit që qeverisin me radhë. Tre udhëheqës, përfshirë KP Sharma Oli, i cili dha dorëheqjen për shkak të protestave të Gjeneratës Z, u rikthyen në pushtet disa herë.
PBB-ja për frymë e Nepalit mbeti nën 1,500 dollarë, duke e bërë atë vendin e dytë më të varfër në Azinë Jugore, pas vetëm Afganistanit. Rreth 14% e popullsisë punon jashtë shtetit dhe një në tre familje merr remitanca.
Znj. Pandey vjen nga një familje e klasës së mesme në Nepalin lindor dhe babai i saj është një mësues qeveritar në pension. Tre vjet më parë, asaj iu diagnostikua një tumor në tru, për të cilin ende po merr trajtim. Faturat mjekësore gati e falimentuan familjen e saj, kështu që motra e saj e madhe u zhvendos në Australi për t’i mbështetur ata.
Përpara protestave, znj. Pandey punoi me të tjerë për të krijuar udhëzime që theksonin mosdhunën dhe respektin, si dhe u kujtonin pjesëmarrësve të qëndronin vigjilentë ndaj “rrëmbyesve”.
Mëngjesin e 8 shtatorit, ajo mbërriti në Maitighar Mandala, një ishull i madh trafiku në qendër të Katmandusë me disa nga shoqet e saj. Ajo priste që të mblidheshin më së shumti mijëra njerëz, por turma vazhdonte të shtohej.
Aakriti Ghimire, një protestuese 26-vjeçare, tha se fillimisht gjërat ishin paqësore dhe të përbashkëta. “Ne ishim të gjithë të ulur, po këndonim këngë të vjetra nepaleze”, tha ajo. “Sloganet dhe gjithçka ishte aq qesharake, sa po e shijonim. Dhe pas kësaj, filluam të marshonim… policia ishte aty për t’u siguruar që nuk kishte automjete që të na shqetësonin.”
Si znj. Pandey ashtu edhe znj. Ghimire filluan të ndjenin rrezikun rreth mesditës, kur turmat filluan të lëviznin drejt New Baneshwor, lagjes ku ndodhet parlamenti. Të dyja panë njerëz që mbërrinin me motoçikleta, dhe znj. Pandey tha se këta njerëz dukeshin më të vjetër se protestuesit mesatarë të Gjeneratës Z.
Znj. Ghimire beson se ata ishin të infiltruar. “U bë shumë e vështirë për ne të dallonim protestuesit paqësorë – disa njerëz që erdhën vërtet për diçka – nga ata që erdhën me qëllimin për të qenë të dhunshëm.”
Kur disa protestues u përpoqën të thyenin sigurinë përreth parlamentit, policia qëlloi me gaz lotsjellës, topa uji dhe të shtëna në këmbim. Ka prova se janë përdorur plumba luftarakë dhe ata akuzohen se kanë qëlluar edhe ndaj nxënësve të shkollës. Një hetim për atë që ka ndodhur është duke u zhvilluar.
Të nesërmen mbretëroi kaosi dhe dhuna. Demonstruesit u hakmorën duke i vënë flakën parlamentit, zyrës së kryeministrit dhe ndërtesave të tjera qeveritare. Si znj. Pandey ashtu edhe znj. Ghimire qëndruan brenda dhe i ndoqën zhvillimet në internet.
“Shumë njerëz thanë se ishte shumë mirë që më në fund i panë politikanët të përballeshin me pasojat e gjithçkaje që kishin bërë”, tha znj. Ghimire, duke iu referuar shkatërrimit të shtëpive të udhëheqësve. Por atmosfera shpejt u errësua.
“Pashë njerëz me shishe të mbushura me naftë. E morën nga motoçikletat. Filluan të sulmonin parlamentin”, tha znj. Pandey.
Diplomuara në drejtësi qau pasi pa Gjykatën e Lartë në flakë, duke thënë se ishte si “një tempull” për të. Miqtë e saj në vendngjarje po hidhnin ujë mbi flakët për t’i shuar ato. Të gjithë e dinin se përpjekja do të ishte e kotë – e bënë vetëm për të ngushëlluar veten.
“Njerëzit thonë se zjarrvënësit kishin ndërmend të vinin dhe t’i digjnin këto gjëra… Kush janë këta njerëz?” pyeti znj. Ghimire. “Videot tregojnë se të gjithë këta njerëz janë të maskuar.”
Njëfarë qetësie u rivendos kur ushtria u vendos për të marrë kontrollin e situatës – një shtetrrethim ishte në fuqi për ditë të tëra. Më vonë gjatë javës, ish-kryetarja e Gjykatës së Lartë, Sushila Karki, u emërua kryeministre e përkohshme . Ajo ishte mbështetur nga protestuesit për këtë post.
Zonja Pandey shpreson se “mund ta udhëheqë vendin në mënyrë efikase, të zhvillojë zgjedhjet në kohën e caktuar dhe t’ia dorëzojë pushtetin popullit”.
Por ankthi për të ardhmen politike të Nepalit vazhdon.
Rumela Sen, një eksperte e Azisë Jugore në Universitetin e Kolumbias, tha se ishte “shqetësuese” të shihje “një glorifikim të paparë të ushtrisë si një zë i shëndoshë mendore dhe stabiliteti”.
Shumë veta nuk ndihen rehat edhe me përfshirjen e Durga Prasai në negociatat fillestare me ftesë të ushtrisë. Z. Prasai u arrestua për rolin e tij në protestat e dhunshme pro-monarkisë në mars. Ai iku në Indi, por u kthye në Nepal. Protestuesit e Gjeneratës Z u larguan nga bisedimet për shkak të përfshirjes së tij.
Ndërkohë, familjet e protestuesve të vrarë po përballen me vdekjen e tyre .
“Jemi thellësisht të tronditur sepse kemi humbur djalin tonë të dashur”, tha Yubaraj Neupane, djali 23-vjeçar i të cilit, Yogendra, vdiq në protesta. “Ende nuk e kam zbuluar se si vdiq.”
Yogendra u qëllua në pjesën e prapme të kokës pranë ndërtesës së parlamentit, sipas raportit të autopsisë.
Nga Nepali juglindor, djali më i madh i familjes kishte ndjekur studimet në Katmandu dhe aspironte të bëhej nëpunës civil. Ai studionte gjithmonë, thanë miqtë dhe të afërmit.
Por më 8 shtator, ai iu bashkua protestave me miqtë e tij, duke ëndërruar të sillte ndryshim në vend. Familja e tij nuk e dinte se ai ishte në vendngjarje derisa ai i telefonoi pasi situata filloi të acarohej.
“I dashuri ynë ka humbur jetën duke kërkuar ndryshim”, tha xhaxhai i tij i madh, Saubhagya. “Gjaku dhe sakrifica e tij duhet të njihen në mënyrë që të rinjtë e tjerë të mos dalin përsëri në rrugë në të ardhmen.”
Zonja Pandey tha se ishte optimiste me kujdes për të ardhmen e vendit të saj, por trauma e javës së kaluar do të mbetej me të për gjithë jetën.
Ky është një zgjim politik për brezin e saj.
“Ne nuk jemi më të gatshëm të heshtim ose të pranojmë padrejtësinë”, thotë ajo. “Kjo nuk është vetëm një shtytje e lehtë; është një sfidë e guximshme ndaj një sistemi që ka grumbulluar pushtet për dekada të tëra.”
