Deklaratat e dëshmitarëve të publikuara nga qeveria mbrëmë janë të rënda, të detajuara dhe hedhin më shumë dritë se kurrë më parë mbi atë për të cilën akuzoheshin dy burrat.
Zbulimi pasoi një debat politik mbi dështimin e papritur të çështjes kundër Christopher Cash dhe Christopher Berry, të cilët u akuzuan për spiunazh për Kinën.
Që në fillim, ia vlen të theksohet se z. Cash dhe z. Berry kanë mohuar vazhdimisht shkeljet, pretendimet kundër tyre nuk janë testuar kurrë në gjykatë dhe deklaratat e dëshmitarëve të qeverisë mbështeten në mënyrë të qartë në faktin se akuzat e ngritura nga policia kundër terrorizmit janë të vërteta.
Publikimi i provave ka ngritur një sërë pyetjesh të reja që qeveria dhe Shërbimi i Prokurorisë së Kurorës (CPS) duhet t’u përgjigjen në lidhje me rastin, përveç asaj që mund të vijë më pas.
Ja një shqyrtim i atyre kryesore:
Pyetje për prokurorët
Së pari, deklaratat e dëshmitarëve provokojnë më shumë pyetje për CPS-në, e cila kryen ndjekje penale në emër të shtetit dhe në fund mori vendimin kontrovers për të pushuar çështjen.
Në deklaratën e parë si dëshmitar, Matthew Collins, zëvendëskëshilltari i qeverisë për sigurinë kombëtare, tha se ka fusha ku shteti kinez përbën “një kërcënim për popullin, prosperitetin dhe sigurinë tonë”.
Në të dytin, ai përshkruan mënyra të ndryshme se si qeveria beson se është hakuar nga aktorët shtetërorë kinezë.
Në të tretin, ai flet për “kërcënimin aktiv të spiunazhit” që paraqet Kina ndaj Mbretërisë së Bashkuar, duke identifikuar aktivitete specifike që ata kishin kryer.
Pse kjo nuk mjaftoi që CPS të vazhdonte me çështjen? A besonin vërtet se mbi këtë bazë nuk do të ishin në gjendje të bindnin një gjyqtar që të vazhdonte dhe një juri për ashpërsinë e kërcënimit që paraqiste Kina?
A është qëndrimi i CPS-së se deklarata e dëshmitarit të qeverisë nuk ka përdorur formulimin e duhur të fjalëve për të shprehur pikëpamjen e saj në lidhje me sfidën e Kinës? Nëse po, a i kërkuan ata konkretisht qeverisë të përdorte një formë tjetër fjalësh? A do të ishte e përshtatshme të përpiqeshim të formësonim dëshminë e një dëshmitari në një mënyrë të tillë?
Këto janë pyetje që deputetët e lartë i bënë kreut të CPS-së – Drejtorit të Prokurorive Publike (DPP) Stephen Parkinson – në një takim privat dje. Duket se ata nuk u impresionuan nga përgjigjet e tij.
Pyetje për qeverinë
Deklaratat e dëshmitarëve ngrenë edhe pyetje për qeverinë. Deklarata e parë e dëshmitarit, e cila është padyshim më e gjera, u përgatit dhe u dorëzua kur Rishi Sunak ishte kryeministër. Por dy të fundit u dorëzuan në fillim të këtij viti, pasi Partia Laburiste erdhi në pushtet.
Qëndrimi i Sir Keir Starmer gjatë disa javëve të fundit – dhe mos harroni se ai drejtonte CPS-në – ka qenë se e vetmja pikë relevante në këtë rast është qëndrimi i qeverisë ndaj Kinës në kohën e veprave të dyshuara penale, që do të thotë kur Konservatorët ishin në pushtet.
Megjithatë, paragrafi fare i fundit i deklaratës së dëshmitarit të tretë, nga ky gusht, thotë: “Është e rëndësishme të theksohet se qeveria e Mbretërisë së Bashkuar është e përkushtuar për të ndjekur një marrëdhënie pozitive me Kinën… ne do të bashkëpunojmë aty ku mundemi, do të konkurrojmë aty ku është e nevojshme; dhe do të sfidojmë aty ku duhet.”
Kjo pjesë e fundit është kopjuar dhe ngjitur, në thelb, nga manifesti i Partisë Laburiste të vitit 2024. Me fjalë të tjera, është qëndrimi i qeverisë Laburiste ndaj Kinës.
Nëse qeveria ishte e kufizuar në mënyrën që kryeministri e ka thënë vazhdimisht, atëherë pse ishte kjo aty?
Përgjigja nga burimet qeveritare për këtë është se Collins thjesht po ofronte një kontekst më të gjerë rreth qasjes së qeverisë ndaj Kinës, duke qenë se çështja ishte planifikuar të dëgjohej në gjykatë të hapur në vitin 2025 – asgjë më shumë se kaq.
Ata argumentojnë se, nga ana ligjore, është ende e vërtetë që e vetmja gjë që kishte rëndësi për çështjen ishte qëndrimi i qeverisë konservatore në kohën e veprave të dyshuara penale dhe ky paragraf nuk e ndryshon këtë.
Pyetje të tjera
Sado interesante të jenë këto deklarata dëshmitarësh, ia vlen të kujtojmë se akuza kryesore që po bëhet nga Konservatorët ditët e fundit – e mohuar me tërbim nga qeveria – është se dy deklaratat e fundit të dëshmitarëve të dhëna nga Collins u ndikuan nga ministrat ose këshilltarët e Partisë Laburiste në një mënyrë të tillë që e bënë çështjen më të mundshme të rrëzohej.
Deklaratat e dëshmitarëve nuk bëjnë asgjë për të mbështetur këtë pretendim.
Megjithatë, Kemi Badenoch, udhëheqësja konservatore, po argumenton sot se përfshirja e politikës së Partisë Laburiste ndaj Kinës ngre pyetjen nëse kjo i është sugjeruar Collins nga një ministër apo këshilltar i qeverisë.
Përsëri, burimet qeveritare janë të bindura se përgjigjja për këtë është jo.
Vlen të kujtojmë përsëri se deklarata e parë e dëshmitarit u paraqit nën konservatorët. Qëndrimi i konservatorëve tani është, në mënyrë implicite, se ministrat duhet të ishin përpjekur t’i bënin dy deklaratat e fundit të dëshmitarëve sa më të forta të ishte e mundur për shkak të seriozitetit të akuzave.
Do të ishte interesante të dihej se çfarë përfshirjeje, nëse ka pasur ndonjë, kishin ministrat ose këshilltarët konservatorë në deklaratën origjinale të dëshmitarit.
Çfarë ndodh më pas?
Duket e pashmangshme që zoti Parkinson do të thirret për të dhënë dëshmi para një komisioni të zgjedhur parlamentar, në mënyrë që deputetët të mund ta trajtojnë në publik çështjen pse ai vendosi ta hedhë poshtë çështjen.
Gjithashtu, duket e mundshme që dikush nga qeveria do të duhet të japë prova publike para një komisioni të zgjedhur në lidhje me këtë çështje, përtej një seance private të provave të planifikuar për në fund të nëntorit me Jonathan Powell, këshilltarin e sigurisë kombëtare.
Pasojat më të rëndësishme të kësaj mosmarrëveshjeje mund të rezultojnë të palidhura me specifikat e këtij rasti.
Kjo ka provokuar akuza serioze nga Dominic Cummings, ish-këshilltari kryesor i Boris Johnson, në lidhje me depërtimin kinez në të dhënat e ndjeshme britanike – të cilat janë mohuar vetëm pjesërisht.
Kjo ka përshpejtuar publikimin e deklaratave të dëshmitarëve që përshkruajnë gjerësisht shqetësimet serioze të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar në lidhje me aktivitetet dhe qëllimet e Kinës.
Pyetjet rreth kërcënimit që paraqet Kina janë tani në qendër të debatit politik britanik në një mënyrë që nuk kanë qenë për ca kohë.
E gjithë kjo ndërkohë që Olly Robbins, kreu i shërbimit diplomatik, është në Kinë për takime të planifikuara prej kohësh, muaj pasi Kancelarja Rachel Reeves udhëhoqi një udhëtim në vend për të kërkuar lidhje më të thella tregtare, me Starmer që ende pritet të bëhet kryeministri i parë që viziton vendin që nga Theresa May në vitin 2018, dhe me një vendim që pritet të shqyrtohet mbi aplikimin e Kinës për të ndërtuar një ambasadë të re në Londrën qendrore.
A e ka bërë kjo mosmarrëveshje politikisht të paqëndrueshme qasjen diplomatike dhe ekonomike të qeverisë ndaj Kinës, të cilën ajo e kishte ndërmend, – a është tani e pashmangshme një forcim i qëndrimit të Mbretërisë së Bashkuar?
Kjo mund të jetë pyetja më e rëndësishme pa përgjigje e të gjithëve.
