Nga Boldnews.al
Vendimi unanim i Gjykatës Kushtetuese për t’i rikthyer mjetet elektronike të punës së gazetarit Elton Qyno, pasi u konsiderua si “cënim i lirisë së medias”, i dha një sinjal të rëndësishëm Prokurorisë së Posaçme (SPAK) se përkëdhelja e pakufijshme që ajo merr nga ambasadat e huaja në Tiranë nuk i legjitimon që të shkelin parime të njohura dhe të mbrojtura ndërkombëtarisht, siç është edhe e drejta e përfaqësuesve të shtypit për mbrojtjen e burimeve të informacionit.
Beteja ligjore 14-mujore e gazetarit Qyno përfundoi me vendosjen e një standardi të rëndësishëm për lirinë e medias në Shqipëri, e cila, pas 30 vitesh demokraci të brishtë, u cënua rëndë nga strukturat që presupozohet të sjellin një frymë të re ligjshmërie në vend-Prokuroria dhe Gjykata e Posaçme.
Historia gjyqësore e Elton Qynos fillon në vitin 2023.
Në atë kohë, tre prokurorë të posaçëm, Altin Dumani, Doloreza Musabelliu e Behar Dibra, si edhe një dyzinë agjentësh të Byrosë Kombëtare të Hetimit (BKH) po hetonin një seri krimesh të rënda, përfshirë vrasje e trafik narkotikësh, bazuar në dëshmitë e të penduarit të drejtësisë, Nuredin Dumani.
Në 10 Dhjetor 2023, Qyno publikon në televizionin “Ora News” pjesë nga dëshmitë e Dumanit. Prokuroria e Posaçme shqetësohet, pasi vlerësoi se publikimi mund të cënonte hetimin në zhvillim dhe rrezikonte jetën e dëshmitarit.
Në mënyrë urgjente nis hetimi për “nxjerrje të sekretit hetimor” dhe “publikimi i paligjshëm i akteve hetimore”.
Fillimisht, prokurorët e thërrasin Elton Qynon në zyrat e tyre, në 13 dhjetor 2023. Për disa orë i kërkojnë të tregojë burimin.
Përballë refuzimit të gazetarit, prokurori Dibra, i suportuar edhe nga dy kolegët e tij të dosjes, Dumani dhe Musabelliu, i drejtohet me urgjencë gjykatës për të vendosur sekuestrimin e pajisjeve elektronike personale dhe të punës së Qynos.
Gjyqtarja Atalanta Zeqiraj, po me urgjencë, miraton kërkesën dhe, deri në mbrëmjen e asaj dite, agjentët e BKH-së kryejnë kontroll të imtësishëm dhe sekuestrimin e mjeteve elektronike të punës, por edhe ato të fëmijëve të mitur të gazetarit, në përpjekje për të zbuluar, siç pretendonin ata, burimin e informacionit të gazetarit.
Thuajse të gjithë veprimet e kryera nga SPAK dhe agjentët e BKH-së në 13 Dhjetor 2023, të cilat u konfirmuan më pas edhe nga Gjykata e Posaçme e Apelit dhe Gjykata e Lartë, u konsideruan të paligjshme nga Gjykata Kushtetuese. Kjo e fundit, në 22 Prill 2025, vendosi shfuqizimin e tyre dhe detyrimin e SPAK-ut për t’i kthyer gazetarit pajisjet elektronike dhe për të fshirë çdo kopje të informacionit të siguruar prej tyre.
Për Gjykatën Kushtetuese, hetimi për nxjerrjen e sekretit hetimor nis më së pari nga anëtarët e grupit hetimor. Por, siç rezultoi gjatë shqyrtimin gjyqësor kushtetues, SPAK-u vendosi të kryejë hetimin në mënyrë të përmbysur, duke e nisur nga gazetari.
Vendimi i trupës kushtetuese u zbardh në 21 Maj 2025.
Cënim i lirisë së medias
Gjykata Kushtetuese theksoi se veprimet e SPAK-ut përmbushin kriteret e “sekuestrimit me ligj” dhe “veprime të ligjshme, bazuar në kompetencat që u jep Kodi i Procedurës Penale”. Sipas tyre, organi procedues ka të drejtën dhe detyrimin që të hetojë mbi nxjerrjen e sekretit hetimor.
Nga ana tjetër, anëtarët e trupës gjykuese i konsideruan aspak proporcionale veprimet e Prokurorisë së Posaçme ndaj gazetarit, i cili, për më tepër, nuk ishte i regjistruar si pjesë e hetimit për “nxjerrje sekreti hetimor”. Gjyqtarët konstatuan se veprimet e SPAK-ut ndaj gazetarit nuk përbënin “interes publik”, por, ruajtja e sekretit është një “detyrë funksionale e prokurorisë”.
SPAK-u argumentoi në Gjykatë se sekuestrimi i pajisjeve të gjyqtarit Qyno ishte një veprim “në interesin publik”, pasi synonte të ruante sekretin hetimor.
Megjithëse të 9 gjyqtarët ishin në një mendje për shkelje të proporcionalitetit dhe “interesit publik”, ata u ndanë në mënyrën se si do të trajtohej ky moment kushtetues.
Gjyqarja Sonila Bejtja mbajti qëndrimin se, përsa kohë u konstatua se hetimi i SPAK-ut nuk plotëson kriterin “për interes publik”, ishte e tepër të vijohej me analizimin e tij. Në vlerësimin e saj, “sekuestrimi i sendeve të kërkuesit ka pasur si qëllim zbulimin e burimit të informacionit të tij (rrjedhjen e informacionit “sekret hetimor”), pra identifikimin e individit që ka nxjerrë të dhënat e hetimit te klasifikuara si “sekret hetimor” me qëllim procedimin penal të tij, por nuk duket se mbart një interes publik të përgjithshëm”.
Sipas gjyqtares, ruajtja e informacionit të klasifikuar nga vetë organi i akuzës si “sekret hetimor” është detyrë dhe përgjegjësi e rëndësishme e këtij institucioni, pasi është një nga elementet më delikatë të veprimtarisë së përditshme të tij e që ka të bëjë edhe me detyrimin për të garantuar ruajtjen nga publikimi apo rrjedhja e informacioneve të ndjeshme të klasifikuara “sekret hetimor”.
Gjithësesi, anëtarët e tjerë të trupës gjykuese vendosën analizimin e “interesit publik”. Gjykata çmon se “gjatë gjykimit, nuk u arrit të provohej se prokuroria ka ndërmarrë veprime të tjera hetimore të mjaftueshme për zbulimin e autorëve të dyshuar të veprave penale, të cilët janë subjekte të posaçme, prokurori ose oficeri i Policisë Gjyqësore ose zyrtarë të tjerë me akses në aktet sekrete të hetimit. Për këta të fundit nuk u tregua që, përpara kryerjes së veprimeve hetimore ndaj gazetarit, të ishin kryer veprime hetimore”.
Nxitimi i SPAK-ut ndaj gazetarit
Gjykata Kushtetuese, gjatë analizimit të kriterit të “interesit publik”, duket se ka vënë në pikëpyetje edhe qëllim real të ndërhyrjes “urgjente” të SPAK-ut ndaj gazetarit Elton Qyno.
“Ndonëse prokuroria dhe gjykatat e zakonshme kanë vepruar ndaj kërkuesit brenda 24 orëve, prokurorët e çështjes janë ndërruar pas 8 muajve të hetimeve paraprake. Po kështu, Gjykata mban në vëmendje edhe faktin se, hetimet ende nuk kanë përfunduar. Kohëzgjatja e hetimeve për pothuajse një vit e gjysmë në raport me urgjencën prej 24 orësh të kryerjes së veprimeve ndërhyrëse në burimet e informacionit të kërkuesit është tregues i qartë se sekuestrimi i të dhënave kompjuterike të tij nuk ka qenë mjeti i fundit hetimor, por ndër të parat për të kërkuar burimin e zbulimit të akteve sekrete hetimore”, thotë Gjykata Kushtetuese.
“Mbrojtja e burimit, jo privilegj, por detyrim”
Gjykata Kushtetuese ka konstatuar se Prokuroria e Posaçme dhe gjykatat më të ulta e kanë konsideruar mbrojtjen e burimit nga gazetari si “një të drejtë të tij” në funksion të realizimit të funksionit të tij.
Por, për trupën kushtetuese, ato e kanë tërësisht të gabuar konceptin. Mbrojtja e burimit nga ana e gazetarit, nuk është një e drejtë, por një detyrim, thotë Gjykata Kushtetuese.
“Gjykatat e zakonshme nuk kanë mbajtur në konsideratë se e drejta e mbrojtjes së burimeve të gazetarit nuk është thjesht një privilegj për t’u dhënë ose hequr në varësi të ligjshmërisë ose paligjshmërisë së burimeve të tyre, por është pjesë përbërëse e së drejtës për informacion, që duhet trajtuar me kujdesin më të madh dhe se urdhri për sekuestrimin e të dhënave kompjuterike potencialisht ka pasur ndikim të dëmshëm jo vetëm për kërkuesin dhe burimet e tij, por edhe për median në tërësi”, konkludon Gjykata Kushtetuese.
