Çfarë na shpëtoi nga epokat e akullnajave, fsheh më shumë jetë se pylli tropikal i Amazonës dhe çon një qarkullim prej 70 miliardë dollarësh? Përgjigje: rëra. Dhe çfarë e lindi matematikën, kompjuterët, xhamin, betonin dhe planetin tonë? Gjithmonë rëra. Ky material i paprekshëm, mbi të cilin shtrihemi gjatë verës, na ndikon më shumë sesa imagjinojmë: “Rëra është një nga aktorët kryesorë të jetës në Tokë”, thotë Michael Ëelland, një gjeolog britanik.
“Çdo sekondë gjenerohen miliarda kokrra rëre: secilës prej tyre i duhen shekuj për të udhëtuar nga malet në det, për t’u varrosur në shtratin e detit dhe për t’u kthyer në atmosferë me shpërthime vullkanike ose përplasje të pllakave tektonike.”
Rëra përbëhet nga minerale (kryesisht komponime silikoni: kuarci, argjila, graniti) të grimcuara nga era, akulli dhe uji.. Por rëra mund të bëhet edhe nga guaska, llavë vullkanike, koralet dhe …mbetjet e peshqve papagall: ata janë krijuesit e plazheve të bardha të Karaibeve. Ky peshk ka një lloj sqepi me të cilin gëlltit koralet në kërkim të ushqimit: më pas nxjerr mbetjet e copëtuara, në masën 1 kg në vit. Për shkencën, në realitet, çdo material midis 0.06 dhe 2 mm mund të përkufizohet si rërë: prandaj edhe sheqeri, kripa ose fara.
Por rëra ka një ndikim global. Dhe çdo kokërr ka një identitet unik: mund të gjurmohet në shkëmbinjtë nga e ka origjinën. Sot rëra është materiali më i përdorur pas ujit. Çdo vit 40 miliardë tonë prej tij gërmohen në të gjithë botën: mund të ndërtohet një mur i lartë sa një ndërtesë 9-katëshe dhe aq i gjerë, për të gjithë Ekuatorin. Në fakt, rëra është përbërësi kryesor i betonit. Rëra përdoret për të bërë manikyr, plastikë, pasta dhëmbësh, kremra kundër diellit, bojëra. Dhe çipi kompjuterik: silici nxirret nga 99,99999% rërë e pastër kuarci.
Arkipelagjet artificiale. Kjo është arsyeja pse rëra drejton një biznes global prej 70 miliardë dollarësh. Me efekte kritike: shkakton 10% të emetimeve të CO2, kontribuon në erozionin e bregdetit dhe largon një burim natyror që nuk rinovohet. “Rëra e groposur në ndërtesa dhe asfalt nuk kthehet më në qarkullim,” paralajmëron UNEP, programi i OKB-së për mjedisin. Mjafton të përmendim Dubain: ka gërvishtur 835 milionë tonë rërë nga shtrati i detit të Gjirit Persik për të ndërtuar arkipelagun artificial “Palmat” dhe “Bota”, me efekte të panjohura në jetën nënujore. Ose Singapori, i cili është zgjeruar me 20% falë rërës së importuar: tërheqjet masive kanë anuluar 24 ishuj indonezianë, duke hapur tensione politike me Malajzinë për kufijtë e rinj detarë.
Dhe ne duhet të falënderojmë gëlqerorët që përfunduan në oqeane nëse klima e Tokës mbetet e ekuilibruar. Gëlqerorët formohen kur shiu acid përzihet me rërën e silikatit të kalciumit. Nëse mbërrijnë në ujë të ftohtë, i cili i shkrin, detet lëshojnë CO 2, i cili ngroh atmosferën; nëse në vend të kësaj ata derdhen në ujëra të ngrohta, gurët gëlqerorë vendosen në shtratin e detit, duke mbajtur me vete CO 2. Është cikli silikon-karbon, një mekanizëm me anë të të cilit Toka ftohet kur temperatura rritet shumë dhe anasjelltas.
Rëra mund të jetë ngjitës: nëse mund të ndërtojmë kështjella rëre, kjo është falë tensionit sipërfaqësor midis ujit dhe ajrit, i cili lidh dy kokrra fqinje.
Shumë forma të jetës janë të fshehura në rërë, dhe disa ende nuk janë zbuluar. Nëse një pyll tropikal mund të presë 16 lloje (fila) organizmash, në rërë ka 22. Gaforre, mollëkuqe, akrepa, brumbuj, por edhe krijesa të padukshme më të vogla se një milimetër, psamonët. Ata ushqehen me gjethe, baktere, kafshë të ngordhura: falë tyre nëse i gjejmë plazhet të pastra – dhe plot gropa – edhe në gusht. Midis krijesave të rërës ka kafshë rezistente si tardigradët, të afta të mbijetojnë midis -200 ° C dhe +150 ° C.
Dhe strukturat më të vjetra në Tokë janë stromatolitet, sedimente të ndërtuara nga cianobakteret që kapin kokrra rëre me fijet e tyre: rëra ishte djepi i jetës. Dhe vetë planetët nuk janë gjë tjetër veçse rërë dhe pluhur ndëryjor të mpiksur së bashku gjatë miliona viteve./Scan
