‘Shindleri i Britanisë’, burri që shpëtoi 669 fëmijë nga nazistët

Historia e pabesueshme se si Nicholas Winton – i cili më vonë u quajt “Shindleri i Britanisë” – shpëtoi qindra fëmijë nga Holokausti, tregohet në një film të ri. Klipet ekskluzive të BBC-së tregojnë momentin kur Winton takoi disa nga fëmijët që shpëtoi.

E pushtuar nga emocionet, ajo shtrëngoi dorën e tij dhe përqafoi burrin e atëhershëm gati 80-vjeçar, i cili kishte organizuar arratisjen e saj nga Praga e pushtuar nga nazistët, vetëm disa muaj para shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore.

49 vjet më parë, Vera 10-vjeçare, e lindur Věra Diamantová, së bashku me motrën e saj 15-vjeçare, Eva, ishin hipur në një tren të quajtur “Kindertransport” me qindra fëmijë të tjerë hebrenj, për që dërgoheshin në Britani.

“Nuk do ta harroj kurrë lamtumirën me dorë për prindërit e mi dhe papritmas u ndjeva shumë e frikësuar sepse kapja shprehjen e frikës në fytyrat e përlotura të prindërve të mi. Kishte ushtarë gjermanë rreth nesh”, kujton ajo.

Vera nuk do ta shihte më asnjërin nga prindërit e saj. Nga të afërmit që ajo la pas atë ditë, të gjithë përveç treve do të vdisnin në Holokaust. Ajo ishte vetëm një nga qindra fëmijët që Winton shpëtoi nga i njëjti fat.

Historia e jashtëzakonshme e asaj që bëri Winton tregohet në filmin One Life, me protagonist Anthony Hopkins. Filmi e ka marrë titullin nga një thënie në Talmud, libri i ligjit hebre, “kushdo që shpëton një jetë, shpëton të gjithë botën”.

Bota e gjerë mund të mos kishte ditur kurrë për përpjekjet e tij të jashtëzakonshme humanitare, nëse gruaja e tij nuk do të kishte zbuluar një valixhe në kulmin e shtëpisë së tyre në Maidenhead, Angli. Përmbante një fletore që përshkruante emrat dhe fotografitë e fëmijëve që ai kishte ndihmuar të arratiseshin.

Winton ishte djali i prindërve gjermanë hebrenj, të cilët kishin ‘shqiptuar’ emrin e tyre dhe e pagëzuan atë në kishën anglikane në një përpjekje për t’u integruar në jetën britanike.

Megjithëse me profesion ishte agjent burse, Winton ishte gjithashtu një socialist i përkushtuar me interes për çështjet ndërkombëtare. Dhe deri në vitin 1938, nëpërmjet kontakteve të tij familjare, ishte shumë i vetëdijshëm për rrezikun me të cilin përballeshin familjet hebreje në territoret e pushtuara nga nazistët.Me nxitjen e mikut dhe shokut të tij socialist Martin Blake, ai udhëtoi për në Pragë për të ndihmuar refugjatët që ikin nga persekutimi në fillimin e Luftës së Dytë Botërore.

Kur mbërriti, u tmerrua nga ajo që pa. Qyteti po mbushej me shpejtësi me njerëz që përpiqeshin t’i shpëtonin nazistëve, shumë prej tyre hebrenj, nga Gjermania, Austria dhe Sudetenland, një pjesë e Çekosllovakisë që Hitleri e kishte aneksuar. Refugjatët jetonin në kushte të mjerueshme në kampe të tejmbushura dhe, me afrimin e dimrit, luftonin për të mbijetuar.

Ai ishte veçanërisht i shqetësuar nga gjendja e dëshpëruar e shumë fëmijëve atje dhe vendosi se duhej bërë diçka për t’i shpëtuar ata. Dhe kështu filloi operacioni i shpëtimit që u bë i njohur si “Transporti Çek i Fëmijëve”.

Duke vepruar fillimisht nga dhoma e tij në hotelin Europa në Pragë, me kolegët e tij Martin Blake, Doreen Warriner dhe Trevor Chadwick, ai filloi të regjistronte emrat e familjeve me të cilat foli, të cilët ishin të dëshpëruar për t’i çuar fëmijët e tyre në zona të sigurta.

Nicolas shkroi letra duke kërkuar ndihmë nga qeveritë dhe ambasadat në të gjithë botën. Pothuajse të gjithë e refuzuan atë. Suedia pranoi të pranonte disa, ashtu si Britania, me kusht që të mund të identifikonin familjet e gatshme të kujdeseshin për fëmijët. Megjithëse ishte thjesht një qytetar i zakonshëm britanik, ai u bind se mund të organizonte evakuimin e këtyre refugjatëve të rinj me tren dhe t’u gjente atyre një strehë të sigurt në Britani.

Pas tre javësh, u kthye në Londër dhe u hodh në kërkimin për të gjetur familje për të pritur fëmijët dhe një mënyrë për të organizuar kalimin e tyre të sigurt nëpër Evropë dhe në Britani. Miqtë e tij Chadwick dhe Warriner qëndruan në Pragë për të koordinuar projektin prej andej.

Ai ishte ende duke punuar në bursë, por nga ora 16:00 deri në orët e vona të çdo nate punonte me këmbëngulje në fundin e operacionit të tij të shpëtimit çek në Londër, duke organizuar leje dhe urdhër udhëtimi për fëmijët.

Pavarësisht se u përball me sfida të mëdha organizative dhe pengesa administrative, ai punoi pa u lodhur duke mbledhur fondet e nevojshme për një depozitë prej 50 funte (afërsisht ekuivalentin me rreth 4,150 funte sot) për fëmijë, një shumë e kërkuar nga qeveria britanike për të mundësuar kthimin e tyre eventual në shtëpi.

I frustruar nga plogështia dhe vetëkënaqësia e autoriteteve britanike, filloi të bënte thirrje të drejtpërdrejta në gazetë për familjet që të merrnin fëmijë, duke organizuar vendosjet dhe duke bindur personalisht të panjohur që t’i merrnin fëmijët. Ai kishte arritur të fotografonte fëmijët në listën e tij ndërsa në Pragë ato imazhe bezdisëse rezultuan vendimtare për sigurimin e shtëpive të tyre.

Treni i parë që transportonte fëmijë refugjatë u largua nga Praga më 14 mars 1939. Të nesërmen, trupat gjermane pushtuan të gjithë Çekosllovakinë.

Duke luftuar me burokracinë dhe i mbushur me një ndjenjë në rritje të urgjencës së dëshpëruar, Winton filloi të falsifikonte lejet e hyrjes në ‘Home Office’, të cilat po arrinin ngadalë.

Midis marsit dhe gushtit 1939, gjithsej tetë trena që transportonin 669 fëmijë, shumica e të cilëve ishin hebrenj – megjithëse kishte edhe fëmijë që ishin refugjatë politikë – u larguan nga Praga, duke kaluar përmes Gjermanisë dhe Francës për në Britani. Në stacionin e trenave në rrugën Liverpool në Londër, ata do të takoheshin nga Winton dhe nëna e tij, përpara se të mblidheshin nga familjet e tyre të birësuara.

Vera Gissing dhe motra e saj u arratisën nga Praga në Kindertransport në korrik 1939. Ata u morën nga dy familje të ndara, Vera që qëndronte me një familje të varfër metodiste, Rainfords, pranë Liverpool-it. Ajo kujtoi se i kishte takuar në stacion.

“Kur më pa për herë të parë nëna ime birësuese, e quaj nëna ime e vogël angleze, sepse ajo është shumë e vogël, lotët i rridhnin në fytyrë dhe më përqafoi dhe më tha disa fjalë që nuk i kuptoja, por tani e di që tha do të të duan. Dhe ajo kishte të drejtë, e dashurova unë”, shtoi ajo.

“Ata kishin shumë pak para, por kishin një zemër të madhe sa një shtëpi. Ata bënë gjithçka që mundën për të më bërë të lumtur. Unë isha shumë me fat”, theksoi Gissing. Treni i nëntë me 250 fëmijë duhej të nisej më 1 shtator. Por atë ditë Gjermania pushtoi Poloninë, u shpall lufta dhe u mbyllën kufijtë. Fëmijët që do të largoheshin u kthyen nga ushtarët gjermanë në stacion.

Dy nga ata fëmijë ishin kushërinjtë e vetë Vera Gissing. Të dy do të vdisnin më vonë në kampin e përqendrimit Bergen-Belsen. Vlerësohet se nga 15,000 fëmijë hebrenj nga Çekosllovakia të dërguar në kampe, më pak se 150 fëmijë i mbijetuan luftës.

Me shpalljen e luftës, Winton u regjistrua si kundërshtar i ndërgjegjes dhe shërbeu si shofer ambulance në Normandi. Ai ishte një nga njerëzit e evakuuar në Dunkirk. Në vitin 1940, ai hoqi statusin e kundërshtarit të ndërgjegjes dhe iu bashkua forcave mbretërore ajrore të Britanisë. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, punoi për Komitetin Ndërkombëtar për Refugjatët, duke marrë përgjegjësinë për sendet e grabitura nga nazistët dhe duke i shitur ato për të mbledhur fonde për organizatat hebraike, dhe më vonë për Bankën Ndërkombëtare në Paris, ku takoi gruan e tij Grete Gjelstrup.

Ajo që është edhe më e jashtëzakonshme është se pavarësisht nga madhësia e arritjes, Winton nuk foli kurrë për atë që bëri me operacionin Kindertransport, duke besuar se miqtë e tij që qëndruan në Pragë ndërmorën rreziqe më të mëdha. Për dekada, heroizmi i tij kaloi kryesisht pa u vënë re.

Kur studiuesit e BBC-së nga programi That’s Life mori frymën e historisë së Winton, ata e ftuan atë të bashkohej në shfaqje si një anëtar i audiencës. Winton besonte se ai mund të kishte informacion që do të ndihmonte cilindo nga fëmijët e Kindertransport të gjurmonte familjet e tyre.

Prezantuesja e programit, Esther Rantzen, tregoi librin e shënimeve që mbante Winton, i cili regjistronte detajet e 664 fëmijëve. Hulumtimi i mëvonshëm do të identifikonte pesë fëmijë të tjerë që hynë në Britani me Kindertransport që ai organizoi.

I ulur në audiencë, Winton u njoftua me tre fëmijët që ai kishte ndihmuar për të shpëtuar, një prej të cilëve ishte Vera, në një ribashkim shumë emocional. Asnjë nga fëmijët nuk e dinte se kush i kishte shpëtuar nga vrasja. Fëmija i katërt, Rudolph Wessely, ishte gjithashtu në audiencë. Ai dhe Winton ishin takuar rastësisht në vitet e 70-ta, kur të dy punonin për një organizatë bamirëse që ofronte strehim për të moshuarit.

Programi ngjalli një reagim të fuqishëm dhe emocional publik dhe disa muaj më vonë Winton u ftua përsëri në That’s Life! Edhe një herë, ai e gjeti veten të ulur në rreshtin e parë të audiencës – por këtë herë, pa e ditur ai, publiku ishte i përbërë nga fëmijë Kindertransport, të cilët kishin kontaktuar me shfaqjen për të pyetur nëse mund ta falënderonin personalisht Winton.

Gjatë programit, në një moment tashmë ikonik që është parë miliona herë në YouTube, prezantuesja Esther Rantzen pyeti audiencën e studios: “A ia ka borxh dikush këtu sonte jetën e tij Nicholas Winton”.

Dhjetëra fëmijë të cilëve ai u kishte shpëtuar jetën, pastaj të rritur, u ngritën në këmbë për të buzëqeshur, duartrokitur dhe shprehur mirënjohjen e tyre për njeriun e përulur, të dhembshur dhe të vendosur që kishte siguruar mbijetesën e tyre përballë brutalitetit nazist.