Nga Alise Taylor-Politico.eu
Ndërsa pjesa tjetër e Europës debaton mbi sigurinë dhe fushën e zbatimit të inteligjencës artificiale, Shqipëria po e përdor atë për të përshpejtuar anëtarësimin në BE.
Madje po mendohet edhe për një ministër të drejtuar nga AI.
Kryeministri Edi Rama përmendi muajin e kaluar inteligjencën artificiale si një mjet për të zhdukur korrupsionin dhe për të rritur transparencën, duke thënë se kjo teknologji mund të bëhet së shpejti anëtari më efikas i qeverisë shqiptare.
‘Një ditë, mund të kemi edhe një ministër që drejtohet tërësisht nga AI,’ tha Rama në një konferencë shtypi në korrik, duke diskutuar për digjitalizimin. ‘Në këtë mënyrë nuk do të kishte nepotizëm apo konflikte interesi,’ shtoi ai.
Zhvilluesit lokalë mund të punojnë edhe për krijimin e një modeli AI që të zgjidhet ministër, gjë që mund ta çojë vendin drejt ‘të qenit i pari që ka një qeveri të tërë me ministra dhe kryeministër të AI,’ shtoi Rama.
Ndërsa nuk janë ndërmarrë hapa formalë dhe posti i kryeministrit nuk është ende zyrtarisht në lojë, kryeministri tha se ideja duhet marrë seriozisht në konsideratë.
Ben Blushi, ish-politikan i partisë në pushtet dhe autor me interes të madh për AI, tha se beson se nuk ka asgjë për t’u frikësuar nga kjo teknologji, dhe se shtetet e drejtuara nga AI janë një mundësi reale që mund të ndryshojë konceptin tonë të demokracisë.
‘Pse duhet të zgjedhim midis dy ose më shumë opsioneve njerëzore nëse shërbimin që marrim nga shteti mund ta bëjë AI?’ tha Blushi. ‘Shoqëritë do të administrohen më mirë nga AI sesa nga ne sepse ajo nuk bën gabime, nuk ka nevojë për rrogë, nuk mund të korruptohet dhe nuk ndalon së punuari.’
Shqipëria ka vuajtur prej kohësh nga korrupsioni në të gjitha fushat e shoqërisë, dhe politika nuk bën përjashtim. Partia në pushtet ka pasur shumë zyrtarë të akuzuar dhe të dënuar për korrupsion. Kreu i opozitës, Sali Berisha, aktualisht po përballet me një gjyq për korrupsion, dhe ish-kryeministri dhe presidenti Ilir Meta është pas hekurave.
AI tashmë në përdorim
AI është një mjet, jo një mrekulli, sipas Jorida Tabakut, anëtare e parlamentit shqiptar nga Partia Demokratike e opozitës. Ajo tha se në duar të duhura, mund të transformojë qeverisjen-por në duar të gabuara, bëhet ‘një maskë digjitale për të njëjtat funksione të dështuara.’
Ndërsa mbështet inovacionin digjital dhe AI, Tabaku tha se sistemi i tërë i qeverisjes duhet një reset para se AI të përdoret.
AI përdoret tashmë në administratë për të menaxhuar çështje të ndërlikuara si prokurimet publike, një fushë ku BE-ja ka kërkuar që qeveria të forcohet, si dhe për të analizuar në kohë reale transaksionet tatimore dhe doganore, duke identifikuar parregullsitë.
Territori i vendit po monitorohet gjithashtu nga dronë inteligjentë dhe sisteme satelitore, të cilat përdorin AI për të kontrolluar për paligjshmëri në kantierë ndërtimi dhe plazhe publike, si dhe për plantacione kanabisi në zona më rurale.
Gjithashtu, ka plane për përdorimin e AI për të luftuar problemet në rrugët shqiptare duke përdorur teknologjinë e njohjes së fytyrës për të dërguar automatikisht një paralajmërim në pajisjen mobile të shoferit për të ngadalësuar, si dhe për të dërguar detaje të gjobave për tejkalim shpejtësie përmes SMS ose email-i. Sipas agjencisë shtetërore të statistikave, Shqipëria ka një nga normat më të larta të aksidenteve fatale në Evropë, kryesisht për shkak të shpejtësisë.
Ka gjithashtu aspirata për përdorimin e AI në kujdesin shëndetësor, arsimin dhe identifikimin digjital të qytetarëve.
Por Tabaku tha se duhet konsultim publik dhe qartësi mbi mënyrën se si do të aplikohet teknologjia, sa kushton-dhe më e rëndësishmja, kush po programon algoritmet.
‘Nëse të njëjtët aktorë që kanë përfituar nga tenderët e korruptuar janë ata që po programojnë algoritmin, atëherë nuk po shkojmë drejt së ardhmes. Ne po hardë-ulojmë të kaluarën,’ tha ajo.
‘Nuk mund të rregullosh një sistem të manipuluar duke e vendosur në cloud,’ shtoi Tabaku. ‘Në një vend ku 80 për qind e buxhetit kalon përmes kontratave publike-dhe një e treta jepen pa konkurrencë reale-AI nuk do të pastrojë korrupsionin. Thjesht do ta fshehë më mirë,’ tha ajo.
Hej Siri, sa shpejt mund të anëtarësohemi në BE?
Shqipëria bëri bujë në vitin 2024 kur kryeministri njoftoi se AI po përdorej për të ndihmuar Shqipërinë në rrugën e saj drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Pas hapjes formale të negociatave në 2022, vendi filloi të përshtatet me acquis-in e BE-së, që përbëhet nga rreth një çerek milioni faqe ligjesh, rregullash dhe standardesh. Me fitoren e thellë të Ramës në zgjedhjet e përgjithshme të 2025 mbi një platformë që promovonte anëtarësimin në BE deri në 2030, gara për të përfunduar punën ka nisur.
Ideja është që AI të kujdeset për përkthimin dhe pastaj të bëjë punën e vështirë të identifikimit të devijimeve midis ligjeve kombëtare dhe atyre të BE-së-hera e parë që përdoret në procesin e anëtarësimit në BE.
Shqipëria ka bashkëpunuar me Mira Murati, ish-shef teknologjie e OpenAI dhe krijuese e ChatGPT, e cila ka lindur në jug të Shqipërisë.
‘Ne u kontaktuam me të në javën e parë pas lançimit të ChatGPT kur u bëmë të vetëdijshëm për ekzistencën e tij,’ tha Rama. Falë këtij bashkëpunimi, ‘Negociatat me BE-në po kryhen me ndihmën e inteligjencës artificiale,’ tha kryeministri.
Rama theksoi se Kroacia, e cila ‘shkëlqeu’ në integrimin në BE, përfundoi procesin në shtatë vjet-ndërsa Shqipëria synon ta bëjë këtë brenda pesë vjetësh, duke përfunduar dokumentacionin deri në 2027.
Odeta Barbullushi, ish-këshilltare e Ramës për integrimin në BE dhe profesoreshë në College of Europe në Tiranë, ra dakord se ‘volumi i acquis-it të BE-së është mbresëlënës dhe numri i stafit të nevojshëm për përkthimin tradicional do të ishte masiv.’
Për detyrat teknike të përkthimit, tha ajo, AI mund të jetë ‘përdorues’ dhe ‘me të vërtetë përshpejton’ procesin. Por nuk mund të bëjë gjithë punën, shtoi ajo.
‘Procesi i adoptimit dhe përshtatjes me acquis-in e BE-së është kryesisht një proces politik dhe si i tillë, ka nevojë për mbikëqyrje politike dhe orientim politik,’ tha Barbullushi.
Rama dhe kompania e Muratit, Thinking Machines, nuk kanë kthyer përgjigje ndaj kërkesave për koment.
Shërbime publike virtuale dhe liderë të vegjël
Përdorimi i AI vjen në kuadër të fokusit më të gjerë mbi digjitalizimin në Shqipëri. Rama njoftoi në korrik se dëshiron që vendi të bëhet pa para në dorë deri në 2030, duke kaluar në pagesa digjitale.
Vendi gjithashtu ka zhvendosur së fundmi 95 për qind të të gjitha shërbimeve qytetare online përmes një portali të quajtur e-Albania.
Duke hyrë në platformë, përdoruesit përshëndeten nga një ‘shërbëtor publik virtual’ i gëzuar me AI, i cili ndihmon për dorëzimin e dokumenteve tatimore, shkarkimin e certifikatave të lindjes dhe aplikimin për licenca dhe leje.
Ndërsa disa sulme kibernetike nga Irani kanë goditur platformën, dhe disa qytetarë të moshuar kanë pasur vështirësi me të, Rama thotë se platforma ka menaxhuar rreth 49 milion transaksione në pesë vjet, duke kursyer për 2.4 milion shqiptarë brenda vendit dhe 2.8 milion në diasporë më shumë se 600 milion euro.
Por AI nuk po përdoret vetëm për qëllime praktike në Shqipëri.
Në maj, rreth 47 krerë shtetesh dhe qeverish nga e gjithë Europa u mblodhën në Tiranë për samitin e Komunitetit Politik Evropian, dhe u pritën me një video pothuajse dy-minutëshe që i mirëpriste ata në vendin e tyre në gjuhën e tyre amtare.
Por kjo ishte një video me diferencë. Duke përdorur AI, qeveria shqiptare krijoi një version elektronik të çdo lideri si foshnjë, i cili fliste me zërin e një fëmije në gjuhën amtare.
‘Benvenuti in Albania,’ tha foshnja Giorgia Meloni në italisht. ‘Dobrodošli u Albaniju,’ tha foshnja Aleksandar Vučić në serbisht.
Disa anëtarë të audiencës u buzëqeshën dhe qeshën, ndërsa të tjerët mbetën seriozë. Mediat ndërkombëtare u fascinuan nga përdorimi ekscentrik i AI-së në një ngjarje zyrtare.
Por përtej argëtimit dhe bizarrisë, nuk është e qartë nëse Shqipëria ka kapacitetin real për të bërë këtë hap.
Gerond Taçi, ekspert lokal i AI, tha se vendi mungon në ekspertizë, njerëz, njohuri, qendra të të dhënave dhe para. Zbatimi i kësaj teknologjie kërkon gjithashtu një plan hap-pas-hapi me kontrolle dhe ndryshime ligjore përkatëse, pa përmendur një ‘plan për rikuperimin e fatkeqësive,’ tha Taçi.
‘Por nuk ka rrugë tjetër. Adaptimi duhet të ecë përpara, dhe populli shqiptar duhet të jetë i vetëdijshëm për këtë dhe i gatshëm për tranzicionin,’ përfundoi ai.
