Kaq shqiptarë jetojnë nëpër botë

WIKIPEDIA

Total population
c. 7 to 10 million
Regions with significant populations
Albania 2,551,006 (2021)  Kosovo 1,797,856 (2021) Rajone të tjera Evropa Jugore  Italy 970,000  Greece 500,000–600,000  North Macedonia 446,245  Montenegro 30,439  Serbia 5,809 (est. 60,000-70,000)  Croatia 17,513  Slovenia 6,186  Spain 3,998  Portugal 49 Evropa Veriore  United Kingdom 70,000–100,000  Sweden 54,000  Norway 19,891  Finland 10,391  Denmark 8,223  Ireland 953–2,133 Europa e Lindjes  Romania 10,000  Ukraine 5,000  Czech Republic 1,512  Latvia 19 Europa Perëndimore  Germany 200,000–300,000  Switzerland 200,000  Austria 28,212  France 27,200 (2019)  Netherlands 12,969  Belgium 5,600–30,000  Luxembourg 2,155 Amerika  United States 194,028  Argentina 50,000  Canada 39,055  Colombia 348  Cuba 101  Panama 9 Oqeania  Australia 11,315  New Zealand 243 Azia dhe Afrika  Turkey 500,000–5,000,000   Qatar 1,200  Cyprus 275  South Africa 268  United Arab Emirates 200–300

Gjuhët dhe dialektet
shqiptare
Gegë ku bëjnë pjesë edhe (Arbanasi · Reka e Epërme · Istria) ·
Toskërisht ku bëjnë pjesë edhe (Arbëresh · Arvanitika · Çame · Lab)

Shqiptarët (/ælˈbɛɪniənz/; shqip: Shqiptarët shqiptohen [ʃcipˈtaɾət]) janë një grup etnik vendas në Gadishullin Ballkanik që ndajnë një prejardhje, kulturë, histori dhe gjuhë të përbashkët shqiptare. Ata kryesisht jetojnë në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi, Serbi si dhe në Kroaci, Greqi, Itali dhe Turqi. Ata gjithashtu përbëjnë një diasporë të madhe me disa komunitete të krijuara në të gjithë Evropën, Amerikën dhe Oqeaninë.

Shqiptarët kanë origjinë paleo-ballkanike. Atribuimi i këtyre prejardhjeve ekskluzivisht te ilirët, trakët apo popujt e tjerë paleo-ballkanikë është ende një çështje debati midis historianëve dhe etnologëve.

Përmendja e parë e etnonimit Albanoi ndodhi në shekullin II pas Krishtit nga Ptolemeu, duke përshkruar një fis ilir që jetonte rreth Shqipërisë qendrore të sotme. Referenca e parë e sigurt për shqiptarët si një grup etnik vjen nga kronisti i shekullit të 11-të, Michael Attaleiates, i cili i përshkruan ata se jetojnë në temën e Dyrrachium.

Lumi Shkumbin e kufizon përafërsisht gjuhën shqipe midis dialekteve gegë dhe toske. Krishterimi në Shqipëri ishte nën juridiksionin e peshkopit të Romës deri në shekullin VIII pas Krishtit. Më pas, dioqezat në Shqipëri u transferuan në patriarkanën e Kostandinopojës. Në vitin 1054, pas Skizmës së Madhe, veriu gradualisht u identifikua me katolicizmin romak dhe jugu me ortodoksinë lindore.

betejat e Gjon Kastriotit përshkruar nga librat e kohës

Në vitin 1190 shqiptarët themeluan Principatën e Arbanonit në Shqipërinë e Mesme me kryeqytet Krujën.

Diaspora shqiptare i ka rrënjët në migrimin nga Mesjeta fillimisht nëpër Evropën Jugore dhe përfundimisht në mbarë Evropën dhe Botën e Re. Midis shekujve të 13-të dhe të 18-të, një numër i konsiderueshëm migruan për t’u shpëtuar vështirësive të ndryshme sociale, ekonomike ose politike. Një popullatë tjetër, arbëreshët, u vendosën në të gjithë Siçilinë dhe Italinë Jugore midis shekujve 11 dhe 16. Popullsi më të vogla si Arbanasi u vendosën në Kroacinë Jugore dhe xhepat e Ukrainës Jugore në shekullin e 18-të.

Në shekullin e 15-të, Perandoria Osmane në zgjerim pushtoi Gadishullin Ballkanik, por u përball me rebelimin dhe rezistencën e suksesshme nga Lidhja e Lezhës, një bashkim i principatave shqiptare të udhëhequr nga Gjergj Kastrioti Skënderbeu që ndaloi avancimin e otomaneve drejt Evropës për 25 vite.

Në shekullin e 17-të dhe të 18-të, një numër i konsiderueshëm shqiptarësh u konvertuan në Islam, gjë që u ofroi atyre mundësi të barabarta dhe përparim brenda Perandorisë Osmane. Më pas, shqiptarët morën pozita të rëndësishme dhe kontribuan kulturalisht në botën më të gjerë myslimane. Zyrtarë dhe ushtarë të panumërt të shtetit osman ishin me origjinë shqiptare, duke përfshirë më shumë se 40 vezirë të mëdhenj, dhe nën Köprülü, veçanërisht, Perandoria Osmane arriti shtrirjen më të madhe territoriale. Midis gjysmës së dytë të shekullit të 18-të dhe gjysmës së parë të shekullit të 19-të, pashallëqet shqiptarë u krijuan nga Kara Mahmud pasha i Shkodrës, Ali pashai i Janinës dhe Ahmet Kurt pashai i Beratit, ndërsa vali shqiptar Muhamed Ali krijoi një dinasti që sundonte. mbi Egjiptin dhe Sudanin deri në mesin e shekullit të 20-të, periudhë në të cilën shqiptarët formuan një komunitet të konsiderueshëm në Egjipt.

Gjatë shekullit të 19-të, zhvillimet kulturore, që i atribuohen gjerësisht shqiptarëve, të cilët kishin mbledhur forcë shpirtërore dhe intelektuale, çuan përfundimisht në Rilindjen Shqiptare. Në vitin 1912 gjatë Luftërave Ballkanike, shqiptarët shpallën pavarësinë e vendit të tyre.

Ottoman Empire – The empire from 1807 to 1920 | Britannica

Demarkacioni i shtetit të ri shqiptar u vendos pas Traktatit të Bukureshtit dhe la rreth gjysmën e popullsisë etnike shqiptare jashtë kufijve të tij, të ndarë midis Greqisë, Malit të Zi dhe Serbisë. Pas Luftës së Dytë Botërore deri në Revolucionet e vitit 1991, Shqipëria u qeveris nga një qeveri komuniste nën Enver Hoxhën, ku Shqipëria u izolua kryesisht nga pjesa tjetër e Evropës. Në Jugosllavinë fqinje, shqiptarët iu nënshtruan periudhave të diskriminimit dhe shtypjes sistematike që përfunduan me Luftën e Kosovës dhe përfundimisht me pavarësinë e Kosovës.

Të dhënat historike
Dihet pak për popullin shqiptar para shekullit të 11-të, megjithëse një tekst i përpiluar rreth fillimit të shekullit të 11-të në gjuhën bullgare përmban një referencë të mundshme për ta.[102] Ai ruhet në një dorëshkrim të shkruar në gjuhën serbo-kroate të gjurmuar në shekullin e 17-të, por të botuar në shekullin e 20-të nga Radoslav Grujiç. Është një fragment i një teksti dikur më të gjatë që përpiqet të shpjegojë origjinën e popujve dhe gjuhëve në një formë pyetje-përgjigje të ngjashme me një katekizëm.

Dorëshkrimi i fragmentuar e diferencoi botën në 72 gjuhë dhe tre kategori fetare, duke përfshirë të krishterët, gjysmëbesimtarët dhe jobesimtarët. Grujic e daton në fillim të shekullit të 11-të dhe, nëse kjo dhe identifikimi i arbanasit si shqiptarë janë të sakta, do të ishte dokumenti më i hershëm i shkruar që i referohej shqiptarëve të Ballkanit si popull apo grup gjuhësor.

Mund të shihet se në tokë ka gjuhë të ndryshme. Prej tyre janë pesë gjuhë ortodokse: bullgarisht, greqisht, siriane, iberike (gjeorgjisht) dhe rusisht. Tre prej tyre kanë alfabete ortodokse: greke, bullgare dhe iberike (gjeorgjiane). Janë dymbëdhjetë gjuhë gjysmëbesimtarësh: alamanët, frankët, magjarët (hungarezët), indianët, jakobitët, armenët, saksonët, lehët (polakët), arbanasi (shqiptarët), kroatët, hizi dhe gjermanët.

Michael Attaleiates (1022–1080) e përmend dy herë termin Albanoi dhe një herë termin Arbanitai. Termi Albanoi përdoret fillimisht për të përshkruar grupet që u rebeluan në Italinë jugore dhe Siçili kundër bizantinëve në vitet 1038–40. Përdorimi i dytë i termit Albanoi lidhet me grupet që mbështetën revoltën e Gjergj Maniakes në 1042 dhe marshuan me të në të gjithë Ballkanin kundër kryeqytetit bizantin, Kostandinopojës. Termi Arvanitai përdoret për të përshkruar një revoltë të bullgarëve (Boulgaroi) dhe Arbanitai në temën e Dyrrhachium në 1078–79. Në përgjithësi pranohet se Arbanitai i referohet etnonimit të shqiptarëve mesjetarë. Si i tillë konsiderohet të jetë vërtetimi i parë i shqiptarëve si grup etnik në historiografinë bizantine. Përdorimi i termit Albanoi në vitet 1038–49 dhe 1042 si etnonim i lidhur me shqiptarët ka qenë objekt debati. Në atë që është quajtur “debati Vranoussi-Ducellier”, Alain Ducellier propozoi që të dy përdorimet e termit t’u referoheshin shqiptarëve të mesjetës. Era Vranoussi kundër-sugjeroi se përdorimi i parë i referohej normanëve, ndërsa i dyti nuk kishte domosdoshmërisht një konotacion etnik dhe mund të ishte një referencë për normanët si “të huaj” (aubain) në Epir, të cilat Maniakes dhe ushtria e tij përshkuan. Ky debat nuk është zgjidhur kurrë. Një sintezë më e re në lidhje me përdorimin e dytë të termit Albanoi nga Pëllumb Xhufi sugjeron se termi Albanoi mund t’u referohej shqiptarëve të rrethit të caktuar të Arbanonit, ndërsa Arbanitai shqiptarëve në përgjithësi pavarësisht nga rajoni specifik ku ata banonin.