“Kapja e shtetit në Ballkanin Perëndimor çon në gërryerjen e besimit të publikut në institucionet qeveritare dhe po pasuron politikanët në kurriz të qytetarëve të zakonshëm”. Këto janë disa nga përfundimet kryesore të një raporti nga “Transparency International” për demokracinë në Ballkanin Perëndimor.
TI publikoi një raport duke shqyrtuar dy faktorë kryesorë që mundësojnë kapjen e shtetit në Ballkanin Perëndimor: mosndëshkimi i korrupsionit të nivelit të lartë dhe ligjet e bëra sipas interesave partiake. Raporti gjithashtu argumenton se gjyqësori nuk merret me problemet e lidhura me korrupsionin në mënyrë efektive dhe jep me një listë rekomandimesh kundër kapjes së shtetit.
“Bazuar në të dhënat për rastet e nivelit të lartë të korrupsionit dhe ligjet e bëra sipas porosisë se qeverisë, raporti ynë identifikon mangësi si në gjyqësor ashtu edhe në bërjen e ligjeve që pasqyrojnë karakteristikat e kapjes së shtetit në rajon”, thekson raporti.
Ndikimi politik në gjyqësor, pengesat që lidhen me prokurorinë dhe procedurat e gjata gjyqësore konsiderohen të jenë disa nga problemet më të zakonshme në Ballkanin Perëndimor. Mungesa e ligjeve te lobimit është një tjetër mangësi.
“Qëllimi i përgjithshëm i ligjeve për lobim është të sigurojnë transparencë dhe të mbrojnë interesin publik. Vendet që kanë ligje mbi lobimin janë Serbia (në fuqi që nga gushti 2019), Maqedonia e Veriut (që nga 2011) dhe Mali i Zi (që nga 2014). Mungesa e ligjeve të lobimit në vende të tilla si Bosnja, Shqipëria, Kosova dhe Turqia nënkupton që deputetët nuk kanë asnjë detyrim për të raportuar për kontakte me njerëzit që lobojnë për miratimin e një ligji ose rregulloreje të veçantë “, thotë raporti.
Kur bëhet fjalë për raste të nivelit të lartë të korrupsionit, raporti demonstron se fuqia e partive politike dhe ndikimi mbi radhët e gjyqësorit janë përbërësit kryesorë që çon në kapjen e shtetit nga oligarkët dhe krijimi i rrjeteve të klientelës. Ndjekja penale e rasteve të tilla shpesh nga ndikimi i partive në pushtet mbi gjyqësorin, dhe rezulton në gjyqtarë dhe prokurorë të njëanshëm dhe hetime të dobëta, dhe ligje të personalizuara që u shërbejnë vetëm interesave të një grupi të caktuar.
“Raporti identifikon tre lloje të ligjeve të urdhëruara nga pushteti: ligjet për të kontrolluar një pjesë të një sektori apo industrie, ligjet për të zvogëluar kapacitetin e institucioneve për të ushtruar kontrolle dhe ekuilibra, dhe ligje për të siguruar që postet publike të mbeten në duart e njerëzve që janë të gatshëm të bëjnë korrupsion ”, thuhet në botim.
Sipas raportit, kontrolli politik i gjyqësorit është thelbësor për pushtetarët, ndërsa krijimi i ligjeve të bëra personalisht është thelbësor për ruajtjen e tij. Pengesa e parë për dënimin e korrupsionit që përfshin zyrtarë të nivelit të lartë është kodin penal dhe legjislacionin përkatës.
“Për shembull, në Serbi, përzierja e korrupsionit me lloje të ndryshme të veprave të krimit ekonomik, e bën të vështirë monitorimin e korrupsionit në nivel ta lartë. Në Serbi, nuk është e mundur për momentin të ndiqen penalisht persona të caktuar, për shembull si dikush që i jep ryshfet një deputeti për të votuar për një propozim të caktuar “, thuhet në raport.
Nga ana tjetër, në vende të caktuara, kufizimet ligjore vijnë nga mungesa e harmonizimit midis legjislacionit penal në juridiksione të ndryshme, gjë që çon në standardet e dyfishta.
“Ky është rasti i Bosnjë Hercegovinës, ku, megjithë rekomandimet nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë (OSBE) për të ndryshuar legjislacionin penal, autoritetet ekzekutive dhe legjislative e kanë bërë të qartë së nuk do t’i ndjekin këto rekomandime ”, argumentojnë autorët.
Sipas autorëve të raportit, vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të zbatojnë reforma të thella në gjyqësor, në mënyrë që të adresojnë kapjen e shtetit.
