Napoleoni thoshte se «shtetet ndjekin politikën e gjeografisë së tyre». Për Turqinë, e vendosur mes Evropës dhe Azisë, kjo shprehje ka një domethënie vendimtare. Në historinë e saj të gjatë të marrëdhënieve me Bashkimin Evropian, vendi ka zënë gjithmonë një pozitë të veçantë, me ulje dhe ngritje. Tani, trazirat globale të shkaktuara nga kthimi i Donald Trumpit në Shtëpinë e Bardhë kanë krijuar një afrimitet të papritur mes Ankarasë dhe Brukselit.
«Tronditjet e shkaktuara nga politika e re e jashtme e SHBA-së po çojnë në një ridimensionim të marrëdhënieve bilaterale – komenton Asli Aydıntaşbaş, eksperte për Turqinë në Brookings Institution. Nuk është më një raport i bazuar në vlera dhe parime, por në interesa të përbashkëta. Dominon pragmatizmi. Ka një dëshirë për të bashkëpunuar më shumë si në fushën e sigurisë ashtu edhe në ekonomi».
Në muajt e fundit, ka pasur sinjale të qarta të një afrimi. Në gusht, ministri i Jashtëm turk, Hakan Fidan, mori pjesë në një takim me homologët e tij evropianë në Bruksel. Në dhjetor, presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, vizitoi Ankaranë dhe premtoi ndihmë të re për menaxhimin e refugjatëve. Së fundmi, Recep Tayyip Erdoğan është informuar nga liderët evropianë mbi diskutimet e BE-së për luftën në Ukrainë.
Një diplomat turk shpjegon nga Ankaraja: «Në këtë rast të fundit, presidenti Erdoğan theksoi rëndësinë e sigurisë ekonomike dhe nevojën për të ruajtur zinxhirët e vlerës. Në aspektin ekonomik, ne jemi më afër Bashkimit Evropian sesa Azisë Qendrore».
Turqia kërkon rishikimin e marrëveshjes së vitit 1995 mbi bashkimin doganor me BE-në, duke shprehur shqetësimin për ndikimin që mund të ketë marrëveshja e re tregtare midis BE-së dhe Indisë mbi ekonominë e saj.
Teksa SHBA-ja e Trump-it po ndjek një politikë proteksioniste, BE-ja po zgjerohet ekonomikisht, duke forcuar lidhjet me vende të treta. Në këtë kontekst, Turqia synon të riafirmojë lidhjet e saj me Evropën. Në Bruksel, rishikimi i bashkimit doganor mbetet një «synim», por ende ka disa «faktorë irritues» që duhen zgjidhur. Megjithatë, procesi po ecën në drejtimin e duhur. Madje, është harruar edhe incidenti diplomatik i vitit 2021, kur gjatë një vizite në Ankara, Ursula von der Leyen u ul në një divan, ndërsa presidenti Erdoğan dhe presidenti i Këshillit Evropian Charles Michel u ulën në karrige zyrtare, duke shkaktuar një polemikë për mungesën e respektit ndaj saj.
Turqia është një shtet i industrializuar, anëtar i G20, dhe një partner kyç për kompanitë evropiane. Shkëmbimet tregtare me BE-në kapën vlerën e mbi 200 miliardë eurove në vitin 2023. Investimet evropiane në Turqi arritën në 56 miliardë euro në vitin 2022.
Përveç ekonomisë, marrëdhëniet në fushën e mbrojtjes janë gjithashtu thelbësore. Ushtria turke është e dyta më e madhe në NATO, pas SHBA-së, me 480 mijë ushtarë. Gjigantët e industrisë ushtarake evropiane, si Rheinmetall dhe Leonardo, kanë marrëveshje bashkëpunimi me Turqinë në fushat e helikopterëve, trafikut detar dhe mbikëqyrjes hapësinore.
Një zyrtar i BE-së pohon: «Në këtë klimë pasigurie, Turqia është një partner kyç».
Brukseli dhe Ankaraja ndajnë interesa strategjike të rëndësishme: ruajtja e stabilitetit në Siri, për të shmangur një valë të re refugjatësh; parandalimi i zgjerimit të konfliktit në Ukrainë; sigurimi i korridoreve tregtare nëpërmjet Detit të Zi dhe Azisë Qendrore.
Në ditët e fundit, në Ankara kanë udhëtuar si kryeministri polak Donald Tusk, ashtu edhe presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky, duke synuar të shfrytëzojnë rivalitetin historik të Turqisë me Rusinë.
Marrëdhëniet mes BE-së dhe Turqisë kanë qenë të tensionuara në dy dekadat e fundit. Në 2002, Valéry Giscard d’Estaing tha se «Turqia nuk është një vend evropian», pasi «kryeqyteti i saj nuk është në Evropë». Që nga ai moment, procesi i anëtarësimit u pezullua. Disa analistë argumentojnë se radikalizimi i politikës së Erdoganit ka ardhur pikërisht si përgjigje ndaj refuzimit evropian.
Në shkurt, pas një bisede me homologun e tij turk, presidenti i Këshillit Evropian, António Costa, e quajti Turqinë «partner strategjik» dhe «vend kandidat» për në BE. Asli Aydıntaşbaş komenton: «Nuk pres një rifillim të negociatave për anëtarësim së shpejti, por përmendja e kësaj çështjeje është e rëndësishme, sepse ndihmon në përcaktimin e marrëdhënieve në një gjuhë që të dyja palët e njohin».
Pavarësisht afrimit, Athina dhe Nikosia mbeten të kujdesshme, për shkak të konflikteve të vazhdueshme me Ankaranë mbi kufijtë detarë dhe çështjen e Qipros.
Greqia frikësohet se një përmirësim i marrëdhënieve BE-Turqi do t’ia zvogëlojë ndikimin e saj brenda Unionit. Deri tani, marrëdhënia e tensionuar me Turqinë ka qenë një mjet i fuqishëm politik për diplomacinë greke në Bruksel.
Konkluzionet janë të qarta: Evropa dhe Turqia po afrohen për arsye pragmatike – siguria, ekonomia dhe dinamika e re globale e formësuar nga politika e Trump-it. Bashkëpunimi ushtarak dhe tregtar po bëhet më i fortë, megjithëse çështjet politike mbeten të ndërlikuara. E ardhmja e marrëdhënieve mes BE-së dhe Turqisë do të jetë një ekuilibër mes interesave të përbashkëta dhe mosbesimit të thellë të krijuar ndër vite. / bota.al
